Јеҥӱ кӱӱнзеери артат

26.05.2020

Каланыҥ ичин јарандырары јанынаҥ Бастырароссиялык конкурста Горно-Алтайск база туружар.

Бу суракла колбой кӱӱк айдыҥ 22-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин јуун ӧткӱрген. Горно-Алтайск кала бастырароссиялык конкурста В. И. Ленинниҥ адыла адалган тӧс тепсеҥди, оны одоштой турган культураныҥ ла амыраарыныҥ тӧс скверин јарандырары аайынча ӱлекер-проегиле туружар.

Бастырароссиялык конкурс керегинде айдар болзо, ол эл-јоныныҥ тоозы 100 муҥ кижиге јетире калалар ортодо ӧткӱрилет.

Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ јааны Ольга Сафронованыҥ айтканыла болзо, конкурста В. И. Ленинниҥ адыла адалган тӧс тепсеҥди, оны одоштой турган культураныҥ ла амыраарыныҥ тӧс скверин јарандырары аайынча ӱлекер-проектле туружарын эл-јон бойы талдаган. Каланыҥ ичинде кандый объектти јарандырар керек деген суракла калачылар ортодо шиҥжӱ-опрос, ол тоодо социальный сетьтер ажыра, ӧткӱрилген. Бастыра ӱч объект болгон эмтир: баштапкызы — В. И. Ленинниҥ адыла адалган тӧс тепсеҥ ле оны одоштой турган культураныҥ ла амыраарыныҥ тӧс сквери, экинчизи – «Чаҥкыр Алтай» кинотеатрдыҥ јанында культураныҥ ла амыраарыныҥ паркы, ӱчинчизи – Каяс сууныҥ јарады. Анайып, шиҥжӱ-опростыҥ турулталарыла тӧс тепсеҥ талдалган. Чокымдап айткажын, опросто турушкандардыҥ 35 проценти бу объектти талдап алган. Тӧс тепсеҥ кажы ла каланыҥ јӱзи ле эл-јоныныҥ сӱӱген јери эмей. Айса болзо, оныҥ да учун Горно-Алтайсктыҥ бу талдашта турушкан эл-јоны шак ла бу объектти талдап алган. Ольга Сафронова Горно-Алтайсктыҥ тӧс тепсеҥиниҥ ӱлекер-проеги туку 1950-чи јылдарда белетелгенин, калганчы катап анда јазал иштер 2006 јылда эдилгенин темдектеген.

«Бу ӱлекер-проектле бис Горно-Алтайсктыҥ аҥылузын темдектеерге турганыс, национальный элементтерди эмдиги архитектураныҥ эп-сӱмелериле бириктирип. Калабыстыҥ бӱдӱмин јилбилӱ ле танылу эткедий тӧс элементтер инвестициялардыҥ кемин кӧптӧдӧрине, экономиканы ӧзӱм алындырарына тебӱ берер» — деп, Ольга Сафронова јартаган.

Каланыҥ администрациязыныҥ јааныныҥ темдектегениле болзо, бастырароссиялык конкурста туружарыныҥ некелтелери ле ээжилери кату. Андый да болзо, бу ӱлекер-проект аайынча ченемелдӱ специалисттердеҥ турган јаан команда иштеген. Анайып, «Горно-Алтайск кала» муниципал тӧзӧлмӧниҥ администрациязы бастыра керектӱ чаазындарды белетеген ле бу конкурста туружарга белен.

Бу ӱлекер-проект аайынча В. И. Ленинниҥ адыла адалган тӧс тепсеҥде, оны одоштой турган культураныҥ ла амыраарыныҥ тӧс скверинде аш-курсак садар јерлер, јыл туркунына иштеер павильондор, јашӧскӱримге ле оогош балдарга эрчимдӱ амырайтан площадкалар болоры темдектелет.

Тегерик фонтан турган јерде јаҥы объект – беседка-фонтан болоры темдектелет. Бу объект органический шилдеҥ јазалган алты толыкту јабынтылу, фонтан алты учар суу бӱдӱмдӱ болор. Кайа-таштардагы јуруктарга келиштире граниттеҥ колонналар белетелер. Анайып, Туулу Алтайдыҥ эҥ јарлу алты учар суузыниҥ тӱӱкизи керегинде айдылатан эмтир.

База бир солун неме – ол прямоугольный фонтан јоголтылар. Эмди ол иштебейт деп айдылды. Оныҥ јеринде амыраарыныҥ, ботанический экспозицияныҥ зоназы болор. Ботанический экспозицияда Алтай Республиканыҥ кырлу ла чӧл јерлери кӧргӱзилер. Анайда ок ӱзеери отургыштар, улус базар јолдор ло база да јарыткыштар тургузары темдектелет.

