Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Алтай «гастарбайтерлердиҥ» јӱрӱминеҥ

02.06.2020

Бис эстакада бедирегенис

 

Бис, Ямалда Сабетада беш алтай уул, эстакада бедиреп турус. Тал-тӱште ажаныштыҥ кийнинеҥ бистиҥ иштеп турган компрессорныйды иштедип-ченеп кöрöр (испытание) дейле, ишти токтодып, бисти öскö объекттööн барзын деген. Је, бот, эмди эстакаданы бедиреп турганыс ол.

База ла вахта эмей а. Каспадаҥ Амаду ла Айан, Кан-Оозынаҥ Мерген, Азамат — Ленјолдоҥ, Алдырбас база Кан ичинеҥ, Кош-Агаштаҥ казах уул Эртаркын, оноҥ  мен. Мен бери јаан изӱ айдыҥ учында келгем, бу уулдар эмеш озо келген. Анайда ок мында база да алтай уулдар бар, бастыра јаба 15-20 кире алтайлар. Столовыйда (ОМС деген фирма) Акташтаҥ Аржан иштеп турган, ол раздачада турган тушта курсагыныҥ јакшызынаҥ кöптöдö салып ла берер. Столовый керегинде куучын боло берерде, азыраш керегинде айдып ийейин. Ол јанынаҥ Сабетада тыҥ. Экинчи блюдага уйдыҥ јаан тилим эди, керек болзо, котлет јарым тарелка кире, салат јаш öзӱмнеҥ болуп јат, тийиҥкатла эмезе морошкала јарандырып койгон. Кажы ла кӱн эҥирде апельсин, алама, эртен тура йогурт, ряженка.

Је эмди тойо ажанып алала, куру контейнерге киреле, пеноплекстеҥ тöжöнöлö, јарым час уйуктайла, эстакада бедиреп турус. Јаҥыс бис эмес, ол компрессорныйда иштеп турган 150 кире уулдар, анаҥ да кöп болордоҥ айабас, кем тоолоп турган олорды,  бойысты да сананып јӱргенис јетпей. Биске мында — бу Ямал СПГ деп заводто эмди ле 22 муҥ кижи иштеп јат деген, бастыра јаба штатта 34 муҥ кижи деди. Заводтыҥ телкеми, јааны коркышту — бир учынаҥ ала экинчи учына јетире 4-5 километр бар болбой.

Бис бежӱ, бисле кожо 15-20 кире уулдар кӱнчыгыш јаар салдыс, та кем де эстакада анда деген. Је мында кӱнчыгыш дегенин бодоштыра ла айдып турбай. Кӱн мында чыкпай да турган, кирбей де турган. Теҥериде ле јерди айландыра эбирип јӱрет. Јайгыда тӱш турган, кышкыда тӱн турган тундра. Бисти Амаду баштап алды, ол алтай уулдардыҥ ла бисле кожо тöрт серб öгöӧндöрдиҥ бригадири — кийнинеҥ ары салдыс ла, торт ло ӱӱринеҥ астыккан койлор. Сопокторысты сӱӱртеп алып, кӱлӱр-кӱлӱр барып јадыс.

Ямалдыҥ јери ол Обьтыҥ Карский талайга киргенинде. Кадынныҥ кумагы бастыра мында, канча јӱс муҥдар, айса болзо, миллион јылдарга мында јуулып калган болбой… Машиналар чейилте базып койгон јолдыҥ кырыла ээчижип алган барып јадыс. Алдыста, база бир јарым беристе кирезинде, база бир ӱӱр уулдар барып јат. База «ӱӱрин бедиреп» јӱрген немелер.

—Олор база бистиҥ уулдар, эстакада баргылап јаткан — деп, та кемде айда салды. Кийнинеҥ ары барар дештис. Кенейте олор токтой тӱшкиледи, эбире соголо, биске удура келгилеп јат.

—Не болгон?

—Слер кайда браатканар?

—Слердиҥ кийнеердеҥ, эстакададööн.

—А бис слерди кöрӱп ийеле, базып келдис. Јастыра барып јаткан эмтирис, анда эстакада јок. Кöрзöӧр дö, ол барып јаткан јолысты туйуктап салган. Анда модуль экелип јат.

Ол модульды экелгени база саҥ башка јилбилӱ неме. Је кайда да ӱч-тöрт этаж тура кирелӱ темир сайламалу тудум. Ичинде насостор, трубалар, станциялар, база кандый ла немелер. Оны Китайда эделе, јаан керепле бери Тӱндӱк талайдыҥ јолыла экелип јат. Јаратта портко экелзе, озо баштап оны тургузатан јерине јетире јол јазап јат, бетон јол бар болзо, оныла экелип јат, тегин кумак јолго темир листтер јайып јат. Оны „Мамоет“ деген машина экелет, кажызы ла 24 эжер кöлöсöлӱ платформа модульдыҥ алдыдöӧн кийдире јортоло, оны öрö кöдӱреле (кажы ла кöлöсö домкратту), керептеҥ тӱжӱреле, араайынаҥ апарат. Тургузар јерине экелеле, озолондыра белетеп салган свайларга отургызат. Кажы ла болт, крепление чип-чике келижип јат. Мында билгири, ченемели бийик инженерлер иштеп турган, бир де кичинек јастыра јок.

Байа бистер бир ӱӱр болуп биригип, эбире соктыс ла. Эстакаданы бедиреп, анаҥ ары салдыс. Анча-мынча барып јадала, та кемизи де кыйгыра салды:

—Бу туру!

А чын да бу ошкош.  Трубаларды јолды бийиктей кечиретен темирдеҥ тудуп салган јаан конструкция. Монтажты Турцияныҥ „Рега“ деп фирмазы эткен деп јартагылады,  олор ижин божодып јат. Эмди биске будугы оодылган, сыйрылган-чийилген јерлерин арчып, растворительле сӱртӱп кадырала, јаҥынаҥ антикоррозийный защита эдер керек.

Бистиҥ иштеген ижистиҥ учуры андый — антикоррозийный защита. Бастыра ӱч айдыҥ туркунына анайып иштеп јӱргенис.

Пластик бутылкалардаҥ эткен банкаларыска грунтовкадаҥ, кем де будук-эмальдаҥ уруп алала,  эстакададöӧн чыгып, сыйрык-чийик, јемтик-оодык бедиреп, тарап-таркай бердис.

Отоп јаткан койлордый. Кем кайда –  толыкта, трубаныҥ алдында, швеллердиҥ, балканыҥ ӱстине чыккылап алып, јышкылап ла јат, уймап ла јат. Анча-мынча болгончо, туман тура берди, јааш дезеҥ, јааш эмес — оогош тамчылар јаап јат. Кӱн-ай мында јаантайын ла анайып солынып турар јер. Чык кеминеҥ јаан деп, ишти токтодып салды.

—Тегин турарга јарабас, бис слерди кӱнине 10 час иштезин деп јалдап алганыс. Оныҥ учун барып,  иштеген-тудунган јеткилдештерди јуугар — деди.

Ойто öзöккö тӱшкӱлеп келеле,  иштенип, базып јӱрдис.

 

Бу тӱнде айдыҥ аразы болгон…

 

Бу тӱнде айдыҥ аразы болгон. Ай-караҥуй тӱн. Бис кандык айдыҥ 22-чи кӱниниҥ тӱнинде 2 час 30 минутта Новосибирсктеҥ Нерюнгри јаар „Алроса“ авиакомпанияныҥ самоледыла учуп чыгып јадыс.

Трапла базып келеле, стюардессаларла эзендежеле,  самолетко кирип барзам, та нези де јарабай туру… Салонло бойымныҥ креслом јаар бастым. 25-чи ряд куйругы јаар.

Креслолоры кара öҥдӱ, öскö самолеттордыйына кöрö, бӱдӱми эмеш башка. Јериме отурала,  подлокотнигин тӱжӱреле кöрзöм, пепельницалу эмтир. „Ээ, бу эски самолет болбайсын“ деген санаа башта илинип калды. Јеткер болбозыныҥ инструктажын кöрийзем, Боинг 737 эмтир. Је канайдар, учар ла.

Самолет јердеҥ кöдӱрилип, тӱнге алдырткан  теҥеридööн шуҥуп ийди. Стюардесса јеткерлӱ учурал болзо, нени эдер керек деп јартамал öткӱрип ийди. Самолет бийиктей чыгып аларда: „Кӱндӱлӱ пассажирлер! Авиалайнер 11 муҥ метр бийикте, бир часка 800 километр скоростьту учуп барып јат, тышкары 50 градус соок…“ — деп, самолеттыҥ экипажыныҥ командири айдып ийди. Двигательдердиҥ араайынаҥ  кӱӱлеп турган табыжына уйуктай бердим. Та кандый да караҥуй, тӱп јок јердööн јыгылып барып јаткан ошкожым. Ойгонып келзем, мен самолетто. Та кандый да сезим-чочыду, коркымчылу болды. Кресломдо отурым, самолет учушта. Кенейте ле ол јайканып баштады. Канча катап бу рейс-јолло учкам, кандый самолетторло јорыктабадым деер. Суперджетле де, Ту-200-ле де, Боингтерле де. Качан да мындый неме болбогон.

Командирдиҥ ӱни угулып ла келди: „Бир кичинек турбулентность болуп туру, алдырбас…“. Мен айдынып ла турум: „Алтайым-Кудайым аргадагар…“. Самолет база бир эмеш öрö-тöмöн јайканып турала, токынай берди ошкош, анаҥ ары кöндӱгип, учуп ийдис. Ажанып алдыс, сок, чай ичалдыс.

База бир частыҥ бажынаҥ командир: „Нерюнгриге једип клеедирис, удабастаҥ јабыстап баштаарыс, јеткер болбозыныҥ курларын чечпегер, тагынып алыгар, креслолордыҥ белин тӱзеде тургузып алыгар“ деп јетирӱ этти. Самолет араайынаҥ јабызап баштаганы билдирет. Јаҥыс ла мениҥ јӱрегимде та кандый да чочыдулу сезим… Бу ла öйдö мениҥ јанымда полдыҥ алдында та не де „токх!!!“ (је кандый да андый ла табыш) этти. Араайынаҥ кайра кöрзöм, проход ажыра бир ряд кийнинде отурган уул меге кöрöт, кöстöринде сурак:  „Бу не?“ Табыш јок отурыс. Самолет јабызап ла браадыры. Бого мындый кожулта эдип ийейин — бу öйдö двигательдердиҥ табыжы башка болгон. Мен једип келеле, кожо болгон уулдардаҥ эртезинде сурагам, олор до „эйе, чала сыгырып турар табыш болгон“ дешти. Öскö самолеттор јабызап браатса, андый табыш болбойтон јок по.

Чындап, самолетто бастыра ла вахтовиктер болгоныс. Јерге шассилери тийди, анаҥ ары кӱлӱреп барып јат, скорость јаан, коркышту јаан. Самолет кенейте ле јайканып баштады, улус отурган јерлеринде келишкени ле аайынча тайангылайт, та недеҥ де тудунгылайт, колдоры сарбаҥдажат. Је улус калакташкан, чаҥырышкан табыш угулганы санаама кирбейт. Самолет јайканып турганы коркышту. Мен де креслоныҥ подлокотнигинеҥ тыҥ тудунуп алгам. Айдынып ла турум… Кöзимниҥ кырыла кöзнöктöҥ кöрзöм, бу «темир куш» чала тууралап барып јат. Јайканып ла туру. Санаа селт этти: „Не де болуп калбаска, арай ла јаан скорость“. Анайып турала, самолеттыҥ јорыгы араайынаҥ ойто тӱзелип, чала-была болуп турала, јайканыжы токтой берди. Оноҥ араайлап, анаҥ ары маҥтадып барала, бойыныҥ токтоор јерине келип тура берди. Командир једер јериске једип келгенис деп јарлап ийди, тудунчактарарды ундыбагар деди.

Ончо ло улус самолеттоҥ чыккылады, кем де унчыкпайт, кезикте колчабыжып тургулайтан јок по? Мен чыгып јадала кöрзöм, экипаж эжиктиҥ јанында учурабады, тегинде стюардесса улусты ӱйдежип туратан эди. Бу тушта јаҥыс ла аэропорттыҥ ишчизи улуска карантин аайынча анкета ӱледи.

Эмди сананып турзам, канайып та болзо, экипажка быйан айдар керек болгон, андый јаан самолетты кол-тискинде тудуп, јорыгын тӱзедип аларга база керек ле. Айса болзо, арайдаҥ калбаныс. Кудайга баш!. Быйан болзын, экипажка!

***

Коронавирустыҥ эпидемиязынаҥ улам Россияныҥ јаан стройкаларында вахтала иштеп турган улус база карантинде.

Темдектезе, Саха (Якутия) Республиканыҥ башчызыныҥ јарлыгыла болзо, республиканыҥ јерине келген граждандар јазымы јогынаҥ 14 кӱнге карантин öдöр учурлу.

Бу јакаруны бӱдӱрип, строительный организациялар ишчилерин аэропорттоҥ уткып, кöнӱ ле карантин öдöргö белетеп салган участокторына апарат. Андый организациялардыҥ бирӱзинде бистиҥ республикадаҥ тöрт кижи иштеп јат, олор эмди база карантинде. Анаҥ келген јетирӱлерле болзо, айалга кеминде, эм тургуза оорулу кижи табылбады, јеткилдеш јакшы. База 7 кӱннеҥ карантин божой берзе, ишке чыгар.

Артур СЫЙ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина