Алтайдын Чолмоны

Бизнес-инкубатор аргачыларга болужат

26.05.2020

Коронавирусла колбой, Алтай Республикада аргачылыкка јӧмӧлтӧ лӧ болуш эдери аайынча кӧп тоолу иштер темдектелген. Бу керек-јарактарда тергеениҥ бизнес-инкубаторы база туружат. Бӱгӱн бу учреждениениҥ јааны, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады Айдар МЫЗИНЛЕ ӧткӱрген интервьюны јарлап турубыс.

—Айдар Аркадьевич, бӱгӱн коронавирусла колбулу сурактар керегинде куучындажарыс. Је озо баштап Слердиҥ башкарып турган учреждениегердиҥ адын акту бойыма јартап аларга турум. Улус оны кӧндӱре ле бизнес-инкубатор деп адап јадылар. Анайда адаганы чын ба, јастыра ба?

—Бизнес-инкубатор дегенин мен де јаантайын угуп јадым. Бистиҥ организация окылу документ-бичиктерде Алтай Республикада туризмди ле аргачылыкты ӧскӱрери аайынча государственный бюджетный учреждение деп адалып јат. Бис тергеениҥ  экономикалык ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ бӧлӱктериниҥ бирӱзи болуп јадыс. Бизнес-инкубатор – ол јӱк ле бӱдӱрип турган ижибистиҥ ууламјыларыныҥ бирӱзи. Бистиҥ учреждениени, бир јанынаҥ, аргачылыктыҥ ижин башкарып турган тӧс јер деп айдарга јараар. Мындый тӧс јерлер эмди Россияныҥ бастыразына шыдар тергеелеринде тӧзӧлӧт.

—Бир ле аай учреждениениҥ бӱдӱрип турган ижиниҥ тӧс ууламјылары керегинде айдып берген болзогор?

—Бисте аргачылыкты јӧмӧйтӧн тӧс јер бар. Бу бӧлӱктиҥ ишчилери аргачыларга консультациялар ӧткӱрип, башка-башка јартамалдар берет.  Бизнеске келген кижиде каландар јуур органда окылу регистрация ӧдӱп, бизнес-план тургузып, оны јӱрӱмде бӱдӱрерге јетире јартына чыгатан сурактар айдары јок кӧп болуп јат. Мындый учуралдарда олорго болушка бистиҥ ишчилер келет. Ӧткӱрген консультациялар учун аргачылар биске јаҥыс ла быйан айдат. Учреждениеде экспортты јӧмӧӧр тӧс јер база јаан иш бӱдӱрет. Бу ууламјыда экспортло иштеген аргачыларга јетирӱлик ле методикалык болуш эдилет. Бистиҥ специалисттер олорго башка-башка сертификаттар аларына, таможняныҥ некелтелерин бӱдӱрерине, сайттардагы материалдарды, эдим-јазалдардыҥ јартамалдарын ла јӱзӱн-башка документтерди ӧскӧ тилдерге  кӧчӱрерине јаан јӧмӧлтӧзин јетирет.

База бир ууламјылардыҥ бирӱзи — инженеринг. Бу тӧс јер производстводо ийде-кӱчтерди тыҥыдарына болуш јетирет. Бисте тургуза ӧйдӧ ЦКПО тӧзӧлӧт. Бу кажы бир ууламјыда ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ цеги. Оны ӧскӧ сӧстӧрлӧ эм-том белетеер ӧзӱмдерди ле темирдиҥ прокадын ылгап ӧткӱштирери аайынча болушту цех деп айдарга јараар. Аргачыларда бойлорыныҥ продукциязын белетеп чыгарарында кандый бир сурактар бар болзо, бу цехтиҥ специалисттерине баштанар арга бар.

Инвестицияларла колбулу сурактарла иштеп турган бӧлӱк ижисте тӧс ууламјылардыҥ бирӱзи болуп јат. Бойлорыныҥ  акчазын  бистиҥ республикага саларга кӱӱнзеген инвесторлорго бис «бир кӧзнӧк» деген эп-мар ажыра болуш јетирип јадыс. Алтай Республикада туризмди ле аргачылыкты ӧскӱрери аайынча тӧс јер тергеениҥ јаантайынгы инвесторлорыла кӧнӱ колбулар тудуп, бу ишке јаан учур берет.

—Пандемияныҥ ӧйинде иште билдирлӱ кубулталар эдилген деп уккам. Бӱгӱнги кӱнде ајару элдеҥ озо неге  эдилип јат деп сураарга турум?

—Коронавирусла колбой тулаан айдыҥ учынаҥ ала бастыра ороондо иш чек ӧскӧртӧ тӧзӧлгӧн. Аргачыларла кӧнӱ иштеп турган бистиҥ учреждениеде кубулталар база болды.  Оноҥ улам темдектелген иштердиҥ ончозына јуугын чек токтодып, олорды ӧскӧ ӧйгӧ кӧчӱрерге келишкен. Эмди токтодулардыҥ ӧйин энчикпей сакып турус.

Бисте  чике колбуныҥ линиязы иштеп јат. Аргачылар анчада ла баштапкы айда кӧп телефон соккондор. Учреждениениҥ специалисттери олорго федерал ла республикан кеминде јарлалган јеҥилтелер јанынаҥ элбек кемдӱ јартамалдар бергендер. Баштанып турган улустыҥ тоозы эмдиге јетире астабаган. Туризмле иштеп турган аргачыларда,  коронавирусла колбой, јартына ла аайына чыкпаган сурактар эмдиге јетире бар.

Алтай Республиканыҥ башкарузы конор туралардыҥ ла отельдердиҥ ижин кичӱ изӱ айдыҥ баштапкы кӱнине јетире токтодып салган.  Аргачылар дезе кичӱ ле изӱ айларга јадар јерлердиҥ бронин ачып, бу ишти баштап, кӧндӱктирип ийгендер. Је бисте туристтерле иштеери јанынаҥ сурак кичӱ изӱ айдаҥ ала башталар ба, јок по деген сурак эмдиге јетире ачыгынча артып јат. Коночылык туралар керегинде чокымдап айтсабыс, олор Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ чыгарган 434-чи јӧби аайынча коронавируска сыраҥай јууктада алдырткан бӧлӱк-ууламјылардыҥ тоозына кирип јат. Олордо башка-башка јеҥилтелер бар. Мында элдеҥ ле озо МРОТ аайынча ишјалды тӧлӧӧрине берилип турган субсидия керегинде айдар керек. МРОТ-тыҥ акчазыныҥ кеми дезе бисте 12 муҥнаҥ јабыс эмес деп, ончобыс јакшы билерис. Бу субсидия эмди тургуза јӱк ле эки айдыҥ туркунына берилип јат. Аргачылар алган акчаны ойто кайра јандырбас.

Ӧскӧ дӧ јеҥилтелер бар. Аргачылар тергеениҥ калан јуур службазына угузу-бичиктерле эмдиге јетире баштанып турулар. Бӱгӱнги кӱнге јетире аргачылардаҥ 1300 угузу-бичик алылган ла олорго 26 миллион салковой акча тӧлӧлгӧн. Бу акча биске тӧс јердеҥ келген. Калан јуур органдардыҥ ишчилери аргачылардыҥ угузу-бичиктерин алып, ол јанынаҥ  реестр тургузып јат. Оноҥ бу реестр федерал казначействого кӧрӧрине аткарылат. Казначейство оны лаптап шиҥдеп, керектӱ јӧпти чыгарып, акчаны тӧлӧӧрин баштап јат. Кандык ай учун тӧлӧйтӧн субсидияныҥ угузу-бичиктерин кӱӱк айдыҥ 1-31 кӱндерине јетире табыштырар керек. Кӱӱк айдыҥ субсидиязын тӧлӧйтӧн угузу-бичиктер дезе кичӱ изӱ айдыҥ 1-30 кӱндерине јетире алылып кӧрӱлет. Аргачыларга эдилип турган некелтелер шак андый. Јӧптӧ айдылганын бӱдӱрбеген аргачыларга јеҥилтелерди тузаланарга кӱч болор.