Ӱлекер-проект аайынча јанында турган ла таҥынаҥ улус ээленип турган объекттердиҥ фасадтары база јаҥыртылар. Темдектезе, 1963 јылда тудулган «Туулу Алтай» конор тураныҥ ээзи оныҥ фасадын јаҥыртып, одоштой јерди јарандырарга темдектейт.

Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин бу ӱлекер-проект аайынча јартамалдарды лаптап угуп, тударга темдектелген кажы ла объект аайынча ӱзеери чокым сурактар берген. Ол ло беседка-фонтанда нениҥ учун алты учар суу, ол нени темдектеп турган, объекттерде национальный элементтер болор бо, олор нени темдектейт ле оноҥ до ӧскӧ сурактар. Не дезе, ӱлекер-проектте кандый объекттер болоры темдектелген, је чокым јартамалдар берилбеген.

Олег Хорохординниҥ берген сурактарыныҥ кийнинеҥ, Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ чыгартулу улузы байа јартамалдарды берип баштагандар. Тергеениҥ башкараачызы кажы ла объект аайынча чокым јартамалдарды, анчада ла национальный элементтерле колбой, ӱлекер-проектке тӱрген кийдиригер, керек болзо, А. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ директоры Римма Еркинованы болушка сурагар деп јакылта берген. Оныҥ темдектегениле, андый јартамалдар чокым ла јарт бичилген соҥында, конкурста јеҥӱ алар аргалар бийиктеер. Олег Хорохордин анайда ок бу бастырароссиялык конкурска ӱлекер-проекттерди кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнине јетире аткарар керек болгонын темдектеп, оны аткарарын нениҥ учун удадып турганына ајару эткен ле документ-чаазындар эҥ орой кӱӱк айдыҥ 29-чы кӱнинде аткарылган болор учурлу деген јакылта берген.

Горно-Алтайск бу бастырароссиялык конкурста 2018 јылда турушканын темдектеер керек. Ол тушта бу конкурсты Россия Федерацияныҥ башкарузы баштапкы катап ӧткӱрген. Горно-Алтайск каланыҥ администрациязы ол конкурста «Тугая кыр» деп панорамный паркты јарандырары» деген ӱлекер-проектле јеҥӱчилдердиҥ тоозына кирген ле бу ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрерге 100 миллион салковой акча алган эди. Быјылгы конкурста јеҥӱчилдердиҥ тоозына киргендер база ол кире акчадаҥ алатан эмтир. Анайып, баштапкы катап ӧткӧн конкурста јеҥӱ алынган соҥында, 2019 јылда Туу-Кайа кырдыҥ бажында смотровой площадка, ого барар јолдо беседка тудулган ла таштаҥ тепкиш салынган эди. Ол объектте иштер улалганча, инвестор ого јетире кичӱ канатный јол тударга ла искусственный карла бӱркеерге темдектейт. Тургуза ӧйдӧ кӧлӱктер тургузар парковка ла тура тудулган. Темдектелген иштердиҥ кӧп сабазы бӱткен.

Олег Хорохордин Туу-Кайадӧӧн барган тепкишти кандый подрядчик јазаганын сурап, анда кезиктей таштар кодорылганына ајару эткен ле кыска ӧйдиҥ туркунына бу једикпестерди јоголтсын деп некеген.

Баштапкы бастырароссиялык конкурс ӧткӧн кийнинеҥ эмди оныҥ туружаачыларыныҥ тоозы сӱреен кӧптӧй берген. Оныҥ да учун эмди анда јеҥӱчилдердиҥ тоозына кирери кӱч керек. Андый да болзо, бу да учуралда тӧрӧл калабыс бастырароссиялык конкурста јеҥӱчилдердиҥ тоозына кирер деп иженери артат. Керек анайда болзо, тергеебистиҥ јаҥыс болчок калазы — Горно-Алтайск анаҥ да артык болуп јаранар. Јаҥыс ла андый объекттерди тудуп турган улуска немени јазап, чыныктап, чыҥдый этсин деп айдары артат. Јаҥы тудулган, јазалган объекттер бир-эки јылдаҥ оодылып, јайрадылбазын, узак јылдарга бек турзын. Бала-баркагар бу объектти мениҥ ада-энем туткан деп, узак јылдарга оморкоп јӱрзин деп.

К. ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина