Алтайдын Чолмоны

В. Путин: јӧмӧлтӧниҥ јаҥы бӱдӱмдери аҥылу учурлу

14.05.2020

Россияныҥ президенти Владимир Путин санитарно-эпидемиологиялык айалга, ороонныҥ граждандарын ла экономиказын јӧмӧӧри аайынча јаҥы арга-бӱдӱмдер керегинде сурактарга учурлалган јуунды видеоконференция бӱдӱмле ӧткӱрген.

«Мынаҥ озо ӧйдӧ иштебес кӱндер деп јарлаган кӱндердиҥ ӧйи кӱӱк айдыҥ 11-чи кӱнинде тӱгенип јат. Текши алза, ол ӧй тулаан айдыҥ 30-чы кӱнинде башталып, алты неделенеҥ кӧп ӧйгӧ улалган. Мындый экстраординарный эп-арга эпидемияныҥ таркаарын арайладар, токтодор арга берген. Оныҥ шылтузында бис су-кадыкты корыырыныҥ бастыра системазын эпидемиологиялык айалга курчыырына белетеп алар ӧйди, арганы алганыс» — деп, государствоныҥ башчызы айткан.

Владимир Путинниҥ темдектегениле, бӱгӱн кажы ла тергееде јаан оорый берген улуска керектӱ аҥылу, ол тоодо реанимационный болушты эдерине керектӱ бастыра не-немелер бар. Тузазы бийик эм-препараттарла эмдеериниҥ јаҥы эп-сӱмелери ченелген, андый эмдерди эдип чыгарары кӧптӧдилген. Тестирование ӧткӱрериниҥ кеми канча-канча катапка кӧптӧгӧн, бу кӧргӱзӱлердиҥ кеми мынаҥ да ары бийиктеер.

«Бастыра иш-керектер биске эпидемияла тартыжуныҥ ээчиде бӧлӱгине кӧчӧр, кирелендириштердиҥ режимдеринеҥ бӧлӱктей чыгар арга берет. Бу ӧйдӧ бойыныҥ аҥылулары бар. Озо ло баштап, ол андый чыгыш бир ле уунда болбос. Оны бӧлӱктей, келиштире, ајарыҥкай, алтамдай ӧткӱрер керек» — деп, ол угускан.

Государствоныҥ јааныныҥ темдектегениле, ороон ичинде ле экономикага јарлалган иштебес кӱндердиҥ бирлик ӧйи кӱӱк айдыҥ 12-чи кӱнинеҥ ала тӱгенип јат. Је ол ок ӧйдӧ коронавирусный эпидемия таркаарыла тартыжу оноҥ ары улалып јат. Тескери алтам, айалга коомойтыырын чек болдыртпас керек деп, Владимир Путин темдектеген.

Оныҥ да учун бастыра тергеелер кирелендириштердиҥ режиминеҥ бӧлӱктей чыгарыныҥ планын тургузар учурлу. Бу керекте јербойында эпидемиологиялык айалга кандый болгонына тӧзӧлгӧлӧнӧр керек, андый айалга тергеелерде башка-башка болордоҥ айабас.

«Тергеелердиҥ башкараачылары айалганы шиҥдеп кӧргӧниле, баш санитарный врачтардыҥ шӱӱлтелериле башкарынып, кирелендириштерлӱ ле профилактикалык кандый керектерди канайда ӧткӱрери-ӧткӱрбези, олорды јымжадары эмезе катуландырары јанынаҥ јӧп јарадар. Айалга некеп турган болзо, олорго ӱзеери кожулталар да эдип» — деп, президент айткан.

Кӧп албаты-јон јуулар керек-јарактарды ӧткӱрери эмди де чек јарабас. Бастыра предприятиелерге, садуныҥ јерлерине, јондык транспорттыҥ бӧлӱгинде организацияларга бастыра санитарный некелтелерди бӱдӱрер керек. Јажы 65 јаштаҥ ӧрӧ лӧ хронический ооруларла оорып турган улуска кирелендириштиҥ режими токтодылбаган.

Јонјӱрӱмдик ле медициналык ишчилерди јӧмӧӧри

Ороонныҥ башкараачызы јажы јаан улустыҥ интернаттарына, тураларына ла андый учреждениелерде јадып турган улуска аҥылу ајару этсин деп некеген. Јонјӱрӱмдик учреждениелердиҥ ишчилери ӱч ай учун, кандык айдыҥ 15-чи кӱнинеҥ ала јаан изӱ айдыҥ 15-чи кӱнине јетире ӧй учун, аҥылу федерал акча алар, ол тоодо ӧткӧн кандык ай учун ӱзеери тӧлӧмир акчаны:

• Соцучреждениелерде иштеп турган врачтарга ӱзеери тӧлӧйтӧн тӧлӧмирдиҥ кеми эки неделе смена учун 40 муҥ салковой болор. Олор коронавирусла оорып турган улуска чике болуш јетирип турган болзо — 60 муҥ салковой.
• Јонјӱрӱмдик ле педагогический ишчилерге, орто медициналык ла административный персоналга — 25 муҥ салковой. Олор оору улусла иштеп турган болзо — 35 муҥ салковой.
• Кичӱ персоналга — 15 ле 20 муҥ салковойды келиштирте.
• Техперсоналга — 10 ло 15 муҥ салковой.

Владимир Путинниҥ темдектегениле, кирелендириштер ороонныҥ экономиказына, јонјӱрӱмдик бӧлӱкке јаан салтарларын јетирген,  кӧп тоолу билелердиҥ кирелтелериниҥ кеми јабызаган. Оныҥ да учун ол билелерди, кичӱ ле орто аргчылыктыҥ улузын јӧмӧӧриниҥ јаҥы бӱдӱмдерин озолондыра јарлаган.

Билелерге болуш

• Ӱч јашка јетире балдарга айына 5 муҥ салковойдоҥ јаҥыс ла энениҥ капиталын алар тап-эриктӱ эмес, је анайда ок балдарыныҥ јажы ол кире бастыра билелерге тӧлӧӧр. Акча ӱч ай учун тӧлӧлӧр — кандык айдаҥ ала кичӱ изӱ айга јетире. Ӧткӧн кандык ай учун акчаны билелер база алар.
• Јажы 3 јаштаҥ ала 15 јашка (толуп калган) јетире кажы ла бала учун јаҥыс ла катап берилетен 10 муҥ салковой акчаны тӧлӧӧр. Ол акчаны 2020 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала андый балдарлу бастыра билелерге тӧлӧӧр — билениҥ кеминеҥ ле иштӱ болгонынаҥ эмезе болбогонынаҥ камаан јогынаҥ. Јаҥыс катап эдилетен ол болушты аларга, угузу бичикти «Госјеткилдеш» порталдыҥ болужыла дистанционно эмезе Пенсионный фондтыҥ бӧлӱги ажыра берер арга бар.
• Кажы ла кижизине келижип турган кирелтениҥ кеми прожиточный минимумнаҥ јабыс ла болуш керексип турган билелер ӱч јаштаҥ ала јети јашка јетире балдар учун баштапкы тӧлӧмирлерди кичӱ изӱ айда аларына керектӱ документтерди тургузар аргалу. Мынаҥ озо ӧйдӧ бу тӧлӧмирлерди андый билелер јаан изӱ айда алар деп јарлалган болгон.
• Баланы кичееп отурганы учун пособиениҥ эҥ јабыс кемин бийиктедер — 3375 салковойдоҥ 6751 салковойго јетире. Андый пособиени иштебей турган улус, ол тоодо студенттер алып јат.
• Ада-энезиниҥ бирӱзи эмезе экӱлези коронавирустаҥ улам ижин јылыйткан билениҥ јажы эр кемине јетпеген кажы ла балазы учун айына 3 муҥ салковойдоҥ тӧлӧӧр. Ол акчаны билелер ӱч ай учун алар — кандык айдаҥ ала кичӱ изӱ айга јетире.

Бизнеске јаан ајару

• Эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ аҥылу кредитный программазы кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинде ачылар. Оны кирелендириштердеҥ улам тыҥ чучураган бӧлӱктердиҥ бастыра предприятиелери, анайда ок јонјӱрӱмдик ууламјылу НКО-лор алар аргалу.
• Кредиттиҥ кеми алты айга чоттоп, айына бир ишчиге 1 МРОТ-тыҥ формулазы аайынча чоттолор. Кредитти бӧктӧӧриниҥ ӧйи — 2021 јылдыҥ кандык айыныҥ 1-кы кӱни. Ствказыныҥ кеми 2 %. Кредиттиҥ 85 проценти госбыжулашла јеткилделер. Предприятие иштеер јерлериниҥ 90 процентин программаныҥ бастыра ӧйиниҥ туркунына чеберлеп алза, ол бастыра тӧлӱлерди тӧлӧбӧс.
• Ӧдӱп јаткан јылдыҥ экинчи кварталы учун калан ла страховой тӧлӧмирлерди (НДС-таҥ ӧскӧлӧри) тӧлӧбӧс. Бу ээжи таҥынаҥ аргачыларга, кирелендириштердеҥ улам тыҥ чучураган бӧлӱктердеги кичӱ ле орто бизнестиҥ компанияларына, јонјӱрӱмдик ууламјылу НКО-лорго таркадылат.
• Ишле бойын бойы јеткилдеген улуска олор кирелте учун 2019 јылда тӧлӧгӧн каланды кайра јандырып берер. Анайда ок президент ишле бойын бойы јеткилдеген улуска «каланныҥ капиталын» бир МРОТ кеминде берер деп шӱӱлте эткен: ол акчаныҥ чодыла олор быјыл калан тӧлӧмирлерди бойынаҥ акча чыгарбай, тӧлӧӧр арга болор.
• Государствоныҥ башкараачызы коронавирустаҥ улам тыҥ чучураган бӧлӱктердеги таҥынаҥ аргачыларга страховой взностор јанынаҥ бир МРОТ кеминде калан вычет этсин деп јакылта берген.
• Таҥынаҥ аргачыларга, билелик предприятиелерге, јаан эмес бизнеске микрофинансовый болуш эдип турган госструктураларга докапитализация ӧткӱрилер.

«Кӱндӱлӱ најылар! Сӱрекей ајарыҥкай болугар. Ооруга југушпаска болуп, бойыгарга ајаруны когызатпагар, бӱгӱнги кӱнде керек дезе оны тыҥыдыгар. Бу бастыра кирелендириштерге чыдажып јӱретени сӱрекей кӱч керек болгонын мен оҥдоп јадым. Је ооруга југужып, оноҥ оорый береле, иштеер аргазын јылыйтканы — оноҥ коомой. Бис улустыҥ јӱрӱмин ле су-кадыгын чеберлеп аларын талдап алганыс, ӧмӧлижип, бу јанынаҥ кӧпкӧ јеткенис, кӧпти эткенис, кӧп уур-кӱчтерди ӧдӱп чыкканыс. Россияныҥ тергеелери амыр-тыш јӱрӱмге канча ла кире кӧптӧҥ кайра бурылары бистиҥ кажыбыстаҥ ла камаанду» — деп, Владимир Путин айткан.

Албаты-јонго ӧйинде эдилген болуш

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ су-кадыкты корыыры ла јонјӱрӱмдик корулаш аайынча комитединиҥ председатели
Алена Казанцева:

—Владимир Владимирович Путинниҥ граждандарга јаҥы баштанузы государство бойыныҥ орооныныҥ улузын канайып кичееп турганын база катап кӧргӱскен.

Билелерди јӧмӧӧри јанынаҥ мынаҥ озо ӧйдӧ јӧптӧлгӧн болушты элбеткени демографиялык кӧргӱзӱлери бийик, кӧп балдарлу билелериле јарлу Алтай Республикага јаан учурлу. Бистиҥ тергееде балдарлу билелердиҥ кӧбизи Президенттиҥ јаҥы јарлыгыла тӧлӧлӧтӧн акчаны алар.

Бистиҥ тергее јуртээлемдик республика болуп јат, кӧп улус билелик фермалар, јаан эмес предприятиелер тӧзӧгӧн. Мында кичӱ бизнеске јеҥилтелерди элбедери јаан јӧмӧлтӧ-болуш болот.  Темдектезе, каландарды  ла страховой взносторды тӧлӧтпӧзи, јеҥилтелерлӱ кредитный программаларда туружары.

Бистиҥ улуска бу болуш канча кире керектӱзин бойым јакшы билерим. Бастыра телекейге уур-кӱч ӧйлӧр келерде, мындый ајаруныҥ учуры јаан.

Государствоныҥ јанынаҥ эткен јӧмӧлтӧни, бӱдӱрген иш-керектерди бистиҥ ороонныҥ тӱӱкизинде кемиле эҥ јаан деп адаарга јараар. Бӱгӱн јаҥныҥ бастыра органдарыныҥ тӧс амадузы Президенттиҥ Јарлыгын бӱдӱрериле колбулу. Коронавирусла тартыжуда тӧс јерде турган врачтарга ӱзеери тӧлӧмирлер эдери кату шиҥжӱге тургузылган. Эл-јон ло аргачылар кандый јӧмӧлтӧлӧрди качан алар аргалузын билип турарында јетирӱлик-јартамал иштиҥ учуры јаан. Тӧлӧмирлер ле јеҥилтелер кажы ла адресатка једер учурлу.

«Женщины Алтай — Алтайдыҥ эпшилери» деген тергеелик јондык организацияныҥ председатели Светлана Полетаева:

—Россияныҥ президенти Владимир Владимирович Путинниҥ баштанузында јӧмӧлтӧ-болуштыҥ јаҥы эп-аргалары айдылган, ол тоодо балдарлу билелерге эдилетени керегинде. Мениҥ шӱӱлтемле, олор сӱрекей чын ла ӧйинде эдилген алтамдар. Улуска болуш керек, олор оны алар.

Государствоныҥ јааны тергеелерде айалга кандый болгонын јакшы билери кӧрӱнет. Болуштыҥ баштануда темдектелген эп-аргалары бистиҥ республикага јаан учурлу. Бисте производство до, јаан предприятиелер де јок ине. Ол ок ӧйдӧ бис јаҥы чыккан јаш балдардыҥ тоозы аайынча ороонныҥ беш субъект-лидерлериниҥ тоозына кирип јадыс. Бисте кӧп балдарлу билелердиҥ тоозы кӧп, ол тоодо кирелтезиниҥ кеми кирелӱ билелер.

Президент ороонныҥ албаты-јонына баштанып тура, ӱч јашка јетпеген кажы ла бала учун 5 муҥ салковойды бастыра билелер ӱч айдыҥ туркунына алар деп айткан — јаҥыс ла энениҥ капиталын алар тап-эриктӱ билелер эмес. Анайда ок 3 јаштаҥ ала 15 јашка јетире балдарлу билелер јаҥыс катап берилип турган 10 муҥ салковойдоҥ алар.

Онызын јакшынак јӧмӧлтӧ деп бодоп турум. Бис, эпшилердиҥ организациязы болуп тура, республикада андый акча-јӧмӧлтӧни сӱрекей керексип турган билелердиҥ тоозы кӧп болгонын кӧрӱп јадыс.

Самоизоляцияныҥ айалгалары тушта бистиҥ эпшилердиҥ бастыразына јуук организациялары маскаларды кӧктӧп, улуска акча тӧлӧтпӧзинеҥ ӱлеген. Кӧп тоолу эпшилер айалгалары кӱч билелерле таныш, олор бу билелерге аш-курсак јууп, јӧмӧлтӧ-болуш эткен. Мындый учуралдар кажы ла аймакта болгонын темдектеерге јараар. Государствоныҥ башкараачызы тергеелердеги айалгалар кандый болгонын јакшы билип тура, бу уур-кӱч ӧйдӧ јӧмӧлтӧ эдерине бастыра государственный институттарды тартып аларында  алаҥзу јок.