Конституцияга кубулталар јанынаҥ ӱнбериштиҥ ӧйи чокымдалган

05.06.2020

Россияныҥ президенти Владимир Путин ороонныҥ Конституциязына кийдиретен кубулталарды јарадары јанынаҥ ӱнберишти јаан изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинде ӧткӱрери керегинде јарлыкка кол салган.

Окылу документ Кремльдиҥ сайтында јарлалган. Ондо мынайда айдылат: Россия Федерацияныҥ Конституциязына кубулталар эдери аайынча јасагыныҥ 1-кы тизимиле башкарынып, ого кубулталар кийдирери аайынча ӱнберишти 2020 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинде ӧткӱрерин јӧптӧӧр. Президенттиҥ чыгарган јарлыгында ӱнберишти анайда ок санитар ла эпидемиологиялык айалгаларга келиштире ӧткӱрери керегинде айдылат.
Эл-јон ол кӱнде кандый да эпидемиологиялык качалаҥга кирбес учурлу. Владимир Путин Россия Федерацияныҥ Талдаштар ӧткӱрер тӧс камызыныҥ башкараачыларыныҥ, Конституцияга кийдирилетен кубулталар јанынаҥ иштеп турган ишмекчи кӱреениҥ турчыларыныҥ шӱӱлтелерин угуп, тергеелердиҥ губернаторлорына каруулу кампанияны ӱнбереечилердиҥ су-кадыгына јарамыкту айалгаларда ӧткӱрзин деп баштанган.
Президент эл-јонды бу текшироссиялык ӱнбериште эрчимдӱ турушсын деп сураган. Владимир Путин: «Куучын ороонныҥ тӧс јасагы — Конституция керегинде ӧдӱп јат. Бис бу јасакла башкарынып јадып јадырыс. Ол эл-јонныҥ, ӧзӱп јаткан јаш ӱйениҥ тӧс тап-эриктерин быжулап турган каруулу документ болуп јат. Јасак анайда ок Россияныҥ улузына иште ле јадын-јӱрӱмде юридический ле јонјӱрӱмдик корулаш берип јат. Ол јер-телекейде партнерлорло иштеерине чындык тӧзӧлгӧлӧр салат. Мен ороонныҥ эл-јоны Конституцияга кийдирилетен кубулталар јанынаҥ сурактарды јарадары аайынча ӧдӧтӧн ӱнбериште бийик кӱӱн-табын кӧргӱзип, анда эрчимдӱ туружарына иженип турум» — деп айткан.
Россияныҥ Конституциязына кубулталар кийдирери аайынча сурактарла иштеп турган ишмекчи кӱреениҥ сопредседатели Талия Хабриева ороонныҥ тӧс документине кубулталар эдерин ӧй некеп јат деп темдектеп, онызы пандемияла колбой, тура берген айалгалардаҥ иле кӧрӱнет деген. Хабриева эмдиги ӧйдӧ биске билим јанынаҥ федерал јасак сӱрекей керектӱ болуп јат деп темдектеген. Ол бисте конституционный тӧзӧлгӧлӧр болбозо, коронавирусла тартыжар керектерди тап-эриктер јанынаҥ быжулаарга кӱч болор, оны эмдееринде тутактар да учураардаҥ айабас деген.
ВЦИОМ Конституцияга кубулталар эдер сурактар јанынаҥ ширтӱ ӧткӱрген. Респонденттердиҥ кӧп сабазы Конституцияныҥ эл-јонго медболуш јетирер бӧлӱгине кожулталар эдерин јарадып јадылар. Јасакка кубулталар эмди тургуза кийдирилгелек, је олордыҥ кӧп сабазы иштеп баштап ийген. Кожулталар анайда ок ороонныҥ Тӧс јасагында јонјӱрӱмдик учурлу сурактарга јаан ајару эдилип турганын иле кӧргӱзет. Бисте эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ айалгаларын јарандырары аайынча јасактар ла јарлыктар ас эмес чыккан. Эмди дезе бу трендти быжулаар тӧс јасак — Конституция керек болуп деп, Хабриева темдектеген.
Ишмекчи кӱреениҥ база бир сопредседатели Павел Крашенинников общество Конституцияга эдилип јаткан кубулталарды јӱрӱмде тузаланарын кӧнӱ баштап ийген деп айдып, су-кадыктыҥ ла балдарды корыырыныҥ сурактарына токтогон. Је НКО-лорды ла волонтерлорды јӧмӧӧриниҥ сурактары эмди тургуза јарты јок артып јат. Крашенинников публичный јаҥныҥ нормативтериниҥ сурактарына база ајару эдер керек деп ајарган.
