Алтайдын Чолмоны

Аҥылу балдардыҥ салымы — аҥылу ајаруда

09.06.2020

Калыктар најылыгыныҥ туразында «Звезда Алтая» республикан газеттиҥ јылга шыдар ӧйдиҥ туркунына једимдӱ иштеткен ле тӱгескен «Перезагрузка» деген баштапкы јондык ӱлекериниҥ турултазы аайынча пресс-конференция ӧтти.

Пресс-конференцияда СМИ-лердиҥ журналисттери, таланыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча  министерствозыныҥ, ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ, профессионал ӱредӱлик организациялардыҥ ла јондык организациялардыҥ чыгартулу улузы турушты.

«Звезда Алтая» газеттиҥ баш редакторы Сергей Адлыков «Перезагрузка» јондык ӱлекердиҥ турулталары аайынча туштажуныҥ туружаачыларын уткуп, јаан учурлу бу иште олорды јӧмӧп болушкан, иштеген улуска јаан быйанын бойыныҥ ла ӧмӧликтиҥ адынаҥ айтты. Оныҥ айтканыла, ӱлекерди иштедип, учына чыгып, олордыҥ бу ууламјыдагы сурактардыҥ аайы-бажына чыгатан, чечетен аргалары бар. Јӧмӧлтӧ-болуш та, ченемел де артыгынча болды. Онызы бистиҥ мынаҥ арыгы ижисте сӱреен керектӱ, тузалу деген.

Пресс-конференция «Звезда Алтая» газеттиҥ баш редакторыныҥ ордынчызы Наталья Манышеваныҥ башкарганыла ӧткӧн. Ол «Перезагрузка» ӱлекердиҥ тӧс турулталары јанынаҥ элбеде айтты.

««Перезагрузка» ӱлекерди јӱрӱмде иштедери јанынаҥ шӱӱлтениҥ ээзи «Звезда Алтая» газеттиҥ ол туштагы баш редакторы болгон Алена Казанцева. Ол бу ууламјыда билгири тереҥ, байлык ченемелдӱ специалист. Тургуза ӧйдӧ ол Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады — деп, Н. Манышева чокымдады. — Оны учына јетирерге бисте аргалар да, ийде-кӱч те табылды. Ӧткӧн јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 19-чы кӱнинде ӱлекер јаан јолына чыгып, бу јылдыҥ кандык айыныҥ 30-чы кӱнинде тӱгенди.

Ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱреринде бир эмеш уур-кӱчтер де болгон. Чокымдап айтса, башкарту солынган, талдаштар ӧткӧн, оныҥ кийнинде темдектелген кӧдӱриҥилерди ӧткӱреринде коронавирусла колбой кирелендириштер болгон. Бис бу ижисте кемиле, учурыла сӱреен јаан кӧдӱриҥилер белетегенис, је олордыҥ 14-зин ле ӧткӱрерге келишкен. Је кезиктерин, байа солун керек-јарактарга келижип тургандарын ӧткӱргенис, олор керегинде газетте чыккан. Олор окылу ла бир канча айлардыҥ туркунына ӧткӱрилген.

Ӱлекердиҥ турултазы аайынча таныштыру-презентация белетелген. «Перезагрузка» ӱлекер талада јуртап ла аҥылу балдар (су-кадыгы, аргалары кирелӱ, кенек) таскадып јаткан билелерге, ада-энелерге болужарына ууламјылалган. Амадузы — аҥылу балдарлу билелерге окылу јаҥла, обществоло, эл-јонло колбуларын бектештирери деп айдар керек. Ӧткӱрилген иштиҥ турултазынаҥ кӧргӧндӧ, тургузылган амадубыс бӱткен.

Ӱлекердиҥ туружаачылары «Звезда Алтая» газеттиҥ баш редакторы С. Адлыков ло бӱткӱл ӧмӧлиги, бухгалтериязы. Онойдо ок бис бу иште волонтерлорло ӧмӧ-јӧмӧ эрчимдӱ иштегенис. Волонтерлорды јашӧскӱримниҥ ле јаан улустыҥ ортозынаҥ белетегенис. Бу ӱлекерде бойыныҥ аҥылузы бар. Оныҥ учун эмеш кӱчке келишкен. Онойдо ок ӱренеечилердеҥ волонтерлор болгон ло ӱзеери волонтерлор болуп ӱредӱлик организациялардыҥ чыгартулу улузы турушты. Олор бӱгӱнги кӱнде башка-башка учрежденилерде, темдектезе, каланыҥ 5-чи таҥмалу детсадында, аргалары кирелӱ балдардыҥ реабилитационный тӧс јеринде иштегилеп јат.

Текшилей алар болзо, ӱлекерде 88 специалист, 45 партнер-организация, 62 ада-эне ле балдардыҥ детсадтарыныҥ таскадаачылары эрчимдӱ турушты.

Јаанада, элбеде ӧткӱрген таныштыру ӧйинде темдектелген иш, тургузылган амаду, јеткен једимдер, турулталар јанынаҥ элбеде айтканыс.

Темдектезе, беш кӱнниҥ туркунына Сускуда «На Шумах» деген туркомплексте «Јайгы школды» белетеп ӧткӱрдис. Кажы ла аймактаҥ балдарыла кожо ада-энелериниҥ бирӱзин кычырганыс. Онойдо ок эксперттерди, специалисттерди бу иште турушсын деп кычырдыс. Мында биске јаан болужын школды божоткон ло сегис јаштаҥ ӧрӧ балдарла иштеп турган специалист Юрий Кац, Барнаулдаҥ аутист балдарла, олорло иштеп турган таскадаачы Светлана Рахно сӱрекей јаан болужын јетирген. Светлана Владимировнада бойыныҥ аҥылу методиказы бар. Ол бӱгӱнги кӱнде аутист балдардыҥ бастырароссиялык организациязыныҥ ассоциациязыныҥ јааны.

Бу ла ӧйдӧ ада-энелер јаҥыс та ӱредӱ-семинарларда, мастер-класстарда турушкан эмес. Олордыҥ кажызы ла таҥынаҥ болуш-консультация алган. Мында логопед-дефектологтор, психологтор иштеп, кажы ла бала аайынча тузалу јӧп-сӱмелер айткан. Сӱреен тузалу, турулталу, керектӱ иш ӧткӧн.

«Јайгы школ» деген семинарда 13 ада-эне ле 14 бала турушты. Маймадаҥ игис уулчактарлу эне болгон, болчомдор экӱлези аутисттер. Ӱч балалу кижи болгон — јааны оогошторын кӧргӧн. Ӱредӱ-семинарда ченемелдӱ эксперттердиҥ ле тогус волонтердыҥ командазы иштеген. Онойып 8 ӱредӱ-семинарды, кӱрее куучындарды ла ада-энелерге таҥынаҥ 42 болуш-консультацияны ӧткӱргенис.

Вебинар јанынаҥ айдар болзо, олор башка-башка аймактарда ӧдӧтӧн учурлу болгон. Је ондый да болзо, ӱредӱ ӧткӧн, мында јонјӱрӱмдик корулаштыҥ органдарыла иш ӧмӧ-јӧмӧ, јакшы ӧткӧн».

Наталья Васильевна туружаачыларга ӱлекердиҥ башка-башка ууламјылары аайынча, темдектезе, «Встреча с семьями», «Публикации в газете», «Работа в Интернете», «Фотоконкурс» ла о. ӧ. аайынча айтты.

Килемји јанынаҥ база куучындады. Редакцияныҥ ишчилери магазиндердеҥ јаан улуска дезсредство, колго керектӱ антисептик, кийим јунар порошок ло керектӱ оноҥ до ӧскӧ немелер јууп, балдарга јайаан јайалтазына ла бош ӧйгӧ тузалу пакеттерди табыштырган. Акция ӧйинде редакцияныҥ ишчилери волонтерлор болуп, адылу пакетти кажы ла билеге јетирген.

«Бис «Перезагрузка» ӱлекердиҥ калганчы, уч-турулталу кӧдӱриҥизи эдип электрон брошюраны белетеп чыгарарга ченештис. Ондо педагогторго до, ада-энелерге де тузалу ла керектӱ јетирӱлерди чуктап салдыс.

Ӱлекер озо ло баштап редакцияга тӱӱкилик учурлу деп айдарга јараар. Нениҥ учун дезе 2022 јылда бистиҥ газедистиҥ 100 јылдыгы темдектелер.Бу ӧйдиҥ туркунына мындый иште бир де катап турушпаганыс.

Јаан учурлу ӱлекер бойыныҥ ичкери јолына чыккан деп айдарга јараар. Аҥылу балдарлу ада-энелерле, билелерле, коммерциялык эмес организацияларла колбу, текши тил табылган, иштиҥ тайанып улалатан тӧзӧгӧзи бар. Редакция јаан ченемелдӱ болуп, јаҥы шӱӱлтелерге ачык кӱӱндӱ, иштеерге белен» — деп, Н. Манышева айткан.

Пресс-конференцияныҥ туружаачызы, таланыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министриниҥ ордынчызы Ирина Лыкова редакцияга баштап алган ижин мынаҥ да ары улалтсын деп кӱӱнзеди:

—Бис, мында јуулгандар, ончобыс бу ӱлекерге де, аҥылу балдарлу билелерле ӧткӱрилип турган ишке де јуук инебис. Темдектезе, ӱредӱ аайынча министерство, ӱредӱлик учреждениелер бу ла ишле база колбулу. Иш аайынча министерство база бу улусла, онойдо ок балдарла кӧнӱ, чике колбуда иштеп јат. Биске кирип турган подведомственный ла јонјӱрӱмдик учреждениелер база тыҥытту туружат. Темдектезе, ондый билелерди илелеп, колбуларды тургузары база јаан иш.

Сускудагы туркомплексте ӧткӧн семинар сӱреен јакшы, јылу, ачык-јарык айалгада ӧткӧнин темдектеер керек,  эҥ ле јарамыктузы ада-энелер ачык, кӱӱнзек, јаҥыртуларга, кубулталарга белен болгоны иле. Бӱдӱреечи јаҥныҥ органдары окылу айалгада ӱлекерди иштеткенде, ондо ончо неме документле-ээжилерле ӧткӱрилет — деп, И. Лыкова куучындаган.

Ол онойдо ок бӱгӱнги кӱнде јаҥныҥ органдарына јаҥыскан кандый бир сурактыҥ аайы-бажына чыгарга кӱчке келижет, је качан ондый ишке социальный органдарды јаба тартканда, ӱлекер јолын алынар арга болот деп айтты.

«Перезагрузканыҥ» эҥ ле јарамыкту јаны — керектӱ кӧп јетирӱлер улуска јеткен ле улус кӧстӧҥ кӧскӧ куучындажып, бары-јогын угушканы.

Темдектезе, јонјӱрӱмдик јеткилдештиҥ чукталган тӧс јериниҥ јааны Нина Тадыровада социальный аргачыларды белетееринде ченемели јаан, байлык. Ол аргачылык јанынаҥ сӱреен јакшы јетирӱ эткен. Темдектезе, эне улуска айылда отурып, бойына керектӱ ишти табары, бойлорыныҥ аргалары, аргачылык керегинде кӧп јакшы шӱӱлтелер эткен. Социальный аргачылыкла јилбиркеп, бойыныҥ јилбӱлерине келиштире јерин табары база каруулу керек.

Дистанционный бӱдӱмле иштеерине јилбӱ бар да болзо, је бистиҥ ыраак јурттарды ајаруга алза, бойыныҥ уур-кӱчтери бар. Кезик билелерде эмеш уур-кӱчтер де болот. Айдарда, ол сурак келер ӧйдиҥ деп айдарга јараар.

Наталья Манышеваныҥ темдектегениле, олор јаҥы ӱлекерле иштеерин темдектеп, Москвада ол ло килемјиниҥ «Абсолют Помощь» фондына угузу-бичик бичиген. Фонд дезе кӧп лӧ јаны ајаруны иштиҥ дистанционный бӱдӱмине эдет.

Таланыҥ ӱредӱ ле билим аайынча  министерствозыныҥ специалисти Ульяна Попова Сускуда ӧткӧн ӱредӱ-семинардыҥ аймактардаҥ келгендерге тузазы јанынаҥ айтты. Аймактаҥ келгендер айылдарына јанып, туружып болбогон ада-энелерге кӧп солун јетирӱлер эткени јарамыкту.

Таланыҥ Горно-Алтайсктагы «Аутист балдарга ла олордыҥ ада-энелерине болужатан «Кожо» деген тӧс јери» деп јондык организацияныҥ јааны Ольга Рогозина Сускуда ӧткӧн ӱредӱ энелерди бириктирген, балдарды школго белетеери јанынаҥ сӱреен јакшы билгир, јетирӱ бергенин аҥылап темедктеди.

Политехнический колледжтеҥ Татьяна Белецкая јетирӱзинде бу ӱлекерле иштеп турган улуска јаан быйанын айтты: «Аҥылу балдарды ӱредерге јараар. Бистиҥ ӱредӱлик организацияларда аҥылу айалганы тӧзӧп, ӱредер арга бар. Темдектезе, талада 2016 јылдаҥ ала 2 профессионал ӱредӱлик организация — педколледж ле политехнический колледж «базовый» деген чыду алган. Шак ла бу эки организацияда су-кадыгы кирелӱ, кенек балдар ӱренер аргалу. Тегин онойдо олордо ӧскӧ дӧ орто аҥылу ӱредӱлӱ организацияларда, университетте ӱренер аргазы бар ла. Је ӧрӧ адалган эки базовый профессионал организация ӧскӧлӧрине де аҥылу айалганы тӧзӧӧргӧ болужар аргалу.

Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ ончо профессионал ӱредӱлӱ организацияларда аргалары кирелӱ аҥылу балдар ӱренет (быјыгы ӱредӱлӱ јылда 46 бала болгон). Оноҥ башка аҥылу балдар ӱч профорганизацияга ӱредӱге кирер аргалу. Бӱгӱн кӧп ада-энелерди аҥылу балдарын кайда ӱредер деген сурак санааркадат.

Ада-энелерге јартамал: су-кадыгы кирелӱ балдар политехнический колледжте ӱренип, малярдыҥ ла кӧкчиниҥ ӱредӱзин алар аргалу. Маймада јуртээлемдик колледж садоводторды белетеп јат. Кӧксуу-Оозындагы отраслевой технологиялардыҥ техникумы кухонный ишчилерди белетейт.

Ыраак аймактардыҥ су-кадыгы кирелӱ балдары оноҥ ары јакшы, керектӱ профессия алар аргалу. Ӧй тӱрген ӧдӧт. Онойдо ок дистанционный ӱредӱ база тӱрген кӧндӱгет. Мында бойыныҥ аҥылулары бар. Су-кадыгы, аргалары кирелӱ балдарга дистанционный эп-аргала ӱренерге јараар».

Талалык «Абилимпикс» деген кыймыгуныҥ башкараачызы Татьяна Белецкая бу кыймыгуныҥ учуры, амадузы јанынаҥ айтты: «Бис 2016 јылдыҥ јазынаҥ ала бу кыймыгуныҥ эрчимдӱ туружаачылары. Быјыл јаскыда 5-чи талалык чемпионат ӧдӧтӧн учурлу болгон. Је айалга кубулганыла колбой чемпионатты бодоштыра кӱске, сыгын айдыҥ 1-кы кӱнине јетире ӧткӱрилери темдектелет.

Чемпионат јӱк ле кенек ле су-кадыгы, аргалары кирелӱ улуска ӧткӱрилет. Амадузы — јаҥыс та ӱредӱ алар эмес, је алган профессиязы, специальнозы аайынча ишке кирер арга бар. Мында мониторинг ӧткӱрилет. Туружаачылар ӱч категорияга бӧлӱнет: ӱренчиктер 14 јаштаҥ ала ла оноҥ ӧрӧ; студенттер ле оноҥ ӧрӧ; 65 јашка јетире специалисттер. Ӱренчиктердеҥ ала профессия аларга јетире улус туружар аргалу. Бис Минишле ондый улуска, балдарга ишке кирерге ӧмӧ-јӧмӧ болужадыс. Оныҥ учун бу чемпионат керегинде јар сайтта бар».

«Перезагрузка» деген баштапкы јонјӱрӱмдик ӱлекер јаан учурлу ишти баштаарда, кӧп тоолу организациялар бирлик ууламјыла, бирлик амадула турулталу иштеп јатканын ӧткӧн пресс-конференция лапту кереледи.

К. ПИЯНТИНОВА

В. СУХОВТЫҤ фотојуругы