Алтайдын Чолмоны

Салымымды бойым башкарадым

30.04.2020

Бӱгӱнги айылчыбыс — тергеебистиҥ, анчада ла каланыҥ јондык јӱрӱминиҥ эрчимдӱ туружаачызы Эркелей БЕКОВА.

Јӱрӱмге кӧрӱми элбек ле тереҥ, јӱреги јалакай, кеберкек кыс Горно-Алтайск калада јашӧскӱримниҥ тӧс јериниҥ директоры болуп иштейт. Ого ӱзеери Эркелей «Эмчи-волонтерлор» деген бастырароссиялык јондык биригӱниҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны болот.

Бу јиит кысла эрмек-куучын ӧткӱрер кӱӱн мынаҥ да озо болгон. Је бис ого бӱгӱн баштанганыс анчада ла ӧйинде ле кычыраачыларга јилбилӱ болор деп иженедис. Не дезе, ороондо коронавирус јанынаҥ текши айалгала колбой Эркелей Бековадый улустыҥ ижи там бийик баалалып баштады. Бӱткӱл Россия ичинде волонтерлор болуш керек болгондорго бойыныҥ акту кӱӱниле аш-курсагын, не-немелерин јетирип, јаан јӧмӧлтӧ эдет, јерлештерин аргадап, олордыҥ су-кадыгын корулайт ла государствоныҥ тайагы болуп јат дезе, јастыра болбос.

Эркелейге јолугып, элдеҥ озо оныҥ бойы, салым-јӱрӱми керегинде куучындаштыс.

—Јаҥжыгып калганынаҥ тууралап, јӱрӱмиҥде болгон ло санааҥа эҥ ле тыҥ артып калган учуралдаҥ баштап ийек. Ол сӱӱнчилӱ бе эмезе кунукчылду ба? Кандый ченемел сеге берди?

—Кӧп сананбай, кӧндӱре ле айдар аргам бар. Андый учурал мениҥ јӱрӱмимде болгон. Мен јаантайын айлымнаҥ, кичӱ Тӧрӧлимнеҥ ыраада ла барар, јорыктап, јаҥы јерлер кӧрӧр керек деп сананып туратан болгом. Ӱредӱмди божодоло, Казахстанда иштеп баштаган ӧйлӧрдӧ мен кенейте коркышту тыҥ оорый бергем, ол јердӧӧн арайдаҥ ла атанбагам. Канча кӱн комада јаткам, эмчилер ада-энемге иженбезин деп айдып салган болгон. Кайран тӧрӧӧндӧриме Алтайыстаҥ ла алкыш-быйан сурап, сакыырга арткан…

Сегизинчи кӱнде мен тӱҥӱрдиҥ табыжын угуп, комадаҥ ойгонып келгем. Тӧрӧлиме јанып барала, бир эмеш јӱрӱп, ойто ло башка ороон јаар ишке атана бергем. Иштеген калага једип барала, куру квартираны кӧрӱп, јаҥыскан болгонымды ӧскӧ јанынаҥ сананып шӱӱйле, эртенгизинде ле Алтайыма кайра јана бергем. Кӧрӱм-санаамда та не де солынган. Кажы ла кижи бойыныҥ чыккан јерине тузалу болор учурлу деп чокым оҥдоп баштагам.

—Чочыдулу, саҥ башка учурал эмтир… Айдарда, сен озо баштап Казахстанда иштегеҥ болуптырыҥ. Ӱредӱҥ кандый болгон, кайда ӱренгеҥ, айдып берзеҥ?

—Горно-Алтайсктыҥ 7-чи таҥмалу алтай школын божодоло, Казахстанда Албатылар ортодогы университетте албатылар ортодо колбулар деген ууламјыла бакалаврга ӱренеле, оноҥ политологияла магистратурага ӱренгем. Ол ӧйдӧ ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧр ортодо толынтыла ӱредӱни Турцияда ӧткӧм. Студент, магистрант тужымда ӱредӱм аайынча ӧскӧ ороондорго барып келгеним, шиҥжӱлер ӧткӱрип, канча албатылардыҥ тӱӱкизиле, культуразыла танышканым, тилдерин ӱренгеним меге сӱрекей баалу.

—Јӱрӱмде бу тузалу ченемелиҥнеҥ башка база нени баалайдыҥ? Бош, јайым айалгаларда кижини тӱҥей ле кандый бир сурак кӱйбӱредип турар — сени санааркадып турган учурлу ондый сурактар бар ба?

—Меге недеҥ де баалу ла агару — ол мениҥ ада-энем. Чыккан-ӧскӧн јерим Кан-Оозы аймакта Мӧндӱр-Соккон јурт, сӧӧгим тодош. Биледе мен кактанчы тӧртинчи бала. Ада-энебис бисти јаантайын ачык јӱректӱ болорына таскаткан, угы-тӧзибисти качан да ундыбай јӱрзин деп јакарат.

Санааркадып турган учурлу сурактар — ол бистиҥ алтай албаты, ада-энелер нениҥ учун бала-барказына тӧрӧл тилин, алтай чӱм-јаҥдарын јартабай, ӱретпей турганы. Мен бойым да, ачыгынча айтса, школ ӧйимде тилимди јазап ӱренбегем. Оныҥ јаан учурын јаанап келеле, башка калыктардыҥ ортозында, тӱрк калыктардыҥ ортозында јӱреле оҥдоп баштадым.

—Бу сурактар кӧп улусты санандырган болор. Ол керегинде узак-узак куучындар ӧткӱрерге јараар… Сени мен бийик каруулу, турумкай кижи деп кӧрӧдим. Бойыҥ кылык-јаҥыҥ керегинде нени сананадыҥ,  иште, нӧкӧрлӧриҥле, тӧрӧӧндӧриҥле кандый болгоныҥды айдып ийзеҥ?

—Јер ӱстинде бастыра јанынаҥ талдама улус јок болбой. Мениҥ де кылыгым ончозынаҥ артык эмес. Эҥ ле јаман кылыгым ол бастыра немени ӧзӧгиме јуук тартары болбой. Айылда улус мени соок кижи деп айдар, ичимде болуп турганын, санааларымды, санааркажымды ада-энеме кӧргӱспей јадым. Нӧкӧрлӧрим мени бир јерге токтобос деп арбаныжат, онызы, байла, ӧбӧкӧм Јорыкчыновна болгонынаҥ улам. Ишле де кӧп базып, јорыктап јӱрерге келижет, бош то ӧйдӧ јорыктаарын сӱӱйдим.

—Бӱгӱнги ижиҥе, бойыныҥ кӱӱниле улуска болужарына канайып келдиҥ, учурал болды ба айса амадагаҥ ба? Ижиҥ керегинде элбеде куучындап берзеҥ?

—Волонтер болгоным университетте башталган: ада-энези јок балдарга кийим-тудум јууп, јарымкалар ӧткӱрип, иштеп алган акчага аш-курсак алып, кӱч айалгалу билелерге апарып беретен болгоныс.

Кийнинде тӧрӧл јериме јанып келеле, узак ӧйдиҥ туркунына иш табып болбой баскам. Учында каланыҥ башкартузына келип, акча тӧлӧбӧзинеҥ иштеер кӱӱнимди айткам. Оноҥ ло ижим башталган деп айдарга јараар. Баштап ол стажировка кеминде болгон, кийнинде мени јашӧскӱримниҥ тӧс јерине ийген, ондо мен бойыныҥ кӱӱниле болужарга амадаган балдарла, тӧзӧлмӧлӧрлӧ иштеп баштадым. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайск каланыҥ јашӧскӱриминиҥ тӧс јеринде директор болуп иштейдим, «Эмчи-волонтерлор» деп текшироссиялык биригӱниҥ Алтай Республикадагы бӧлӱгин башкарадым, ончо бош ӧйимди ого учурлайдым.

Бӱдӱрип турган иштерим јилбилӱ де, албаты-јонго тузалу да.

—Кандый ла улусла иштеп, кӧп јииттер башкарып турган ижиҥде сеге не эмезе кем болужат?

—Эҥ ле јаан јӧмӧӧчилерим ол ада-энем ле јуук нӧкӧрим, олор меге јаантайын болужат. Салым-јӱрӱмимде учураган ончо улуска быйанду јӱредим, нениҥ учун дезе олор кажызы ла мениҥ укаа-санаамга камаанын јетирген, та неге де ӱреткен.

Нак ӧмӧлигисле ижисти эптӱ-јӧптӱ бӱдӱредис. Јӱрӱмдик кӱч айалгалар кажы ла кижиде болор аргалу. Не де болзо, кижи кижи болуп артар керек. Бу  мыныҥ ончозын бис јакшы оҥдойдыс ла качан да ундыбай јӱредис.

Тургуза ӧйдӧ бис республиканыҥ кӧп волонтерлорыла ӧмӧ-јӧмӧ иштейдис, бистиҥ тообыс кӱнӱҥ ле кӧптӧйт. Бистиҥ кыймыгуга кӧп сабада јиит улус биригет. Онызы, мен сананзам, сӱрекей јакшы кӧргӱзӱ. Јииттер — ол бистиҥ келер ӧйис ине. Је калганчы ӧйдӧ јаан да улустыҥ тоозы кӧптӧп баштады, ачык јӱректӱ, килеҥкей улус тергеебисте кӧп.

Бӱгӱнги кӱнге 430-таҥ ажыра кижи регистрация, ӱредӱ ӧдӱп, биске болужарын баштап ийди. Эмчи-волонтерлордыҥ тоозы 184 боло берди. Бис 60 јаштаҥ ашкан улуска аш-курсак, эмдер, 65 јажы толуп калгандарга «Бис кожо» деген ӱлекер аайынча аш-курсактыҥ акча тӧлӧбӧзинеҥ берилип турган корзинкаларын айылдарына јетирип јадыбыс.

—Јозокту иштӱ кижи јииттерге баштанып, нени айдып берериҥ,  јӧптӧр,  эп-сӱмелер,  јакылта?

—Бой-бойыгарды тооп, килеп јӱрӱгер, угы-тӧзигерди билип, тӧрӧл тилигерди качан да ундыбагар.

—Куучын-эрмек учун быйан, Эркелей. Ижиҥ албатынаҥ быйанду, су-кадыгыҥ бек болзын деп кӱӱнзейдис.

Э. КУДАЧИНА