Алтайдын Чолмоны

Калганчы бастион баккан, је…

21.04.2020

Калганчы ӧйгӧ јетире бистиҥ республикада коронавирусла оорыган улус болбогон, је кандык айдыҥ 17-18 кӱндеринде баштапкы андый эки учурал Оҥдой јуртта темдектелген. Бӱгӱн тергееде бу југуш ооруны болдыртпазын јеткилдеери аайынча кандый иштер ӧткӱрилип турганы керегинде ле Оҥдой аймакта табылган вирус јанынаҥ Роспотребшиҥжӱниҥ јааны, республиканыҥ баш санитар врачы Леонид Щучиновло ӧткӱрген куучын-эрмекти јарлап турус.

— Леонид Васильевич, јеткерлӱ оору биске база келди. Ол јанынаҥ јетирезине толо айдылган да болзо, је оныҥ шылтактары керегинде база катап сурап укпас аргам јок.

—Элдеҥ ле озо коронавирустыҥ јер-телекейде элбеде таркаганы керегинде айдар керек. Је бис Россияда бу јеткерлӱ оорудаҥ калганчыга јетире једимдӱ коруланган сок јаҥыс тергее болгонысты темдектеер кӱӱним бар. Республикада коронавирусты бол-дыртпазын јеткилдеери аайынча аҥылу штаб иштеп јат. Оныҥ ижин тергеениҥ башчызы Олег Хорохордин башкарат. Бисте бӱгӱнги кӱнде коронавирусла колбой шиҥжӱде 370 кижи туруп јат. Бу иш башталганынаҥ ала дезе шиҥжӱни 508 кижи ӧткӧн лӧ олордыҥ бастыразы учеттоҥ чыгарылган.

Оҥдой аймакта табылган вирус керегинде нени айдар? Ол биске тууразынаҥ келген. Оныла јаштары јаанап калган эмеген- ӧбӧгӧн улус Барнаулда јаткан балазынаҥ југушталган. Бу вирусты ада-энезине шак ол келин экелген. Оҥдойдо олорло кожо база бир кызы ла эки барказы јадып јат. Је јетен јашка јууктажа берген ӧрӧкӧндӧрдиҥ бу балдарында тест коронавирус јок болгонын кӧргӱскен. Бӱгӱнги кӱнде олордыҥ басты-разы — карантинде. Эмеген ле ӧбӧгӧн дезе бойлоры тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайскта СПИД-ле тартыжары аайынча тӧс јердиҥ аҥылу бокс-кыбында эмденгилеп јат. Олордыҥ су-кадыгы кирезинде.

Коронавирусла југушталган биле ӧскӧ улусла канайып колбуда болбойтон. Оҥдойдо табылган чочыдулу учуралда, олордыҥ кожо иштеп турган улузыла, тӧрӧӧн-туугандарыла, кӧрӱш-таныштарыла болгон кӧнӱ колбулары ол ло тарый илезине чыга-рылган. Бу јанынаҥ тестти 328 кижи ӧткӧн, је олордыҥ бирӱзинде де вирус табылбаган. Роспотребшиҥжӱ бу айалганы туура салбас ајаруда тудуп јат.

— Мындый айалгаларда айылда ла отурып, коруланар керек. Је бу сӱрекей јука сурак. Телекей ӧткӱш ле тудуш. Јаткан јеристе амыр-тыш, бисле не де болбос деп отурганчабыс, јаан сӧстӧ јажыт јок — ӧлӱмдӱ коронавирус биске база ӧҥӧлӧп једип келди. Бу сӱрекей чочыдулу керек, оныҥ учун оныҥ салтарын биске база катап «јурап», айдып берзегер.

— Јӱрӱм јаҥыс јерде турбай јат. Газеттиҥ бу номери чыгып турганча, бисте бар тоолор ӧскӧрип калар деп эртедеҥ айдып турум. Је оноҥ текши айалгаларды кӧрӱп, сананып ла шӱӱп кӧрӧр аргалар бар. Кандык айдыҥ 17-чи кӱнине јетире јер-телекейде коронавирусла бастыра 2243710 кижи оорыган.   Божогон улустыҥ тоозы — 154 215. Россияда 32 008 кижи југушталган. Ак-јарыктаҥ 273 кижи барган.  Больницадаҥ эмденеле 2 590 кижи чыккан.

Бисле коштой турган тергеелерде — Алтайский крайда – 53, Хакасияда — 38, Кузбас-ста — 22, Тывада — 9, Тӱштӱк Казахстанда — 8, Монголияда 31 учурал бары јарталган. Алтай Республиканыҥ гран-кыйузында турган Байан-Ӧльгий аймакта ла КНР-дыҥ Синьзян-Уйгурский автономный округыныҥ Алтай округында коронавирус јок. Кузбасста Белово калада сахарный диабеттӱ 64 јашту бир эпши кижи пневмониядаҥ улам божогон.  Баштапкы тест ондо коронавирус јок болгонын кӧргӱскен, је божоп каларда эткен тест бу кижиде бу оору бар болгонын јартаган.

— Слер јолду айттыгар. Радиодоҥ, чаҥкыр экранныҥ каналдарынаҥ, электрон СМИ-лердеҥ јӱректи сыстадар ла башты јимиредер јетирӱлер кӱнӱҥ сайын урулып, тӧгӱлип јат. Коронавирус элбеде таркабазын деп, бисте кандый иштер ӧткӱрилип јат?

— Тургуза ӧйдӧ бисте шиҥжӱде текши канча кижи туруп турганы керегинде мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдим. Роспотребшиҥжӱ туку кочкор айдыҥ 25-чи кӱнинеҥ ала улуска айылдарында отурзын деп колдоҥ колго   733 јӧп табыштырган. Андый јӧптӧрди рес-публикага туура јердеҥ келген улус улам сайын алып јат деп айдар керек. Лаборато-рияда коронавируска тестти  3003 кижи ӧткӧн (3367 проба эдилген). Бу ла кандык айдыҥ 17-чи кӱнинде дезе југуш оору аайынча 435 кижи шиҥделген.

Кандык айдыҥ 14-чи кӱнинде Горно-Алтайскка Москвадаҥ ла Санкт-Петербургтаҥ Новосибирск ажыра транзитный рейсле учуп келген улус бастыра јанынаҥ лапту шиҥделип кӧрӱлген. Бу учуралда олорды кӧрӧринде бойыла кожо алып јӱретен тепло-визионный эдим-јазалдар тузаланылган. Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери бу транзитный рейсле келген 15 кижиге 14 кӱнниҥ туркунына айылдарында отурып, кыйалтазы јогынаҥ медшиҥдеш ӧдӧрин тургускан јӧптӧрди табыштырган.

Мен 2020 јылдыҥ кандык айыныҥ 6-чы кӱнинде  «Алтай Республикага CОVID-2019 коронавирусный инфекцияны ӧскӧ јердеҥ экелерин болдыртпазын јеткилдеери ле оны бисте таркатпазы јанынаҥ ӱзеери бӱдӱретен иштер керегинде» јӧп чыгаргам. Ол јӧп аайынча Москвадаҥ самолетло учуп келген јербойыныҥ улузы 14 кӱнниҥ туркунына айылдарында кыйалтазы јогынаҥ карантин ӧткӧндӧр. Токтоор јерин чокым билбес пассажирлер дезе карантинди обсерваторлордо ӧткӧн. Он кӱнниҥ кийнинде олорго коронавирус јанынаҥ тест эдилген. Эмди Тӧрӧлистиҥ тӧс калазынаҥ бис јаар учуп турган самолеттыҥ рейстери удурумга токтодылып калганы керегинде  јакшы билеригер.

Бистиҥ республикага Москвадаҥ ла Санкт-Петербургтаҥ кӧлӱктерле келип турган улуска су-кадыкты корыыр министерствоныҥ «кызу колбузыныҥ» 7-913-692-9074 номерлӱ телефонына согуп, олор кайда токтогоны керегинде кыйалтазы јогынаҥ јетирип турар керек. Кандык айдыҥ  15-чи кӱнине јетире тергееде 182 кижи (ончозы РФ-тыҥ улузы) эмчилердиҥ шиҥжӱзинде болгон. Роспотребшиҥжӱниҥ лабораторияларыныҥ бастыразы тест-системаларла јепселген. Кандык айдыҥ 14-чи кӱнине јетире лабортароияларда 1789 кижи шиҥделген (2053 проба эдилген). 224 кижиниҥ, ол тоодо карантинде отурган 84 кижиниҥ материалы кӧрӱлген. Бу улустаҥ коронавирус табылбаган.

— Байа бисле коштой турган Баян-Ӧльгийде коронавирусла оорыган улус јок деп айткан эдигер. Онызы јакшы. Је тургуза ӧйдӧ Монголияда 31 учурал темдектелген беди?

— Эйе.

— Оныла колбой Тожоҥтыдагы пункт јанынаҥ сурап укпас аргам јок. Гран-кыйуда айалгалар кандый кеминде?

— Монголиядаҥ келип турган кӧлӱктер ле улус Тожоҥтыдагы пунктта тепловизионный шиҥжӱ ӧдӱп јат. Бу ла кӱндерде гран-кыйуны кош тарткан јети кӧлӱк кечкен. Јети тискинчиниҥ ортозынаҥ југуш оорулу кижи табылбаган. Олордо коомой салтарлу кош база болбогон. Коронавирусла колбой болуп турган айалгаларда гран-кыйуны эмди јаҥыс ла кош тарткан кӧлӱктерге ле олордыҥ тискинчилерине ӧдӧргӧ јараар деп база катап айдып турум. Ӧскӧ учуралдарда Россия Федерацияныҥ бистиҥ тергеедеги гран-кыйузы бӱгӱнги кӱнде бӧктӱ.

Айландыра айалгалар там ла курчып јат. Оныҥ учун Тожоҥтыдагы пунктта болуп турган санитар ла карантин шиҥжӱлерди ӱзеери тыҥыдары аайынча алтамдар эдилген. Тургуза ӧйдӧ «Ташанта» деген МАПП эпидемиологиялык айалгаларда иштеерине кӧчӱрилген. Тепловизионный шиҥжӱлерди ӧткӱрери мында эмди кезем бийиктеген. Ороонныҥ гран-кыйузында бӱгӱнги кӱнге јетире чочыдулу кандый ла айалгалар болбогон. Бис бу суракты база кату шиҥжӱде тудуп јадыс.

— Айалгаларды ајаруда тударга Роспотребшиҥжӱниҥ аргалары једип јат па? Коронавирусты болдыртпазын јеткилдеер иштерде канча кижи туружып јат?

— Бистиҥ башкартуда бӱгӱнги кӱнде оперативный иштерде одус эки специалист туружып јат. Олордо амыраар кӱндер јок. Иштейтен ӧйдиҥ аайы туку качан бузулып калган деп айдар керек. Кайда чочыдулу айалгалар — бистиҥ ишчилер јаантайын анда. Олор бу ла кӱндерде Горно-Алтайсктыҥ ла Майманыҥ ичинде јӱрӱп турган кӧлӱктердиҥ ээлери дезинфекцияныҥ некелтелерин канайда бӱдӱрип турганын шиҥдеп  кӧргӧндӧр.

Рейд ӧйинде 22 автобус ла такси шиҥделген. Специалисттер некелтелерди бускан беш учуралды илезине чыгаргандар. Аргачы Н. Осинцеваныҥ автобузында иштеп турган тискинчи «Трактовыйдагы» токтодуда автобустыҥ ичинде таҥкылаган, јеҥил јорыкту «Гранд» деп таксиде салонныҥ ичинде аттыратан гель јок болгон, таҥынаҥ аргачылар Л. Егорованыҥ, Н. Сюзеваныҥ ла С. Калачиковтыҥ автобустарыныҥ тискинчи-лери ол кӱн перчаткалар ла маскалар јок иштегендер. Таҥынаҥ аргачыларга ајару, кӧлӱктердиҥ шоферлорына дезе административный кезедӱлер эдилген.

Рейд ӧйинде  «Лидер», «Сибирь», «Драйв» ла «Гранда» деген таксилердиҥ ишчилери ортодо јартамалду иш ӧткӱрилген ле олорго «Коронавирус керегинде нени билер керек, таксиниҥ тискинчизине бойын канайып корулап алары керегинде» брошюралар ӱлелген. Мындый рейдтер бисте кӱнӱҥ сайын ӧткӱрилип јат.

Роспотребшиҥжӱниҥ специалисттери карантинде отурган улусла кӱнӱҥ сайын колбу тудат. Олор кандык айдыҥ 15-чи кӱнинде 98 кижиге телефон соккондор. 84 кижи айылдарында отурып, бойлорыныҥ су-кадыгын ајаруда тудуп јат. 14 абонент колбуга чыкпаган. Олордыҥ аайына эмди ичбойындагы керектердиҥ министерствозы чыгар. Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери гигиенаныҥ ла эпидемиологияныҥ тӧс јериниҥ специалисттериле кожо садуныҥ јерлериле рейд ӧткӱрет. Кандык айдыҥ 15-чи кӱнинде олор 128 магазинниҥ ижин шиҥдеп кӧргӧндӧр. Рейд ӧйинде кезик магазиндерде дезинфекцияныҥ эдимдери, маскалар јок болуп калган. Бир кезек јерлерде магазинниҥ ичи дезинфекция јогынаҥ јунулып турганы јарталган. Бу јанынаҥ 13 протокол тургузылган.

Коронавирус јанынаҥ тегин улуска, организациялардыҥ ла предприятиелердиҥ јаандарына „кызу колбуныҥ“ 8(38822)-6-43-84, 8(38822)-642-41 телефондоры ажыра јартамалдар берери тӧзӧлгӧн. Гигиенаныҥ ла эпидемиологияныҥ тӧс јеринде 643-84 ле 642-41 номерлӱ телефондор иштеп јат. Бистиҥ республикада коронавирусла колбой улус айылдарында отурар айалгалар јарлалган. Айдарда, бу ээжилерди кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱрер керек. Кӧп улусту јерге учурап калзагар, колдорыгарга перчатка, јӱзигерге маска кийерин ундыбагар. Су-кадык јӱрӱм јӱрерин талдап, чӧкӧмјиктерди туура таштап, кӧптӧдӧ кыймыктаныгар деп кӱӱнзеп трум.

— Леонид Васильевич, јартамал учун јаан быйан. Тергеениҥ эл-јоны республиканыҥ баш санитар врачыныҥ айткан јакылталарын кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱрер деп иженери артып јат. Адакыда нени айдарыгар?

—Коронавирусты болбозын деп чек токтодор арга, байла, јок. Ол јер-телекейди ончозын олјолоды. Оныҥ вирустары токтоду јогынаҥ таркайт. Бис бу југуш ооруга Россия-да калганчызына јетире бакпаган сок јаҥыс бастион болгоныс. Је ол бозогобысты ажы-ра алтап, биске база келди. Ӧштӧп келген „ӧштӱле“ бис карамы јогынаҥ тартыжарыс. Арасей тергееде алдынаҥ бери андый болгон. Бис бу јолдоҥ кыйбазыс.

Куучын-эрмекти П. Кабар ӧткӱрген