Алтайдын Чолмоны

Кӱӱнзек келиндер

09.06.2020

Кичӱ изӱ айдыҥ сегизинчи кӱнинде Арасей ичинде Јонјӱрӱмдик ишчиниҥ кӱни темдектелет. Горно-Алтайск каланыҥ јонјӱрӱмдик сурактар јанынаҥ  башкартузыныҥ директоры Татьяна Соломатина ла заведующий Татьяна Поцелуева биске бу байрамла колбой бичимел белетеерге, эҥ артык ишчилер деп Лидия  Мегединаны, Ульяна Сахарованы,  Анжела  Куркаеваны ла Юлия Цветкованы айдып бердилер. Бис бу улусла тушташтыс.

Олор бойыныҥ каруулу ижи керегинде мынайда куучындады

Озо ло баштап «социальный ишчи ол кем? Нени эдип турган?» деп сурактарга каруу берели. Јурт јерлерде јажы јаанап калган улусты кӧп лӧ сабазында бала-баркалары, тӧрӧӧн-туугандары кӧрӱп-кичееп јат.  Мында социальный ишчи канча оору, кенек, эмезе кӧп балдарлу, эмезе јадын-јӱрӱминиҥ айалгалары коомой улустыҥ тоозын алып, олордыҥ бичик-документтерин аайлап-баштап иштенет. Олорды кандый бир соот байрамдарга, кӧрӱ-маргаандарга туруштырып, соотодып, болуш сураган улустыҥ јакылталарын бӱдӱрет.

Кала јерде дезе бу улустыҥ иш-турумкайы башка. Горно-Алтайск калада ончо јаба јирменеҥ ажыра  јонјӱрӱмдик ишчи бар, кӧп лӧ сабада ӱй улус. Ӱч кижи 60 јаштаҥ ажып калган. Кажызында ла  кичееп турган  12 кижи бар.  Бир неделеде кажы ла кижиниҥ айлына олор эки катап барат. Кезик улуска ӱч-тӧрт тӧ катап барарга келижет. Кӧп сабазы јажы јаанап калган улус,  кенек, оору јиит улус ла кӧп балдарлу билелер де бар.

Јонјӱрӱмдик ишчилер бу улуска кол-бут болуп, аш-курсагын, эм-тузын экелип берет, айлыныҥ ичин ару-тап, айак-казанын јуна тудуп, кир-торын арутап берет. Онойдо ок от-сууныҥ акчазын, кезик пенсиязы ас улустыҥ балдары акча-манадын јонјӱрӱмдик ишчилерге  кӧчӱрет. Олор ончо алган, тӧлӧгӧн не-немениҥ квитанцияларын чогуп, ижинде отчёт берет. Јаан оору улусты  айлында кичеерге јалданган улусла колбу тудуп иштейт.  Чынын айтса, кезик улуска јонјӱрӱмдик ишчи тӧрӧӧнинеҥ артык тӧрӧӧн болуп, балазынаҥ артык  јуук кижи болуп калат.

Лидия Мегедина

Кӧксуу-Оозы аймакта Сугаш јуртта ӧзӱп чыдаган, чыйрак ла кеберкек келин. Ол бойы медишчи. 90-чы  јылдарда калага келип, баштап  собесле куучын тургузып, оноҥ штатка кирип иштеген. Јылдар јылыжып, айлар айланып, бир ле кӧрзӧ, јирме јылдаҥ ажыра јонјӱрӱмдик ишчи болуп јӱрӱп калтыр.

«Јаан јашту улусты јӧмӧп, олордыҥ айтканын, јакарганын ончо бӱдӱредим. Кӧп лӧ сабазында јаан јашту улустыҥ ачынчак, тарынчак болуп турганыныҥ шылтагы — ол кере тӱшке јаҥыскан отурып турганы. Кезик улус бойын карган болуп калганын сеспей јат, бу ла эдип турган ижин иштеп ийейин дезе, ого кӱч болуп јат — деп, Лидия Тобоковна бойыныҥ шӱӱлтезиле ӱлежет. —Озо баштап менде иш јок болордо, бери келгем. Эмди мен ӱренип калдым, бу улус јогынаҥ меге база кунукчылду, јӱрӱмим ээн немедий боло берет. Олор мени сакып, мениҥ келгениме сӱӱнип отурат. Сениҥ бойыҥныҥ билеҥнеҥ ӧскӧ база јуук улус бар, олорло куучындажып, бар-јогыҥды ӱлежип турзаҥ, ӱренип калар эмтириҥ. Јӱрегиҥ меҥдеп, бу кижи кандый конды, кандый отуры деген сурактар ичиҥди ӧйкӧп турар. Кажы ла карганакла эптӱ-јӧптӱ куучын табар керек. Мындый иште иштеер ле улус иштеер. Оору, кенек улуска бӱдӱмји, ижемји берерге озо баштап кижи бойы бу јӱрӱмди сӱӱр керек. Кезик улус балдарыла ачыныжар. Олорго мен айдып јадым — бойыгарды чеберлегер. Эртенги кӱн бу кӱннеҥ артык болор деп ижендиредим.

Кезикте мындый да учурладар болуп турган: кижини кичееп турган (сиделка) келбей калган, эмезе кенетийин керектери бололо, јӱре берген. А оору кижи тӱжине јаҥыскан, аштаган-суузаган јадар. Ондый ӧйдӧ кере тӱшке бу кижиле уружар, кичеер керек, курсак азып, алдын солыыр керек. Мен канча јыл иштейле, эмди бу иштеҥ јӱре де берзем, бойыма кару улузымды, ӧлӧрин ӧлгӧнчӧ лӧ кӧрӱп, болужып јӱрерим.  Мен олорды таштап барып болбозым».

Ульяна Сахарова

Кадын ичинде туулып чыдаган эптӱ эпши Ульяна Николаевна јонјӱрӱмдик ишчи болуп 2009 јылдаҥ бери иштеп келди. Канча јылдыҥ туркунына кажы ла кижи нени јип-ичип турганын, кандый телекӧрӱлер кӧрӱп јӱргенин, бош ӧйинде нени эдип турганын ончо билер, ижине кичееҥкей  келин. Тургуза ӧйдӧ ондо кичееп турган улустаҥ эҥ јааны фронтовик кижиниҥ тул арткан 96 јашту эш-нӧкӧри, иштиҥ ветерандары, тылда иштеген улус база бар. Оноҥ 45 јашту  баштапкы группаныҥ кенеги эр кижи, коляскада отурар кижи болгон, тӧжӧктӧ јадар улус база бар. Быјыл јаан јаштуларга айылдарына отурарга келишкен.

«Кӧп саба улустыҥ пенсиялары јакшы, ончо не-немезине олордыҥ акчалары једет. Иштиҥ ветераны, јеҥилтелерлӱ оноҥ до ӧскӧ улуска казнадаҥ јакшы јӧмӧлтӧ-болуш болот. Онойдо ок волонтерлор бу улуска база курсак-тамак, масканы каланыҥ администрациязыныҥ јеткилдегениле бердилер.

Бис кезик улусты кӧп јылдардыҥ туркунына кичеейдис. Олор биске ӱренижип калат. Бис кажы ла кижиниҥ јӱрӱминде не болгонын ончо билерис, кезикте бир немени олор катап, такып куучындагылайт. Јӱрӱминиҥ јаманын да, јакшызын да бир де јажырбай, айдып отурат. Је кезикте кылыгы кату улус туштайт. Кезик кижи бир кӱн јакшы, бир кӱн кылыгы туткан отурар. А биске кӱнӱҥ ле јакшы кӱӱндӱ болор керек, олорго кӱлӱмзиренип, јакшы кӱӱн-санаа берерге албаданадыс.

Кӧп саба улуска кожо куучындажар кижи јок болуп јат. Олорго бойыныҥ кичинек те болзо болгон јеҥӱлериле кемле-кемле ӱлежер керек. Менде бир карганак болгон, ол ӧскӧ укту улус меге бир де јарабас деп айткан. Эмди мени айдар: «Ульяна, сен јакшы кижи, сен бистиҥ орус». Чындап айтса, кижиле кижиниҥ нези башка… Ончобыс карып јадыс, кажы ла кижиге болуш керек, кажы ла кижиниҥ јакшы, јалакай куучын-эрмек угар кӱӱни келет. Кижиге кижи керек деп, алтай албаты тегинду айтпаган. Кажы ла карганак — ол јаш бала. Је оогош баланы ӱредип айдып, кылыгын солыырга јеҥил, а бу улуста бойыныҥ кӧрӱм-шӱӱлтези, јӱрӱмди ӧткӧн, кӧпти кӧргӧн. Олорло эмеш ајарыҥкай болуп, буурыл бажын тооп, угуп, эптежер керек.

Кезикте туура улус бистиҥ ижисти оҥдобой јат. А бистиҥ ижибисти кичееп турган улузыбыс бийик баалап турза, биске оноҥ ӧскӧ не де керек јок. Олорго  бис керек. Оныҥ учун, јонјӱрӱмдик ишчи — ол эҥ керектӱ ишчи деп бодойдым» — деп, Ульяна Сахарова айтты.

Анжела Куркаева

Актуру эдегинде чыккан-ӧскӧн јиит келин, кыс ӧбӧкӧзи Матыева. Ол ПУ-87-ниҥ «Социальный ишчи» деп бӧлӱгиниҥ баштапкы выпусниктериниҥ бирӱзи. Озо баштап иш таап болбой, кондуктор болуп иштеген. Оныҥ кайын эјези Лидия Мегедина кожо иштейлик деп бери кычырган. Ол ӧйдӧҥ бери туй ла он јыл ӧдӱп калды. Анжела бу јылдарга кӧргӧни кӧптӧп, билгири бийиктеп, чыт эткен ишчи болуп калды. Анжела Куркаева бойыныҥ тем алган улузынаҥ калышпай, артпай иштеп ле јат.

«Анчада ла јиит улуска мында иштеерге эмеш јеҥил болуп турган, нениҥ учун дезе колы-буды јеҥил. Је ондый да болзо, мында иштеерге буурзак, килеҥкей, јӱреги јымжак, уккур болор керек.

Менде јажы јаан улустаҥ ӧскӧ 11 балалу бир биле бар. Бу билеге мен келип, балдары школго барып турган ба, аш-курсагы јеткил бе, эне-адазы ачу аш амзабай отурган ба деп ајарып, кӧрӱп саладым. Мениҥ кичееп турган эҥ јаан кижим бу јуукта 94 јашту болды.   Мениҥ кичееп турган эки карганым бу јылда божоп калды, бирӱзи јууда турушкан кижи, экинчизи тылда иштеген ӧрӧкӧн. Мен бойымныҥ ла тӧрӧӧндӧримди јылыйткамдый, бу улустыҥ ӧлӱмине санааркап, ыйлагам — деп, Анжела куучындайт. —Канча јылдарга јаан јашту, билгири кӧп улусла иштеп, олордоҥ бойыма тузалу кӧп немеге ӱренип алгам. Мен бу карганактарла кожо байрамдарга,  эмчиликке де барадым. Былтыр бир кижини республиканыҥ башчызы Олег Хорохординниҥ туштажузына да апаргам.

Бу улустыҥ ортодо кандый ла јайалталу улус бар. Кем де јуранат, кем де кӧктӧнӧр, тӱӱнер. Бис бу улустыҥ кееркедим јазалдарын баалап, кӧрӱлерге аткарадыс. Меге бу ижим јарап јат, бир де кӱчсинбей јадым. Јаан улус меге быйанын айдып, мени алкап ла јӱрӱп јат.

Бу јылда јаан улуска тышкары чыгарга јарабас. Ыраак талаларда јадып турган бала-баркалары база келип болбой јат. Бир карганактыҥ кызы бу јылда Германиядаҥ келип болбой калды, бир ӧрӧкӧнниҥ ай ла сайын Барнаулдаҥ келип турган балазы база узак келбеди. Олор јаҥыскан отурза кунукпазын деп, олордыҥ куучынын угуп, јер-телекейде не болуп турганын айдып куучындажадыс».

Анжела бойыныҥ куучынын мынайда тӱгести: «Кожо иштеп турган улус јакшы, јылдыҥ ла бис бу бойыстыҥ байрамды темдектеп туратаныс, бу јылда улус чогулыжарга јарабас деерде, отурып калдыс. Јакшы ӧйлӧр келип, эмди де байрамдар болор ло деп иженедис…».

Юлия Цветкова

Турачактаҥ Улалуга келгенинеҥ бери кӧп ӧй ӧдӱп калды. Озо баштап Юлия ПУ-84-тӧ кийим кӧктӧӧрине ӱренген, оноҥ бӧсти бойы кезип кӧктӧӧрине база таскаган. Эмди ол ГАГУ-да ӱренип, биологтыҥ дипломын аларга јат. 11 јыл кайра ол социальный ишке келген. Озо баштап ол бир-эки јыл иштеп кӧрӧйин деп сананган. Тӧрт јыл иштейле, экинчи балазы чыгарда, бир јыл балазыла отурган.

Арыдым-чыладым деп сананып, ойто бу ишке келбезим деп айдынган болгон. Нениҥ учун дезе, чындап ла бу иште улуска кара терге тӱшкенче ле кыймыктанып-јӱгӱрер керек. Бир јыл амырап алала, Юлия  ойто бойыныҥ ижине чыккан. Эмди ол ижин бир де кӱчсинбей јат, ол капшуун, иштеҥкей, чыдамкай болуп, бу кара ишти неге де бодобой, коркышту капшай эдип салат.

—Мениҥ 14 јашту кызым кезикте мени кайкаар, слер кандый тӱрген полды јунуп турганыгар  деп айдар. Мен ого айдып јадым — мен капшай этпезем, ончо неме туруп калар, 12 кижиниҥ айлына барар, курсагын азар, айлын аайлаар керек, оныҥ ӱстине мениҥ бойымныҥ айлымда база ондый ла иш сакып јат. Бистиҥ иште кандый ла улуска туштаарыҥ: бир катап менде бир ӱй кижи болгон, канча јылга мен бу кижиле иштегем. Оноҥ бу кижиниҥ ӧкпӧзинде југуш оору бар деп чокымдалган. Мен арай ла болзо билеме ондый оору экелбегем.

Оныла  коштой, бистиҥ иште  чындык  болор керек, отчётторды чын эдип табыштырар керек. Акча-манатты чын тоолоор керек. Кезик улустыҥ пенсиязы коркышту ас, андый улусты јалын тӧлӧбӧзинеҥ кичеедет. Бис эткен ижибисти ончо бичип, ол улуска кол салдырып јадыс. Он јылдыҥ туркунына мен мындый кенек, оору, јажы јаан улуска килеп, мен кӧрбӧзӧм, бу улусты кем кӧрӧр деп санаала иштейдим. Эмди мен мындый агару, албатыга болужар, быйанду  иш эдип турганымла оморкойдым. Бу байрамдык кӱнде кожо иштеген келиндериме озо ло баштап су-кадык, чыдым кӱӱнзеп јадым —  деп, Юлия айтты..

Бис бу јайдыҥ бажы, јажыл ӧлӧҥ, јӱзӱн чечектер јайылган ӧйдӧ ӧдӱп турган байрамыла јонјӱрӱмдик ишчилерди  изӱ уткуп, бу улус јӱрӱминде јаҥыс ла јакшы улуска јолыксын деп кӱӱнзейдис.  Јаактуга айттырбай, јарындуга туттурбай, база узак ӧйлӧргӧ сӱӱген ижинде иштеп, мактадып јӱрзин, бала-баркалары оорыбазын, билелери нак ла тӧп болзын деп айдадыс. Мындый уур, керектӱ иш эдип турган улусты оҥдоп ло тооп јӱрели.

Эмилчи САНИНА куучындашкан