Алтайдын Чолмоны

Балдарыска сӱӱнчи сыйлайлы!

28.05.2020

Быјыл эпидемиологиялык чочыдулу айалгала колбой, јаҥжыгып калган бир канча јаан байрамдар онлайн аайыла ӧтти. Јажыл јайдыҥ баштапкы кӱниндеги эҥ сӱӱнчилӱ, каткыла, ырысла, сӱӱшле толгон байрам — Балдарды корыырыныҥ албатылар ортодогы кӱни јууктап келди.

Бир јерде кӧп улус јуулыжарга јарабас деген айалгада балдарга байрамдык сезимди тӱҥей ле сыйлап, сӱӱндирер керек.

Ондый амадула текши ороон ичинде база ла Интернет колбуныҥ аргаларыла јӱзӱн-јӱкӱр акциялар, байрамдык кӧргӱзӱлер, ойындар ӧткӱрилери пландалат.

Горно-Алтайскта кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинде каланыҥ Культура байзыҥы балдарды ла ада-энелерди эки спектакльдыҥ онлайн кӧрӱзине кычырат (ВКонтакте — https://vk.com/gdk_04 Одноклассники — https://ok.ru/group/61714687328293

youtube https://www.youtube.com/channel/UCePfoL4QIcE
ywYAa9FeA..).

12 саатта «Сказка о попе и о работнике его Балде» деген спектакль башталар, тургузаачызы Вероника Попова. Бу јаркынду спектакль кӧрӧӧчилерди улу орус поэт А. С. Пушкинниҥ јайаандыгыла таныштырар.

Ондо эл-јон наадайларлу, ходуляларлу, орус кожоҥы ла кӱӱзи јыҥыраган, бијези айланган албатылык ойынды кӧрӧр аргалу. Онойдо ок ончозына таныш бу чӧрчӧк аайынча тургузылган спектакльда сӱӱнчилӱ алтай карганак болор. Ол ойын-кокырыла чӧрчӧккӧ алтайсу тыныш берип, оны оноҥ до јилбилӱ эдер. Бу спектакль јаан да, јаш та кӧрӧӧчилерге јакшынак сый болор деп, авторлор алаҥзыбайт. Спектакльдыҥ ӧдӧр ӧйи 45 минут.

13 саатта «Зачарованный лес» деген кӱӱлик балет-чӧрчӧк башталар, оныҥ режиссеры Наталья Гладкова. Чӧрчӧктиҥ сюжеди С. Маршактыҥ «Он эки ай» деген чӧрчӧк-пьесазына тайанган. Јокту кызычакты ӧӧй энези айылынаҥ чыгара сӱрген. Кызычак куулгазын агаш-аразында болуп калат. Јалакай јӱректӱ кызычак ончозына јакшызын јетирип, бар-јок кӱчтерди ӧдӱп чыгат. Куулгазын сӱмелӱ эпши кызычакты Фея эдип кубултып ийет. Оныҥ кийнинде бу кызычак ончо јакшы улусты корулап јӱрер. Бу балет-чӧрчӧк бијениҥ тилиле кӧрӧӧчилерге јӱрӱмде не эҥ учурлу болгонын кӧргӱзет.

Спектакльдардыҥ кийнинде кӧрӧӧчилерге «Чӧрчӧк — балдардыҥ нӧкӧри» деген онлайн-викторина ӧдӧр. Сурактарга чын каруулар берген баштапкы туружаачыга сый табыштырылар. Сурактарга карууларды ВК јондык сетьте ГДК-ныҥ группазына аткарар керек (https://vk.com/gdk_04).

Спектакльдар кӧргӱзилген кийнинеҥ база бир канча ӧйдиҥ туркунына кӧрӧр арга болор.

Республиканыҥ эл театры бу кӱндерде балдарга база спектакльдар сыйлайт. Оныҥ сайтында (http://www.dramteatr04.ru/) «Торко Чачак», «Танайак», «Лисонька-Лиса-Добрая-Душа» деген спектакльдар кӱӱк айдыҥ 22-чи кӱнинеҥ ала кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнине јетире кӧргӱзилер.

Каланыҥ башкартузы балдарга учурлап, фото ло видео иштердиҥ кӧрӱ-маргаанын јарлаган. Оныҥ туружаачыларыныҥ эҥ артыктары ВКонтакте јондык сетьте «Горно-Алтайск кала» деген биригӱде кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинде јарлалар. Балдар јети ууламјыда маргыжат: кожоҥ, бије, јурук, репортаж, фото, јаражай ла эҥ оогош болчомдорго јайалта. Балдар бу биригӱге бойыныҥ видеолорын ла фотојуруктарын аткарып туружат. Кажы ла јеҥӱчилге турушкан ууламјызында профессионалдар кыскачак ӱредӱ ле онойдо ок ӧскӧ дӧ солун сыйлар эдер. Кӧрӱ-маргаанды каланыҥ администрациязы, оныҥ ӱредӱлик аайынча башкартузы ла јиит гвардеецтер тӧзӧп ӧткӱрет.

Майма аймакта балдарга «Амадап јӱргенинде ырыс» деген челлендж башталган. Балдар 30 секунд видеолорында бойыныҥ амадулары керегинде куучындайт. Эҥ артыктарын база сыйлар сакыйт.

Јаан калаларда бу аҥылу аайла ӧдӱп јаткан байрамга учурлай јаан магазиндер, саду фирмалар товарларыныҥ бааларын јабызадып, оогош клиенттерине јарамыкту акциялар ӧткӱрет. Онойдо ок коронавирус ӧйинде бассейндер, спортзалдар, балдарла иштейтен јӱзӱн-башка тӧс јерлер балдарга келер ӧйгӧ јеҥилтилген баала абонементтер алар арга тӧзӧйт. Бу солун иш-керектиҥ турултазында, иштебей, туруп калган ӧрӧ адалган учреждениелер бир эмеш те болзо акча-манат јууп, акча јанынаҥ «јыртыктарын» да болзо бӧктӧп алар, ада-энелерге де јеҥилтилген баала садыжып алары јарамыкту.

Јаҥжыкканы аайынча бу байрам ӧйинде волонтерлор ло ӧскӧ дӧ килеҥкей улус балдардыҥ тураларына, эмчиликтерине барып, јакшы керектер эдедилер.

Иштебей отурган улуска быјылгы байрамдык кӱн балдарыла кожо болор јакшынак арга берет. Јаан улусла кожо тату курсактар белетеп, кожо ойногоны балдарга јаан сӱӱнчи болор. Ырысту болорго, болчомдорго кӧп неме керек јок ине — ада-энезиниҥ ајарузы, сӱӱжи, јылузы керек. Айылда ла отурып, бу кӱнге учурлай, тууразында да улуска јакшы керектер эдер аргалар јеткилинче. Балдарга болуш јетирип турган фондтор ороон до, телекей де ичинде кӧп, тергееде де бар. Эмезе јӱрӱмниҥ кӱч айалгаларына кирген балдарла, аргазы кирелӱ билелерле кийим-тудумла да, ойынчыктарла да ӱлешсе, јакшы болуш болор.

Бу байрам шак андый балдарды корыыр амадула тӧзӧлгӧн. Экинчи телекейлик jууныҥ кийнинде кӧп балдар ада-энези, јадар јери јок артып, ажанарга болуп уурданып, јошкындап, оорып, суузап јӱрген. Јаан улус бу айалганы ајарып, Парижте ого учурлай ӱй улустыҥ конгрезин ӧткӱрген. Шак бу конгрессте амыр-энчӱ учун jана баспай тартыжарыныҥ ла балдарды корулаарыныҥ сурактары кӧрӱлген ле ол jанынаҥ черт берилген. Бу ла jылда Ӱй улустыҥ телекейлик совединиҥ Москвада ӧткӧн сессиязыныҥ ижинде байрам окылу jарадылган. 1950 jылда кичӱ изӱ айдыҥ баштапкы кӱнинде Балдарды корыырыныҥ албатылар ортодогы кӱни баштапкы ла катап темдектелген.

Нениҥ учун байрамды темдектеерине кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱни талдалган дезе, ол керегинде мындый јетирӱлер бар. Экинчи телекейлик јуудаҥ озо, 1925 јылда Кыдаттыҥ баш элчизи США-да јӱрген. Бу јорыгында ол Америкага келген ӧскӱс кыдат балдарды табып, бир јерге јууп, олорго албатызыныҥ чӱм-јаҥдарыла јайга учурлалган байрам ӧткӱрген. Балдарды ол тойо азыраган, сӱӱндирген, ойноткон. Бу јакшынак керекти јаандар јакшы кӧргӧн лӧ оноҥ ло балдарга байрам тӧзӧӧр деген санаа табылган деп айдыжат.

Балдарды корыырыныҥ албатылар ортодогы кӱнинде бойыныҥ маанызы бар. Оныҥ jажыл ӧҥи jаш ӱйениҥ ӧзӱминиҥ, ар-бӱткенле тудуш болгоныныҥ, бийик тӱжӱмниҥ темдегин керелейт. Оныҥ ӧҥи jакшыга jӱткӱген кӱӱн-санаала база jуук колбулу. Jер-энени айландыра улустыҥ сӱрлери jуралган. Олордыҥ ӧҥдӧри — кызыл, сары, кӧк, ак ла кара. Олор jаан да улус, jаш та балдар бой-бойын тооп jӱретениниҥ ле jер-телекейдиҥ эл-jоны бой-бойына тӱҥей эмес болгоныныҥ сӱр-темдеги. Чике ле ортозында jуралган Jердиҥ темдеги кижиликтиҥ текши айылы болгон шибее-jурты бек ле бузулбас болгонын керелейт.

Балдар — кижиликтиҥ эҥ учурлу байлыгы. Кижиликтеҥ ончо Јер-телекей камаанду. Балдарысты бис, јаан улус, канайда таскадарыс, неге ӱредерис, кандый јозок кӧргӱзерис — оноҥ телекейдиҥ келер ӧйи, су-кадыгы, чырай-кылыгы камаанду. Оны јаҥыс ла бу байрамдык кӱнде эмес, јаантайын билип, ундыбай јӱрер керек.

Э. КУДАЧИНА