Экран ажыра байрам

21.05.2020

Кӱӱк айдыҥ 18-чи кӱни Музейлердиҥ телекейлик кӱни, олордыҥ ишчилериниҥ профессионал байрамы болуп јат. Россияда јылдыҥ ла бу кӱнде ӧткӱрилип турган «Музейдеги тӱн» деген акция, коронавирустыҥ пандемиязынаҥ улам, оноҥ до башка јаан байрамдык керек-јарактар чылап ок, онлайн аайына кӧчӱрилген.

А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музей бу акция кеминде солун ла јилбилӱ онлайн керек-јарактардыҥ программазын тӧзӧгӧн. Быјылгы акция улу алтай јурукчы, јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 150 јылдыгына учурлалган. Программа музейдиҥ окылу сайтында ла јондык бӱктеринде кӱӱк айдыҥ 18-чи кӱнинде 18 сааттаҥ ала ачыларын оныҥ директоры Римма Михайловна Еркинова озолондыра јарлаган эди.

Музей эл-јонго айылдарында отурып, «Восхождение на Хан-Алтай» деген спектакльдыҥ Григорий Ивановичтиҥ јӱрӱминиҥ Петербургтагы ӧйлӧрине учурлалган ӱзӱгин кӧрӧр арга берген.

Онойдо ок онлайн эп-аргаларла јарлу јурукчыныҥ јӱрӱми ле јайаандыгы керегинде эки видео-таныштыру ла ого учурлалган солун ла јилбилӱ квиз-ойын салылган. Видеотаныштыруларда Григорий Ивановичтиҥ јуруктары, бичимелдери, олордыҥ аттары ла чӱмделген јылдары бичилген, јурукчыныҥ јӱрӱминеҥ фотојуруктар, эмдиги ӧйдӧ ого учурлалган кӧрӱлердиҥ, конкурстардыҥ фотојуруктары, бӱгӱнги кӱнниҥ јиит јурукчыларыныҥ иштери кӧргӱзилген.

Экранныҥ алдына отурып, улу јерлежистиҥ ийделӱ јуруктарын токыналу айалгада ајыктап, Алтайына айдынган, ого сӱӱжиле толгон ачык, акту кӱӱндӱ бичимелдерин кычырып, оныҥ эрӱ чырайын кӧрӱп, бу кижиниҥ ойгорын, јайалтазын, ийдезин база ла катап кайкагадый, тӱӱкибисте мындый кижи болгоныла оморкогодый јакшынак арга эмтир. Јаҥыс таныштыру ӧйинде куучын эмезе кандый бир кӱӱ угулган болзо, артык болор эди деп билдирет.

Адакы учында Григорий Ивановичтиҥ биографиязы ла јуруктары аайынча квиз-ойынды ойноп, бойыныҥ ол керегинде билерин эске алып, шиҥдеп, тыҥыдып аларга јараар. Логикага ла билгирлерге тайанып белетелген бу ойын анчада ла балдарга ла јииттерге јилбилӱ ле ол ок ӧйдӧ тузалу болор.

Онойдо ок «Музейдеги тӱн» акция кеминде эл музейдиҥ сайтында ла јондык бӱктеринде Ада-Тӧрӧл учун Улу јуудагы Јеҥӱниҥ 75-јылдыгына учурлалган бӧлӱк база белетелген. Ондо Кош-Агаш аймактаҥ јууда турушкандарга учурлалган видео-ролик ле јуу керегинде албаты-јон сӱӱген кинолор аайынча белетелген тест-ойын салылган.

Музей сӱӱчилердиҥ эҥ оогошторына «Башкаларды тап» деген ойын јилбилӱ болгон болор. Ондо кийиске салылган кайкамчылу тындуныҥ ла Пазырыктыҥ экинчи корумынаҥ табылган јуруктарды шиҥдеп, башкаларын табар керек.

«Музейдеги тӱнниҥ» јаҥжыгып калган солун мастер-класстары онлайн кеминде база болуптыр. Олор «Кляксография» (будуктыҥ тамчыларын ӱрӱп јураары), «Буулап кӧр!» (јыламаштарды учукка тизип, билектӱӱш эдери), «Каллиграфияныҥ кайкамчылу телекейи» (кыдат тилдиҥ чӱмдӱ иероглифтерин кисточкала јараштыра бичиири), «Шил банкаларды јарандырары» деп адалган.

Ӧрӧ айдылган ончо электрон берилтелерди ле ойындарды эмди де кӧрӱп, ойноорго јараар.

Мынаҥ озо музейдиҥ бойында ӧткӱрилип турган «Музейдеги тӱндер» канча катап артык болгон эмей. Ого республиканыҥ башка да оок музейлери јӧмӧжип туратан. Ондо кижи кеен, јараш залдарла базып, экскурсоводтыҥ куучынын угар, керек дезе нени-нени бойыныҥ колыла тудуп, узанып та ийер арга болгон. Келер јылда бу јакшынак байрамга кандый да качалаҥ болбозына, ол бийик кеминде ӧдӧрине иженери артат.

Ороон ичинде башка-башка музейлер санаа-сагыжыныҥ бар-јок тапкырларын эрчимдедип, эмдиги технологияларды тузаланып, чындап та, сӱрекей солун программалар тӧзӧгӧн эмтир. Самоизоляция башталганынаҥ бери кӱӱнзеген улуска телекейдиҥ ончого јуук музейлериниҥ эжиктери онлайн аайыла ачык болгон эди. Музейдеги тӱнде ижин санап, айылчыларына кунугып калган музейчилер јӱзӱн-јӱкӱр солун мастер-класстарла, кӧрӱ залдарла базып, јилбилӱ, тирӱ куучыныла сӱӱндирди.

Тирӱ куучын јанынаҥ тергеебистиҥ музейлеринеҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ филиалы — Г. И. Чорос-Гуркинниҥ музей-усадьбазы сӱӱндирди. Олор «Музейдеги тӱнниҥ» јаҥжыгузы аайынча ижин тӱнде Instagram јондык сеть ажыра кӧргӱстилер. Кӱӱк айдыҥ 16-чы кӱниниҥ тӱнинде уйуктабаган ырысту кӧрӧӧчилерге Григорий Ивановичтиҥ јаткан ла иштеген, канча кире јуруктарын бичиген, эмди музей эдип јазалган мастерскойында онлайн-экскурсия ӧтти. Јилбилӱ куучынды музей-усадьбаны башкараачы Влада Евгеньевна Тукуекова ӧткӱрди. Бу музей орныктырар-јазашту иштердиҥ кийнинде 2006 јылда ачылган. Јурукчы кӧп јарлу јуруктарын мында јураган. Усадьбаны орныктырар, музейди элбедер санаала мында озогызында болгонына тӱҥейлеп ээлемдик туралар, јурукчыларга узанар јер тудары пландалат ла оноҥ до ӧскӧ солун амадулар бар.

«Музейдеги тӱн» деген албатылар ортодогы культурно-ӱредӱлик акция 1997 јылда Берлин каланыҥ он эки музейинде ӧткӧн. Ол «Музейлердиҥ узун тӱни» деп адалган. Оныҥ кинйинде бу акцияга Европаныҥ ла телекейдиҥ башка да толыктарыныҥ ороондоры јӧмӧжип баштаган. Бӱгӱнги кӱнде бу акцияда 40-нӧҥ кӧп ороондордыҥ 3,5 муҥ кире музейлери туружат. Бу тӱнде эл-јонго бир билетле, кӧп саба учуралдарда акча тӧлӧбӧзинеҥ, тӱниле музейлеер арга тӧзӧлӧт. Кӧп ороондордо бу јарамыкту керек јылында канча-канча катап ӧткӱрилет.

Россия бу јакшынак акцияга 2002 јылдыҥ кандык айыныҥ 20-чи кӱнинде јӧмӧшкӧн. Ол баштапкы акцияны Красноярсктыҥ музейлик тӧс јери ӧткӱрген, ого 5 муҥ кижи келип јӱрген. «Музейдеги тӱнге» бириккен музейлердиҥ тоозы јылдыҥ ла кӧптӧйт. Оныҥ ады «тӱн» ле «музей» деген сӧстӧрдӧҥ дӧ турган болзо, калаларда ол башкаланып турат. Россияныҥ кӧп саба музейлери бу байрамдык кӱнде тӱниле эмес, кӧп сабазы 21, 23 саатка јетире иштейт.

2015 јылда «Музейлердиҥ тӱни» федерал кеминде статус алган ла Минкультураныҥ јӧмӧлтӧзиле бир уунда бир кӱнде ӧткӱрилип баштаган. 2016 јылда текши акцияныҥ тӧс темазы Россияныҥ кинозыныҥ јылы болгон. 2017 јылда ол 1917 јылдагы революцияныҥ 100 јылдыгына учурлалган. 2018 јылдагы тема «Кӧмзӧлӧрдиҥ байлыктары» деп адалган. Музейлер ол тушта учурыла сӱрекей баалу, кезиктери качан да кӧргӱзилбеген экспонаттар кӧргӱскен.

Быјылгы байрамдык акция чек башка аайыла мынайып ӧтти.

Э. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина