Алтайдын Чолмоны

Сӱӱшти, ајаруны ла килемјини — кажы ла балага

21.04.2020

Ајаруны, килемјини керексиген, сакыган ла иженген улуска олорды ӧйинде јетирери каруулу да, быйанду да керек. Килемјиниҥ «Катрен» деген фонды (Новосибирск) он јети јылдыҥ туркунына бойыныҥ ижин кӧнӱ улалтат.

Бу фонд Россияныҥ 156-даҥ ажыра калаларына болужат. Алтай Республикада баланыҥ тап-эриктери аайынча чыдулу чыгартулу кижи Надежда Манзыровала бу фонд јуук колбуда ӧмӧ-јӧмӧ иштеп јат. Фонд республиканыҥ интернаттарына база гуманитар болуш јетирет.

Ӧткӧн јылда фонд Кан-Оозы аймакта Кайрукундагы, Јабагандагы, Чаргы-Оозындагы, Јалаҥай-Бажындагы интернаттарга болужын јетирген. Ол ло тушта аймактыҥ јӱске шыдар балдарына байлык ченемелдӱ, билгири бийик психолог болушкан эди. Быјыл бу ла тоолу кӱндер кайра фондтыҥ президенти Инна Прохорова, фондтыҥ чыгартулу улузы Јабаганныҥ, Моты-Оозыныҥ, Чаргы-Оозыныҥ интернаттарында болдылар. Балдар Инна Борисовнаныҥ колынаҥ таҥынаҥ тузаланатан не-немени ле эм-том препараттарды јакшызынып алдылар.

Новосибирсктеҥ корпоративный килемјиниҥ «Катрен» фонды ээчий јол-јорыгыла Оҥдой аймакта база болды. Бу јол-јорыгында ол ајаруны јайаан јайалталу балдардыҥ Оҥдойдогы интернадына ла Боочы јуртта орто школдыҥ интернадына этти. Олор балдарга тузалу, болушту бир канча кӧдӱриҥилерди ӧткӱрди. Темдектезе, балдарга психологиялык ууламјылу болуш јетирилген, онойдо ок школ-интернаттарда балдардыҥ чӧлӧӧ ӧйин тӧзӧӧри, ӧткӱрери јанынаҥ гуманитар болуш база болды. Интернатта јадып ла ӱренип турган балдарга сыйлар да табыштырылды. Сыйда косметиканыҥ, таҥынаҥ гигиенаныҥ не-немелери, самындар, шампуньдар, база колго јарамыкту дезинфекцияныҥ эп-аргалары болды. Балдар сыйга сӱӱнип, быйанын айттылар.

Туштажулар ӧйинде килемјиниҥ фондыныҥ чыгартулу улузы болуш алаачыларга чук болушты јетирер амадула фонд узак ӧйгӧ темдектелген программаларын јӱрӱмде бӱдӱрип турганы јанынаҥ база куучындадылар. «Кажы ла кижиниҥ ырысту, амыр-энчӱ јӱрӱми эҥ јаан учурлу ӱч оҥдомолло колбулу: су-кадык, ӱредӱ, биле. Шак оныҥ учун «Катренниҥ» болушты јетирериниҥ прогаммазы бу ууламјыларды эбире тургузылат, олордыҥ ортозынаҥ биле тӧс јерде турат» — деп, Инна Прохорова темдектеген.

Темдектезе, «Су-кадык» деген ууламјы аайынча балдардыҥ интернаттарына бастыра ӧйгӧ, кайра јандырбазынаҥ эм-том препараттарды, гигиенаныҥ препараттарын, спорттыҥ эдимдерин табыштырары аайынча программалар иштеп јат. Анайда ок  «Ӱренер кӱӱним бар» деген программа јӱрӱмде иштеп јат. Бу программа ӱредӱни аларга керексиген балдарга болушту. Ол ло программа аайынча ӱренип тургандар ла студенттер фондтоҥ  стипендия алар аргалу. Билелерди јӧмӧӧр амадула фонд «Јӱректердиҥ галереязы» деп программаны иштедет: «Катрен» бойыныҥ болужып турган ла ада-энезиниҥ сӱӱжи, ајарузы јетпей турган балдардыҥ профессионал фотојуруктарыныҥ кӧрӱлерин ӧткӱрет. Кезикте шак ла мындый кӧрӱлерде энелери ле балдары бой-бойын табат. Фонд «Биле балага керектӱ» деген марафонды база ӧткӱрет. Мындый марафон ӧйинде опекага алган эмезе балазынган балдарга ДМС-тыҥ полистери берилет. Ада-энелер бу полисти амбулаторно-поликлинический болушты, айылга специалистти алдыртканын, стоматологиялык болушты (аҥылу клиникаларда ла амбулаторно-поликлинический организацияларда) тӧлӧӧринде тузаланар аргалу. «Ајарыҥкай-сескир ада-энелердиҥ школы» деген вебинарлар, фондтыҥ чыгарып турган «Балдар айлында» деген журнал сӱреен тузалу. Олор ада-энелерге јарамыкту јетирӱлердиҥ площадкалары болуп јат. Нениҥ учун дезе Тӧрӧлине тузалу кижини таскадары — бӱткӱл билим ине. Ончо бу иш балдарга јӱрӱмде бойыныҥ јерин табарына болужат.

Фонд бойыныҥ ижин учредительдердиҥ чыгарган акча-манадыла, онойдо ок «Катрен» компанияныҥ ишчилериниҥ ле партнерлорыныҥ јӧмӧлтӧ-болужыла ӧткӱрет. Фондто бойыныҥ сайты ла интернет-журналы бар. Мынаҥ ӱредӱчилер де, ада-энелер де тузалу, керектӱ јетирӱлерди алар аргалу.

Талада ӧткӧн туштажулар ӧйинде балдар, школдордыҥ директорлоры, интернаттардыҥ заведующийлери келген айылчыларга јаан алкыш-быйанын айттылар. Олор онойдо ок бу телекейди, амыр-энчӱни јалакай, јакшы керектер, ајару ла килемји, бой-бойын јӧмӧп болушканы, ару ла агару кӱӱн-санаа јеҥер, аргадаар деп айттылар.

Алтай Республикада баланыҥ тап-эриктери аайынча чыдулу чыгартулу кижи Надежда Манзырованыҥ айтканыла, фондло ӧмӧ-јӧмӧ иш баштапкы јыл ӧдӱп јаткан эмес. Ӧткӧн 2019 јылдыҥ јайынаҥ ала таланыҥ ӱредӱлик учреждениелери Анна Прохорованыҥ башкарып турган фондынаҥ сӱреен јаан јӧмӧлтӧ-болуш алган. Олор билелерине балазынып алган балдарга тӧлӧп алатан медболушка јарамыкту медицинский сертификаттарла, онойдо ок Кош-Агаш аймакта Белтир јурттыҥ школ-интернадыныҥ балдарына конектор аларына болушкан. Таланыҥ ончо муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ 16 интернады фондтоҥ медикаменттер, таҥышкак материалдар, градусниктер алган. Кӧп балдарлу билелерге гуманитар болуш эдилет (кийим-тудум, тон-ӧдӱк, канцтоварлар, балдарга ӧзӧргӧ, таскаарга керектӱ ойындар).

«Бистиҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижистиҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи деп, психолог Александр Данильсонныҥ балдарла, ада-энелерле ӧткӱрип турган ижин темдектеерге јараар — деп, Надежда Чаҥкышевна куучындады. —Билгири тереҥ психолог балдарды туйук, уур-кӱч айалгазынаҥ, санааларынаҥ чыгарарга јаан ишти лапту ӧткӱрет. Онойдо ок Чой, Кан-Оозы, Кош-Агаш аймактардыҥ школдорыныҥ психологторыла, ӱредӱчилериле ӱредӱ-семинар ӧткӱргени база тузалу болгонын темдектеер керек.

Балдарга туйуксынып, санааркап кунугарга бир де шылтак јок, эбире јӱрген, курчаган јалакай кӱӱндӱ улус болушка кандый ла ӧйдӧ келет. Ајару, килемји, сӱӱш — кажы ла балага, кем де ајару, болуш јогынаҥ артпас».

К. ПИЯНТИНОВА белетеген