Алтайдын Чолмоны

Советский Союзтыҥ Геройлоры

07.05.2020

 

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ фронтторында Алтай Республикадаҥ 42 268 кижи јуулашкан. Олордоҥ 21 299 јуучыл јеҥ јастанып јыгылган. Эҥ јалтанбас 25 јерлеш јуучылга Советский Союзтыҥ Геройыныҥ бийик ады адалган. Бир кижи Мактыҥ 1-кы, 2-чи ле 3-чи степеньдӱ ордендериле кайралдаткан.

 

Яков Баляев

1924 јылда Турачак аймакта јердеҥ байлыктар казар Албас деп приискте чыккан. Оны Кызыл Черӱге 1942 јылда алгандар.

Тӱндӱк Кореяныҥ Сейсин деп портын јайымдаарында јалтанбазын ла ат-нерезин кӧргӱскен. Ол калапту јуу-согушта табаруга ончолорынаҥ озо кӧдӱрилип, ӧштӱни токтоду јогынаҥ адып, подразделениеге ичкери јол ачкан. Бойы шыркалаткан, је јуу-согушты улалтып, јуучыл нӧкрлӧрине тем кӧргӱскен.

Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого јуу-согуштардыҥ бирӱзинде јеҥ јастанып јыгылган кийнинде, 1945 јылдыҥ сыгын айыныҥ 14-чи кӱнинде адалган.

 

Геннадий Гордополов

1907 јылда Горно-Алтайскта чыккан. Черӱге бойыныҥ кӱӱниле 1936 јылда барган. 1943 јылдыҥ ӱлӱрген айына јетире ат-нерелӱ јуулажып, ӱч орденле кайралдаткан. Бу ла јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 15-чи кӱнинде десантниктердиҥ бӧлӱгин башкарып, Днепр сууны кечкен. Билгир коруланып, корпустыҥ арткан јуучылдарына јаан сууны кечерин јеткилдеген. Канду јуу-согушта ӧштӱниҥ 37-мм батареязын колго алып, оны ойто кайра немецтерге удура уулаган. Фашисттердиҥ ӱч табарузын токтодып, Лоев деп јерди јайымдаган.

Бу јуу-согушта кӧргӱскен ат-нерези учун ого 1943 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 30-чы кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Жанбек Елеусов

Јалтанбас бу јуучыл 1925 јылда Кан-Оозы аймакта Тураты јуртта чыккан. Кызыл Черӱге оны 1943 јылдыҥ куран айында алгандар. «За отвагу» медальла кайралдаткан.

1943 јылдыҥ сыгын айыныҥ 22-чи кӱниниҥ тӱнинде Днепр сууныҥ оҥ јарадына ончолорынаҥ озо кечип, фашисттерди бойыныҥ пулемедыла кырып, арткан јуучылдарга сууны кечер јарамыкту айалгалар тӧзӧгӧн. Бу ла јылдыҥ сыгын айыныҥ 25-чи кӱнинде Припять сууны арткан јуучылдардаҥ озо кечип, колпулемедыла немецтерди јоголткон. Оныҥ батальоны сууны ээчиде кечкен.

Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1943 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 16-чы кӱнинде адалган.

 

Феогент Ермолаев

1920 јылда Кӧксуу-Оозы аймакта  Огневка јуртта чыккан. 1942 јылдаҥ ала 1944 јылдыҥ јаан изӱ айына јетире ат-нерелӱ јуулажып, Кызыл Чолмон эки орденле кайралдаткан. Ого капитанныҥ јамызы берилген. 1943 јылдыҥ јаан изу айыныҥ башталганында батальонныҥ командири болгон. 1943 јылда оныҥ батальоны Днепр сууны кечкен. Ол сууга ончолорынаҥ озо калып, оны баштапкылардыҥ тоозында эжинип кечкен. Батальонныҥ јуучылдары немецтерди аткылап, дивизияга сууны кечер јарамыкту айалгалар тӧзӧгӧн.

1944 јылдыҥ јаан изӱ айында оныҥ батальоны Минск-Могилев деген јолды колго алып, ӧштӱниҥ кошту 500 кӧлӱгин јоголткон ло олјого алган. Јерлеш јуучыл Польшаныҥ јерин јайымдаарында туружып, 1944 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 9-чы кӱнинде јеҥ јастанып јыгылган.

Ат-нерези ле јалтанбазы учун ого 1945 јылдыҥ тулаан айыныҥ 24-чи кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Темирей Казаков

1923 јылда Кан-Оозы аймакта Мӧндӱр-Соккон јуртта чыккан. Ол фронтко атанып, фашисттерле јуулажарга канча ла катап суранган. Амадузы 1942 јылдыҥ тулаан айында бӱткен.  Кичӱ сержант Т. Казаков кажы ла јуу-согушта бойыныҥ јалтанбазын ла баштаҥкайын кӧргӱскен. 1945 јылдыҥ чаган айыныҥ 30-чы кӱнинде ол Фрейберге кала учун ӧткӧн јуу-согушта орудиениҥ командирин солуган. Јуучылдар ӧштӱниҥ кийни јанына ӧдӱп, ого сакыбаган согулта эткендер. Немецтер маҥзаарып, качып јӱгӱргендер. Совет јуучылдар каланы колго алгандар.

Бу јуу-согушта ӧштӱниҥ бир пушказы ла 70-ге шыдар солдады ла офицери јоголтылган. Одер сууны кечкен операцияда Казаковтыҥ башкарган орудиези ӧштӱниҥ 12 табарузын токтоткон. Бу јуу-согушта немецтердиҥ 4 танкы, бир орудиези ле ротага шыдар солдаттары јоголтылган.

Јалтанбас артиллеристке Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады 1945 јылдыҥ тулаан айыныҥ 24-чи кӱнинде адалган.

Дмитрий Камзараков

1918 јылда Алтайский крайда Солтонский райондо Турускан јуртта чыккан. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы. Белоруссияны ла Литваны јайымдаарында турушкан. Ол Вилкавшикис каланы јайымдаарында ӧткӧн јуу-согуштарда јеҥ јастанып јыгылган. Фашисттерле карам-кайрал јогынаҥ тартышканы, командованиениҥ јакаруларын бӱдӱреринде јалтанбазын ла ат-нерезин кӧргӱскени учун ого 1945 јылдыҥ тулаан айыныҥ 24-чи кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Александр Ленкин

1916 јылда  Горно-Алтайскта чыккан. Јууныҥ башталганында Украинада курчуга учураган. Партизандарды табып, јууныҥ учына јетире партизандардыҥ атту-чуулу генералы Советский Союзтыҥ эки катап Геройы С. Ковпакла кожо јуулашкан. Ӱч-јарым јылга чыгара јуулажып,кӧп ат-нерелӱ керектер бӱдӱрген. 1943 јылдыҥ тулаан айында Киевский областьтыҥ Блитча јурты учун болгон јуу-согушта ол беш автоматчикле кожо сууны кечип, немецтердиҥ ротазыныҥ јуук јанына јууктап, билдирлӱ согулта эткен. Немецтердиҥ ротазынаҥ бир де кижи артпаган. Ленкин дезе 19 фашистти олјого алган.

А. Ленкинге Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады 1944 јылдыҥ куран айыныҥ 7-чи кӱнинде адалган.

 

Михаил Маскаев

1918 јылда Турачак аймакта Дмитриевка јуртта чыккан. Ченемелдӱ кайучыл Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда уур-кӱчтердеҥ јана баспас кылык-јаҥын кӧргӱскен. 1944 јылдыҥ јайында  јалтанбас кайучыл Витебсктиҥ јанында турган концлагерьдеҥ 800 кижини јайымдап, олорды фронттыҥ линиязы ажыра кечирген.

Ого Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады 1944 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 4-чи кӱнинде адалган.

 

Лаврентий Морозов

1905 јылда Алтайский крайда Баевский райондо Ӱстӱги-Чуманка јуртта чыккан. 1941 јылга јетире  Турачак аймакта јаткан. Уполминзагта иштеген. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга баштапкы ла кӱндерде атанган. Јамызы — капитан. Башка-башка фронттордо болгон калапту јууларда турушкан.

Киевти јайымдаары учун ӧткӧн јуу-согушта оныҥ батальоны Днепр сууны баштапкылардыҥ тоозында кечип, оҥ јараттагы плацдармды билгир корулаган. Батальонныҥ бу корузыныҥ шылтузында бӱткӱл дивизия Днепрди јаан јылыйтулар јогынаҥ кечкен.

Јалтанбас капитанга Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады 1947 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 13-чи кӱнинде Днепр сууны кечеринде кӧргӱскен ат-нерези учун адалган.

 

Николай Нагибин

1924 јылда Кӧксуу-Оозы аймакта Теректӱ јуртта чыккан. 1945 јылдыҥ чаган айыныҥ 21-чи кӱнинде Одер сууны эҥ баштапкылардыҥ тоозында кечип, бойыныҥ колпулемедыла кӧп фашисттерди кырган. Ол тоодо ӧштӱниҥ эки станковый пулемедын јоголткон. Качан бойыныҥ пулемеды атпай барарда, гранаталарды тузаланып, эки немецти ӧлтӱрген. Олордыҥ мылтык-јепселин алып, 45 фашистти јыга аткан ла јетӱзин олјого алган. Ӧштӱ чыдашпай качкан. Бу јуу-согушта јалтанбас јуучыл јеҥ јастанып јыгылган.

Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1945 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 27-чи кӱнинде адалган.

 

Сергей Налимов

1914 јылда Алтайский крайда Солонешенский райондо Елино јуртта чыккан. Ол јууда артиллерийский орудиениҥ јалтанбас командири болгон. 1943 јылдыҥ сыгын айыныҥ 20-чи кӱнинде оныҥ башкарган артиллеристтери  Снов сууны кечип, јаан учурлу плацдармды бойлорыныҥ колына алган. Налимов ӧштӱни 400-500 метрге јууктадып, табаруны токтоткон. Качан пушканыҥ снарядтары божой берерде, ол ӧлгӧн солдаттыҥ пулемедын алып, орудиени аргадаар амадула јуу-согушты улалткан.

Снарядтарды јетирип келерде, ол куды чыгып качып јаткан фашисттерди орудиезинеҥ адып јоголткон. Бу јуу-согушта ол ӧштӱниҥ 70 солдадын ла офицерин кыра аткан. Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1943 јылда  јаҥар айдыҥ 24-чи кӱнинде адалган.

 

Пимен Ноговицын

1924 јылда Кӧксуу-Оозы аймакта Катанду јуртта чыккан. Ол јууга барардаҥ озо «Путь Ленина» колхозто бригадир болуп иштеген. Фронтко 1942 јылдыҥ куран айында атанган. 1943 јылдыҥ јаҥар айында оныҥ тӧжине баштапкы кайрал — «За отвагу» медаль тагылган. Ого сержанттыҥ јамызы берилген. 1944 јылдыҥ тулаан айыныҥ 13-чи кӱнинде ол кожо јуулашкан јалтанбас нӧкӧрлӧриле кожо ӱстине урулып турган октордыҥ ортозында агаштаҥ сал јазап,  Буг сууны кечкен. Бистиҥ черӱ келгенче,  јараттагы плацдармды корулаган

Бугты кечип, јалтанбазын ла ат-нерезин кӧргӱскени учун ого 1944 јылдыҥ сыгын айыныҥ 13-чи кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Тимофей Паршуткин

1896 јылда чыккан. Ол баштапкы телекейлик, гражданский ле Ада-Тӧрӧл учун Улу јууларда турушкан. Оны Кызыл Черӱге 1942 јылда кочкор айда алгылаган. 1944 јылда кичӱ изӱ айдыҥ 21-чи кӱнинде  ол Свирь сууны кечер операцияда туружып, фашисттерди кырып,  јети кижиниҥ јӱрӱмин аргадаган.

Бу ат-нерелӱ керек учун ого 1944 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 21-чи кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Иван Семенов

1915 јылда Оҥдой јуртта чыккан. 1945 јылдыҥ кочкор айыныҥ 18-чи кӱнине јетире ат-нерелӱ јуулашкан. Јуучыл керектери учун ол Кызыл Чолмон, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ 2-чи степеньдӱ ордендериле, «За отвагу» медальла кайралдаткан. Ого офицердиҥ јамызы берилген. 1945 јылдыҥ кочкор айыныҥ 18-чи кӱнинде Польшаныҥ Яжемковице јурты учун болгон калапту јууда оныҥ взводы ӧштӱниҥ пехотазыныҥ ла танктарыныҥ 8 табарузын токтоткон. Олордыҥ ӱчӱзин ол акту бойы пушкала, экӱзин пулеметло адып јоголткон.

Ол бу јуу-согушта геройдыҥ ӧлӱмиле ӧлгӧн. Јуу-согуш токтоордо, оныҥ јанында ӧштӱниҥ 70 солдадыныҥ ла офицериниҥ сӧӧги јатканы табылган. Ат-нерелӱ бу керек учун ого 1945 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 29-чы кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

Федор Стренин

1921 јылда Алтайский крайда Алтайский райондо Ая јуртта чыккан. Фронтко 1941 јылдыҥ ӱлӱрген айында атанган. «За отвагу» медальла, Кызыл Чолмон орденле кайралдаткан. Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1943 јылдыҥ ӱлӱрген айында ла бу ла јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 9-18 кӱндеринде Миус ла  Молочная сууларды кечеринде ӧткӧн операцияларда кӧргӱскен ат-нерелӱ керектери учун 1943 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 1-кы кӱнинде адалган.

 

Михаил Стяжкин

1920 јылда Горно-Алтайскта чыккан. Ол фашист јутпаларла 1942 јылдыҥ тулаан айынаҥ ала јуулажып баштаган. Јуучыл јамызы — сержант. Ол орудиениҥ командири болгон. 1944 јылда јаан изӱ айдыҥ 28-чи кӱнинде ӧткӧн јуу-согуштардыҥ бирӱзинде ӧштӱниҥ 13 кӧлӱгин, 2 самоходный ла бир полевой пушказын, немецтердиҥ бӱдӱн-јарым ротазын јоголткон. Ӧлгӧн фашисттердиҥ тоозында генерал болгон. Бу јууда фашисттердиҥ дивизиязыныҥ маанызы база јоголтылган.

Бу ат-нерелӱ керек учун ого 1944 јылдыҥ куран айыныҥ 22-чи кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Иван Осипов

1922 јылда  Алтайский крайда  Старобардинский райондо (эмди Красногорский р-он) Сары-Кобы јуртта чыккан. Јуудаҥ озо оныҥ билези Турачак јуртта јаткан. Билениҥ јааны бойы  Лебедьте агаш агызар участокто иштеген. Бу иштеҥ ол фронтко барган. Бойыныҥ ат-нерелӱ керегин јалтанбас јуучыл Балыкча ла Козенцы јурттардыҥ јаныла аккан Днепр сууда бӱдӱрген. Ол паромды тудар иштерде туружып турарда, ӧштӱниҥ снаряды олордыҥ јанында јарылган. Оноҥ улам паром оодылып, сууга чӧҥгӧн. Паромды суудаҥ кӧдӱрерге красноармеец Осипов ичкери тап эткен. Ол оныла ӱч сааттыҥ туркунына урушкан. Учы-учында паром јазалып, кӧдӱрилген. Оныла јуучылдар ла техника кечип баштаган.

Бу ат-нерелӱ керек учун ого 1944 јылдыҥ чаган айыныҥ 10-чы кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Семен Тартыков

1921 јылда Чой аймакта Никольское јуртта чыккан. ВЛКСМ-ныҥ турчызын Кызыл Черӱге  1942 јылдыҥ сыгын айында алгандар. Ол јуу-согуштарда туружып, «За отвагу» эки медальла кайалдаткан. 1944 јылдыҥ чаган айыныҥ 24-чи кӱнинде Украинаныҥ Балабановка јуртыныҥ јанында болгон јууда ефрейтор Тартыков  сержант Жеребцовло экӱ колдорына гранаталар алып, удура келип јаткан танкка удура чурап, јеҥ јастанып јыгылгандар. Ефрейтор Тартыковтыҥ ат-нерелӱ бу алтамы батальонго ол ло тарый јарлалган.

Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1944 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 13-чи кӱнинде адалган.

 

Евгений Трофимов

1920 јылда Чой аймакта Паспаул јуртта чыккан. Школдыҥ кийнинде ол Москвада историко-архивный институтта ӱренген. Аэроклубка јӱрген. Кийнинде летчиктердиҥ Борисоглебсктеги школын божоткон. 1942 јылдыҥ чаган айында бойыныҥ кӱӱниле фронтко атанган. Аҥылу гвардейский истребительный полкто служить эткен. Курский Дугада болгон јуу-согушта туружып, ӧштӱниҥ 17 самоледын јоголткон. Акту бойы 14 самолетты тӱжӱре аткан. Кейдеҥ фашисттердиҥ 15 кӧлӱгин, кош тарткан 25 тарадайын јоголткон. Немецтердиҥ ротага шыдар пехотазын тоскурып јоголткон.

Јалтанбазын ла ат-нерезин кӧргӱскен летчикке Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады 1944 јылдыҥ куран айыныҥ 22-чи кӱнинде адалган.

 

Николай Трофимов

1916 јылда  Алтайский крайда Сростинский райондо (эмди Бийский р-он) Кичӱ Курья јуртта чыккан. Јууга барардаҥ озо Бийсктеги районныҥ Талондогы приискинде иштеген. 1941 јылдыҥ  кичӱ изӱ айыныҥ ортозында биледеги айалгалардаҥ улам  Алма-Аты кала јаар кӧчкӧн. Фронтко 1941 јылдыҥ јаан изӱ айында атанган. Москваныҥ кыйузында турган Дубосеково разьездте болгон јуу-согуштарда 28 герой-панфиловецтердиҥ тоозында политрук Клочковло кожо турушкан. 1941 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 126-чы кӱнинде ӧштӱниҥ 50-ге шыдар танкыла кайра баспай тартышкан.

Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1942 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 21-чи кӱнинде адалган.

 

Кыдран Тугамбаев

1924 јылда Кан-Оозы аймакта Тураты јуртта чыккан. 1943 јылдыҥ  сыгын айыныҥ 26-чы кӱнинде  штурмовой группаныҥ  тоозында ӧштӱниҥ јоткон кептӱ адыжыныҥ ортозында Днепр сууны эҥ баштапкыларыныҥ тоозында кечкен. Оҥ јараттагы плацдармда казынып, билгир коруланган. Качан оныҥ окторы божоп каларда, Кыдран Александрович фашисттердиҥ пулеметторыныҥ ӱстине чурап, олорды јоголткон. Мынызы Совет Черӱниҥ ротазына немецтердиҥ флангына билдирбезинеҥ ӧдӱп, оны кырар арга берген.

Бу керек учун ого 1944 јылдыҥ  тулаан айыныҥ 19-чы кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Сергей Уфимцев

1921 јылда Кан-Оозы аймакта Чаргы-Оозы јуртта чыккан. Оны Кызыл Черӱге  1941 јылдыҥ  кандык айында алгылаган. 1943 јылдыҥ сыгын айыныҥ 27-чи кӱнинде ол Днепр сууны кечер операцияда  понтонный кӱрдиҥ башкараачызы болгон. Бу ӧйдӧ ӧштӱ орудиелердеҥ ле минометтордоҥ  тыҥ аткылаган. Баш сержант Уфимцев паромныҥ ижин билгир башкарып, от-јалбыштыҥ ортозында оҥ јаратка кӧп  солдаттарды ла техниканы кечирерин јеткилдеген. Качан ок паромныҥ кемезиниҥ тӱбин ойо адып ийерде, ол солдаттарга сууны чыгара тӧксин деп јакарган. Бойы ойдыкты бӧктӧӧрин јеткилдеген.

Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1943 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 26-чы кӱнинде адалган.

 

Николай Федоров

1918 јылда  Шабалин јуртта чыккан. Ол Совет Черӱге 1940 јылда барган. Јалтанбас јуучыл 1944 јылдыҥ кандык айыныҥ 8-чи кӱнинде  Крымда Айгульский кӧлди кечер операцияда ат-нерезин кӧргӱскен. Николай Дмитриевич пулемедын тудунып, сууга ончолорыныҥ озо калып, оҥ јаратка эжинип чыккан. Уур шыркалу јуучыл  јууныҥ јалаҥынаҥ барбаган. Ол «Мен эмди тургуза тирӱ тужымда, нӧкӧрлӧримди чачпазым, ӧштӱле калганчы каным тӧгӱлгенче согужарым!» деп айткан. Је бир канча ӧйдиҥ бажында оныҥ јӱрӱми ӱзӱлген.

Оныҥ тартышкан јеринде ӧштӱӱниҥ солдаттарыныҥ ла офицерлериниҥ 130 сӧӧги табылган. Бу ат-нерези учун ого 1945 јылдыҥ тулаан айыныҥ 24-чи кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

Василий Харитошкин

1923 јылда Кӧксуу-Оозы јуртта чыккан. Черӱде ол  комсомолго кирген ле артиллерияныҥ радизиниҥ специальнозын алган. 1943 јылда јуучыл Днепрди кечер операцияда туружып, тӱнде сууны баштапкылардыҥ тоозында кечкен. Немецтердиҥ кемезин тузаланып, сууны ойто кайра кечип, артиллерияныҥ ла минометтордыҥ адыжыныҥ ортозында оҥ јаратка рациязын јетирген. Бу јуу-согушта ол кӧп фашисттерди кырып, дивизияныҥ командириле колбуны тударын јеткилдеген.

Бу ат-нерлӱ кереги учун ого 1944 јылдыҥ чаган айыныҥ 10-чы кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган.

 

Вениамин Чевалков

1924 јылда Горно-Алтайскта чыккан. Јууга 1942 јылда барган. Тӧс лӧ 1-кы  Белорусский фронттордо јуулашкан. Японияла болгон јуу-согуштарда база турушкан. Ол Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы. Мактыҥ 1-кы, 2-чи ле 3-чи степеньдӱ ордендериле, «За отвагу» медальла, Кызыл Чолмон ордендле ле ӧскӧ дӧ кайралдарла  кайралдаткан.

 

 Илья Шуклин

1922 јылда Кан-Оозы аймакта Чаргы-Оозы јуртта чыккан. Томсктогы артиллерийский училищени божоткон. 1942 јылдыҥ јаан изӱ айына јетире Касторный Станцияда ла Тӱндӱк Донцада болгон јуу-согуштарда туружып, Кызыл Чолмон эки орденле кайралдаткан. 1942 јылдыҥ  јаан изӱ айында Сталинградтыҥ јанында болгон калапту тартыжуларда  И. Шуклин сок јаҥыс арткан пушкадаҥ фашисттердиҥ  14 танкын, пехоталу 4 кӧлӱгин оодо аткан. 1943 јылдыҥ кичӱ изӱ айына јетире ол Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ 1-кы степеньдӱ ордениле, «За боевые заслуги» медальла база кайралдаткан. Ол 1943 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 21-чи кӱнинде јеҥ јастанып јыгылган.

Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады ого 1943 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 26-чы кӱнинде адалган.

 

Арнольд Мери

1919 јылда Таллинде ишмекчи улустыҥ билезинде чыккан. Уулчак тужында оныҥ билези Югославия јаар кӧчкӧн. 1938 јылда ада-энези ойто Тӧрӧлине јанган. А. Мери службазын Кызыл Черӱде 1940 јылдаҥ ала ӧдӧт.  Јалтанбазы ла ат-нерези учун ого 1942 јылдыҥ  кочкор айыныҥ 15-чи кӱнинде Советский Союзтыҥ Геройыныҥ ады адалган. Јууны ол майор јамылу тӱгескен. Бу ӧйдӧ ол  корпустыҥ политотделиниҥ јааныныҥ комсомол иш аайынча ордынчызы болгон.

А. Мери 1952 јылда  билезиле Горно-Алтайскка кӧчӱп, мында  јиилектер ӧскӱрер станцияда  агроном, оноҥ мебельный фабрикада технорук, 1955-1960 јылдарда дезе Горно-Алтайсктагы пединститутта  общественный дисциплиналардыҥ кафедразында озо мастер, оноҥ ӱредӱчи болуп иштеген.  Ол анайда ок Ленинниҥ эки ордениле, Иштиҥ Кызыл Маанызыныҥ, «Знак почета» ордендерле, Кызыл Чолмон эки орденле., кӧп тоолу медальдарла кайралдаткан.