Президент: «Бис, чындап та, бир кезек керектерди ӱнбериш ӧткӧлӧк ӧйдӧҥ озо имплементировать эдип турус. Анайда эдерин бистеҥ тура берген айалгалар некеп јат» — деп јӧпсинген. Андрей Клишас — база ишмекчи группаныҥ сопредседатели. Ол ВЦИОМ-ныҥ ӧткӱрген ширтӱзине токтоп, эл-јон кандый јетирӱлер алып турганы керегинде айткан. Калганчы эки-јарым айдыҥ туркунына элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар кӧп лӧ сабазында коронавирус керегинде куучындап јат. Је ол Конституцияла колбулу сурактарды, јетирӱлерди ле јартамалдарды таркадарында кандый да буудак этпеген. Улустыҥ Конституция керегинде билери карын да кӧптӧп калган деген.
Владимир Путин Конституция јанынаҥ ӱнбериштиҥ кӱнин чокымдаардаҥ озо ишмекчи кӱреениҥ турчыларыныҥ, Талдаштар ӧткӱрер тӧс камыстыҥ ла Роспотребшиҥжӱниҥ башкараачыларыныҥ кӱӱн-санааларын ла шӱӱлтелерин лапту уккан. Ол ӱнберишти Јеҥӱниҥ парадыла кожо бир кӱнде ӧткӱрер керек деген шӱӱлтелерле јӧпсинбеген. Президент: «Оны парадла колбобос керек, парад ороонныҥ јӱрӱминде учурыла чек башка јаан керектердиҥ бирӱзи болуп артар јаҥду. Биске ӱнберишке јетире одус кӱнниҥ туркунына кӧп сурактардыҥ аайына меҥдеш ле сандыраш јогынаҥ чыгып алар керек. Коронавирус таркаарыныҥ кеми тӱрген тебӱле эмес те болзо, је арайдаҥ јабызап јат. Кирелендириштердеҥ улам бӧктӧлгӧн предприятиелер ижин табынча баштайт. Эл-јон јадын-јӱрӱмниҥ алдындагы кемине ойто кирет. Олорго јаҥы айалгаларга јаҥыдаҥ темигер керек. Биске мыныҥ ончозына ӧй керек. Коронавирус бойын мынаҥ ары канайып кӧргӱзери база јарты јок. Таҥынаҥ коруланар эдим-јазалдар биске база сӱрекей керектӱ. Биске мыныҥ ончозына эртедеҥ быжу белетенип алар керек» — деп айткан.
Президент бу керекте адакы сӧсти Роспотребшиҥжӱниҥ башкараачызы айдар учурлу деп ајарган. Бу ведомствоныҥ јааны Анна Попова дезе Россия југуш оорула бастыра бар-јок аргаларды тузаланып тартышкан деген. Оныҥ шылтузында коронавирус бистиҥ ороондо, јер-телекейдиҥ арткан јерлерине кӧрӧ, тыҥ таркабаган деп темдектеген. Попова Россияда тестти он бир миллионноҥ ажыра кижи ӧткӧн деп угускан. Коронавирус эмди эмештеҥ јабызап јат. Јаан изӱ айдыҥ 1-кы кӱнине јетире бисте база эки инкубационный ӧй болор. Президент ӱнбериштиҥ ӧйин темдектеп, ол јанынаҥ јарлыкты чыгарып салган. Јаан изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинде болотон ӱнбериште эл-јон југуш ооруга алдырбас, кампания јарамыкту айалгаларда ӧдӧр деп иженип турум деп айткан.
Россияныҥ Талдаштар ӧткӱрер тӧс камызыныҥ председатели Элла Памфилова дезе олор почта ажыра ӧткӱрип турган талдаштардаҥ мойножып јатканы керегинде јетирген. Ол бисте ӱнбериш бир неделениҥ туркунына ӧдӧр деп айткан. Элла Памфилова: «Бис ӱнберишти јаан изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ бир неделе озо ӧткӱрип баштаарыс. Ӱнбереечилер јети кӱнниҥ бирӱзин бойлорыныҥ кӱӱниле талдап, участокторго келип, ӱндерин токыналу айалгада берер аргалу. Мындый арганы тузаланзабыс, улус участоктордо кӧп јуулышпас. Онызы дезе кандый бир оорула, ол тоодо коронавирусла југушталбас јарамыкту аргалар тӧзӧӧр» — деп темдектеген.
Ӱн берерин ӧткӱретен камыстыҥ турчылары, ӱнбереечилер ле шиҥдеечи-наблюдательдер бастыразы таҥынаҥ коруланатан эдимдерле, бир катап тузаланатан ручкаларла толо јеткилделер. Ӱн берерин јеткилдеер ишчилердиҥ кажызы ла коронавирус јанынаҥ тест ӧдӧр. Россияныҥ Талдаштар ӧткӱрер тӧс камызы ӱнберишти анайда ок оромдордо, улус јаткан туралардыҥ јанында ла школдордыҥ площадкаларында ӧткӱрерин тӧзӧӧр.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина