Алтайдын Чолмоны

«Је кем кижи ундуп койзо…»

07.05.2020

Мениҥ таайым, Аднаев Јуракай, 1927 јылда Кӱпчегенде Эзендик деп ӧзӧктӧ чыккан. Јылын эки јашка јаанада бичиделе, јууга 1942 јылдыҥ јаҥар айында 15 јаштуда барган. Энем таайымды бийик сынду, куу-сары чырайлу, таларкак бӱдӱмдӱ кижи болгон деп айдып туратан.

Јаан ла Кичинек Ӱлегемниҥ он јети јашту јииттерин — Сарин Мокшыйды, Санаков Айлаҥды, Ептеев Судурды ла адамды, Адаров Модышты, фронтко Бийскте бир јыл шыку ӧйгӧ јетире тудала аткаргандар. Кийнинде олордыҥ ортозынаҥ јаҥыс адам јанып келген.

Таайысты  танкист болгон деп билерис. Оныҥ  кандый частьта ла кандый фронтто јуулашканы эмдиге јетире јарты јок. Ыраак Кӱнчыгышта госпитальда јадарда ийген фотојуругында ол старшина јамылу, тӧжинде «За отвагу» ла «За боевые заслуги» медальдарлу отурып јат. Таайымды Приморье јаар кем, качан ийгени  база јарты јок. Бу самараларды ол  јестези Тобоев Каруга, эјелери Адарова Арајанга ла Тобоева Јурнайга ийген.

Алтайский край, Ойрот автоном область,

Оҥдой аймак, Хабаровкадагы ј/совет.

Ленинниҥ адыла адалган колхоз,

Аднаева Анна Амреновнага

Эзенимле ыраак Манжуриядаҥ!

Кайран карудаҥ кару эдьем, силер оору-дьобол дьок омок-седеҥ дьакшы дьюригер бе? Колхозто нени иштеп туругар, кайда алдындагы ла иштерде иштегенче дьюригер бе? Ары-бери бийик-дьабыс дьерлердеҥ кижи угар, кёрёр кандый солундар угуп, кёрлёп дьюредигер?

Айландыра дьаткан албады-дьондо кижи угар, кёрёр кандый солун куучындар угуп дьюредигер. Ашту-тусту дьакшы дьадырыгар ба? Карган каакам оору-дьобол дьок омок-дьакшы оозогы бойы дьакшы дьюрю бе? Арадьян эдьем и Нерениҥ эне-адазы и онойдо ёскёлёри оору-дьобол дьок омок-дьакшы дьадырылары ба? Кару дьестем оору-дьобол дьок омок-дьакшы дьюрю бе?  Колхозто нени иштеп туру? Дье силердеҥ кёп нени сураар, мениҥ куучын:

Дье мен эмди тура оору-дьобол дьок омок-седеҥ дьакшы дьюрюм. Пока алдындагы ла дьеримде турум. Турган дьеримде  кижи угар кандый да солундар дьок, мен эмди санбатта дьадырым, эмеш ооруп турум. Турган дьеримде эмди тура  кар деп неме дьок. Соок база дьок. Дье мен удабас Россияга барар болорым.

Но мен эмди эки неделе боло берди, бир де письмо албадым. Нениҥ учун письмо дьок деп кайкап турум. А, Дьюруйдаҥ 3 дьылга письмо сакысам, бу кюнге  дьетире, бир де письмо албадым. Ол письмо чийбей турарда, мен письмо чийбей турум. Чёкёнип турум. Ундуп койгон деп, но кем кижи ундуп койзо, эдьелерим, дьестелерим ундубас болор деп бодоп турум.

Но кайран кару эдье силер айдагар. Нениҥ учун письмо чийбей турган? Кайда торт ундуп койгон бо? Письмо чийзин. Мен чийерим. Но куучын божогон кару эдье. Андагы дьаткан албады-дьонго привет передайте: Модыш дьестеме, эдьемге, и Арадьянга, каакамга, Дьюруйга, Эрдечиге, Кёсбёкке и оноҥ до ёскёлёрине. Мениҥ билер улустарга.

 Јакшы болзын, каруузын сакыйдым

Полевая почта 08420 «б»

25/ХI 45 јыл

Алтайский край, Ойрот автоном область,

Оҥдой аймак, Хабаровкадагы ј/совет,

Ленинниҥ адыла адалган колхоз,

Тобоев Иванга (Каруга)

Эзенимле Приморьедеҥ!

Кайран карудаҥ кару эдьем и дьестем. Дье мен бу кюн силер экюнеҥ 4 письмо алдым. Сюреен сююндим и сюреен дьяртаҥ кычырдым.  Дье силер экюниҥ амыр дьаткылаганыгарды билдим, уткым. Дье кайран кару дьестем, силердиҥ чийген письмогорды сюреен дьартап кычырдым. Бастыра дьарт болду. Дье силер бу керегинде бир те письмо чийбегенигер, дье мен мынаҥ оозо дьартын билип алгам, силерди бу керегинде чийер болор деп бодогом, но силер чийбегенегер. Мен дьартын билейин деп письмо чийгем, но ол керегинде мен 15 ай мынаҥ оозо билгем и уккам. Эдьелеримнеҥ бу керегинде бирте письмо албагам, но бу керегинде ёскё улустар письмо чийгендер. Но мен бодогом, улус не ле деп дьамандап чийип турган болор деп, эмди дьартын билгем.

Дьесте, силерге бир сурак. Дьюруй ла Таҥа айыл тударга тургандар дежет, ол чын ба? Кайза тёгюн бе? Дье бу кюннеҥ бери оору-дьобол дьок омок-седеҥ дьакшы дьюрюгер бе? Колхозто нени иштеп туругар? Албады- дьондор ончозы эзендер бе? Арадьян, Дьяйлай, Юлуй и олордыҥ балдары, Нерениҥ эне-адазы силердиҥ эне-адагар, сыйындарыгар ончо и ёскё улустар ончо эзендер бе?

Дье мен эмди тура оору-дьобол дьок омок-седеҥ дьакшы дьюрюм. Турган дьеримде кижи угар солун неме дьок. Ончо эзен амырлар. Дье, пока. Эзен болзун. 200 кюннеҥ эзен дьюрзем, дьолугыжарыбыс.

Полевая почта 06025 «б»

27/II-46 ј.

Дье бу суракка дьартаҥ карузын чийегер. Мен сакыырым.

Эзенимле Приморьедеҥ!

Кайран карудаҥ кару эдьем-дьестем, дье силер оору-дьобол дьок омок-седеҥ дьакшы дьюрюгер бе? Каакам, Арадьян, Юлуй, Дьайлай, силердиҥ ада-энегер, сийиндеригер, Дьайлайдыҥ балдары, Нерениҥ эне-адазы и онойдо ёскё албады-дьондор ончо эзен-амыр дьаткылары ба? Албады ортозында нени кёрюп угар, кёрёр кандый солундар угуп, кёрюп дьюредигер? Ары-бери дьерлердеҥ кижи угар кандый солун эрмек-куучындар угуп дьюредигер? Колхозто нени иштеп турадыгар, дье кайран эдье-дьесте силер меге эмеш ачынып турган эмдиригер, нениҥ учун дезе силерге фото  ийбеген деп. Дье, ачынбагар. Ардык фото дьок учун силерге ийбегем, но силерге ийерге ардык дьок учун дьаҥыс фотоны Арадьянга ийгем и мынайда санангам, дьаҥыс та болзо, анда ончо эдье-дьестелер кёрзюн деп. Дье мен (бир јолдык ӧйлӧ кожо кыркылып, ойылып калган).

Эмди тура оору-дьобол дьок омок-седеҥ дьакшы дюрюм. Турган дьеримде кижи угар кандый да солундар дьок. Алдындагы ла дьеримде турум, дье кыш ёдюп барадыры. Удабас дьай. Дье кайран эдье-дьесте, ачынбагар, сакып дьюрегер. Эзен дьюрзем, эбирип ойдо дьана берерим деп бодоп турум.

Туштажуга јетире јакшы болзын.

Полевая почта 06025 «б»

28/II-46 јыл

Алтайский край, Ойрот автоном область,

Оҥдой аймак, Хабаровкадагы ј/совет

Ленинниҥ адыла адалган колхоз

Аныровой Анне

Дьакшылыкту кюнимле Приморьедеҥ!

Дьакшылыкту эзенимди чийип турум карудаҥ кару кайран эдьем, Анна!

Дье силер оору-дьобол дьок омок-дьакшы дьюрюгер бе? Азыраган дьаҥыс балагар, Мекечи дьееним, омок-седеҥ ойынду, каткылу чыдап дьюрю бе? Карган каакам оору-дьобол дьок омок-дьакашы аш-курзакту одын-суулу дьадыры ба? Эдье-дьестелер, ага-карындаштар ончозы эзен-амырлар ба? Бу дьыл аш кандый бюдю? Алтайский крайда урожай сюреен дьакшы деп газетте чийгилеп тургулары, чын ба? Дье силердеҥ кёп нени сураар. Мениҥ куучын:

 Мен эмди тура алдындагы ла дьеримде дьададым. Оорум дьакшы болуп турган аайы дьок, а кажы ла кюнде уурлап дьадар болдым. Ёкпёмнёҥ ириҥ тёкёлип турар болды. Сюреен кюч дьадырым. Дье канайдар база. Кудай дьаман кёрзё ёлёр ёй келер. Комудаар неме дьок эдье, Врачтар дьакшы болорыҥ дежет, эмдеп ийерис дежет.

Мен аперация этсин деп сурангам. Ёкпёмди арлазын деп, олор дезе болбогондор, операция едип болбосыс дежет. Уур операция болор, анаҥ кижи ёлёр.  Дье ардык чийерим дьок. Эзен болзын, эдье! Каруузын ойдо чийигер. Коркубагар, комудабагар. Дькшы болорым деп бодоп турум. Эки колдоҥ тудужып, эзендежерибис, эрмек-сёслё куучынджарыбыс.

Приморский край, Раздольный станция,

45-чи јуучыл госпиталь,

1/VIII 47 јыл

Таайымныҥ бу энеме, Аднаева-Адарова Араjанга, бичиген калганчы самараларыныҥ бирӱзи. Анда  «Полевая почта» 08720 «б» деп базылган таныктар бар. Оноҥ ло бери суру-чап јок.

Кийнинде Оҥдойдогы РВК-га мындый похоронка-самара келген: «Нӧкӧр Аднаева (энемниҥ кыс ӧбӧкӧзи), слердиҥ карындажыгар, Аднаев Јуракай (Андрей), Ыраак Кӱнчыгышта 45-чи госпитальда ӧкпӧзинеҥ эмденеле, 1947 јылда 29 октябрьда јада калган. Оныҥ мӧҥкӱзи Приморский крайда Тимофеевка деп јурттыҥ сӧӧксалгыжында јуучыл јаҥ-ээжиле јуулган».

Таайымныҥ ады-јолы чыккан-ӧскӧн јеринде ундылбаган. Оҥдой аймактыҥ јуучылдарыныҥ кереес-мӧҥкӱлеринде оныҥ ады-јолы эки јерде бичилген: Кӱпчегенде ле Хабаровкада. Је бисте Тимофеевка јурттыҥ кереес-мӧҥкӱзинде Аднаев деп јуучылдыҥ ады-јолы јок деген јетирӱ бар. Бедиреништӱ иш улалып јат. Таайымныҥ јуучыл јолы качан бирде тӱҥей ле јарталар учурлу.

Кепке базылган бу самараларда дезе јаан тӱзедӱлер эдилбеген. Јуучыл ол ӧйдӧ бойы канайда бичиген анайда ла јарлалып јат.

Арутай АДАРОВ белетеген