Кайра јандырбас субсидияла коштой страховой взносторго алты айдыҥ туркунына отстрочка база бар. Аргачылардыҥ тӧлӧп турган каландарына острочка база эдилет. Ӧмӧликтиҥ ишчилерине ишјал тӧлӧӧргӧ проценттер јок кредит алар аргалар бар. Акчаны беретен банктар темдектелип, чокымдалып калган. Аргачылар олорды јакшы билер деп алаҥзыбай турум.

Шиҥжӱ ӧткӱрер органдар тӧлӱге тӱшкен аргачыларга штраф салатан кезедӱлерге мораторий тургусканы керегинде база айдар керек. Банкротствого база текши мораторий јарлалган. Бисте анайда ок јеҥилтилген кредит алары јанынаҥ  программа база иштеп јат. Андый программа   республиканыҥ микрокредиттер берер фондында тӧзӧлгӧн. Бу фонд јеҥилтеле тузаланып турган аргачыларга кыска ӧйгӧ кредит берет. Олордыҥ чыгарып турган акчазыныҥ кеми јаан эмес — 3 миллион салковойго јетире. Ол акча ӱч јылга берилет. Бу коронавирусла колбой кызалаҥга кирген аргачыларга болуш јетиретен јӱк ле бистиҥ тергеениҥ бойыныҥ эп-аргаларыныҥ бирӱзи.

Кыска ӧйгӧ берилип турган бу кредиттиҥ ставказы тӧрт проценттеҥ ӧрӧ. Анайда ок бир проценттӱ „Неотложный“ деген  кредит база бар. Кызалаҥга кирген аргачылар мындый аргала бир јылга бир процентле беш јӱс муҥ салковойго јетире акча алар аргалу. Олор бу акчаны коруланар эдим-јазалдар аларына, ишјалды, каландарды ла страховой взносторды тӧлӧӧрине тузаланар учурлу.

—Туризмди ле аргачылыкты ӧскӱрер республикан учреждение бойы коронавирусла колбой кызалаҥга кирген аргачыларга кандый јеҥилтелер эдип јат?

—Бистиҥ специалисттер аргачыларга кӧп лӧ сабазында  методический ле консультативный болуш јетирип јат деп, база катап чокымдап айдарга турум. Је бистиҥ бизнес-инкубаторыста аргачылыкта керек-јарактарын јаҥы ла баштап турган резиденттер бар.  Пандемияла колбой  тура берген айалгаларды оҥдоп, бизнесте керектерин јаҥы ла баштап турган резиденттериске удура алтам эдип, олордыҥ кандык айда аренда учун тӧлӧйтӧн акчазын чек токтодып салганыс.

Бисте тӱни-тӱжи чике колбуныҥ линиязы јакшы иштеп јат. Специалисттер телефон согуп, баштанып турган аргачыларга бастыра јанынаҥ толо јартамалдар эдет. Мынаҥ ӧрӧлӧй бистиҥ учреждениеде кичӱ ле орто аргачылыкка болуш јетирип,  јӧмӧлтӧ эдип турган кӧп программалар иштеп јат деп айткан эдим. Тергеебиске коронавирус келгениле колбой, олордыҥ бастыразына шыдары удурумга токтодылган. Айалгалар оҥдолзо ло бис алдындагы кемиске ойто кирип, программаларысты толо иштедип, республиканыҥ аргачыларына оноҥ билдирлӱ јӧмӧлтӧ лӧ болуш јетирерис деп иженип турум.

Куучын-эрмекти П. КАБАР ӧткӱрген

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы