Алтайдын Чолмоны

Алтай ла Татарстан республикалар ортодо јӧптӧжӱ

11.06.2020

Кичӱ изӱ айдыҥ 8-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин ле Татарстан Республиканыҥ президенти Рустам Минниханов

Горно-Алтайскта ишмекчи туштажу ӧткӱрип, ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ јӧптӧжӱзине кол салгандар.

Бу јӧптӧжӱ эки субъектке саду-экономикалык ла  билим-техникалык јанынаҥ ӧмӧ-јӧмӧ ишти тыҥыдарга, туризмдеги ле культурадагы колбуларды ӧскӱрерге јарамыкту айалгалар тӧзӧӧр деп айдар керек. Олег Хорохордин документке колды салып турала, Алтай ла Татарстан республикалар ортодо најылык колбулар туку качан тӧзӧлгӧн деп темдектеген.

Алтай Республиканыҥ башчызы: «Эки тергее бой-бойына јарамыкту аргаларды табып алган, бӱгӱнги кӱнде бис башка-башка ууламјылар аайынча ӧмӧ-јӧмӧ иштеп јадырыс. Бисте авиаучуш, туризм, фармацевтический кластер јанынаҥ ла ӧскӧ дӧ ууламјылар аайынча колбулар тургузылган. Бӱгӱнги јӧптӧжӱ эки республика ортодо ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ јаан аргаларын ачып јат. Кӧп бӧлӱктерде јетире тузаланбаган аргалар бар. Ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ шылтузында бисте импортозамещениениҥ, инвестицияларды јууктада тартып аларыныҥ сурактарыла једимдӱ иштеер аргалар бар. Анайда ок эки тергеениҥ јонјӱрӱмдик ле экономикалык ийдезин ичкери ӧскӱрерге јарамыкту јолдор табып, оны ичкери ӧскӱрер аргалар бар» — деп айткан. Документте дезе бӱдӱретен иштердиҥ учуры ла аайы чокым айдылып калган.

Эки јаны јасактарга тайанып, бойыныҥ чыдуларыныҥ кеминде саду-экономикалык, промышленный, инвестициялык ла инновациялык колбуларда бар аргаларды темдектейт.

Темдектезе, јӧптӧжӱ Алтай Республиканыҥ ла Татарстан Республиканыҥ јерлеринде регистрациялу ла иштеп турган ээлем субъекттердиҥ ижине, онойдо ок экономиканыҥ экијандай јилбилӱ  бӧлӱктерине инвестициялар эдерине јарамыкту айалгалар тӧзӧйт;

производственно-технический учурлу продукцияныҥ керектӱ бӱдӱмдерин, албатыга керектӱ товарлар ла аш-курсак јетирерине јӧмӧлтӧ эдер;

государственный керексиштерди јеткилдеерге товарлар, јеткилдештер эдер, иштер бӱдӱрер бӧлӱкте колбулар тударында, кичӱ аргачылыктыҥ субъекттерине государственный   садуларда туружарында болужар;

Алтай Республиканыҥ ла Татарстан Республиканыҥ экономикалык ла инновациялык ӧзӱмине камаанду јаба ӱлекерлерди тургузарына, экијандай јилбилӱ бӧлӱктер аайынча специалисттерле  толыжарына камаанын јетирер;

Алтай Республиканыҥ ла Татарстан Республиканыҥ ээлем субъекттери ортодо ишмекчи колбуларды тургузарына ла элбедерине, эки таланыҥ  аргачылыгын ӧскӱрери ле јӧмӧӧри аайынча программаларды тургузарына ла бӱдӱрерине  јарамыкту айалгалар тӧзӧӧрине болужар;

инвестициялардыҥ ла инновациялардыҥ бӧлӱктеринде колбулар тударына, ол тоодо бу эки республиканыҥ экономиказыныҥ  маргыжар аргаларын ла ӧзӱмин бийиктедер амадула инвестициялар јанынаҥ эрчимди тыҥыдар иштерди тӧзӧӧрине ле бӱдӱрерине јарамыкту;

аргачылык-миссиялар ла инвестициялык площадкалардыҥ ла инвестициялык аргалардыҥ таныштыруларын тӧзӧӧр;

Алтай Республиканыҥ ла Татарстан Республиканыҥ јерлеринде инвестициялык форумдар, конференциялар ла инвестициялык ууламјылу ӧскӧ дӧ керектер ӧдӧри керегинде јетирӱлер эдер јарамыкту айалгалар тӧзӧӧр;

инвестициялык ӱлекерлерди бӱдӱрериниҥ эҥ туза-турулталу бӱдӱмдерин чокымдап, јетирӱлик-аналитикалык јеткилдештиҥ системазын ӧскӱрерин јӧмӧӧр;

государствоныҥ ла таҥынаҥ ээлемдердиҥ колбуларыныҥ эп-аргаларын ӧскӱрерине јӧмӧлтӧзин јетирер;

инвестициялык ишти ӧскӱреринде ӱлекерлерди ле программаларды бӱдӱрери аайынча эҥ артык ченемелдерле, јетирӱлерле ӱлежерин темдектейт;

Алтай Республиканыҥ экспорт ууламјылу предприятиелериниҥ  Татарстан Республиканыҥ јериндеги оптово-таркадаачы тӧс јерлерин тӧзӧӧри керектӱзиниҥ сурагын јаба шӱӱжерин темдектейт;

эки республиканыҥ транспортло колбуларын ӧскӱрерине јӧмӧжӧтӧн иштерге тӧзӧлгӧ берер.

Олег Хорохординниҥ айтканыла, коронавирустаҥ улам ишти ӧскӧртӧ тӧзӧӧргӧ келижип јат. «Кӧп тергеелер экономикада качалаҥду айалгаларга кирген. Оноҥ тӱрген чыгары алаҥзулу керек. Тура берген айалгалардаҥ ла уур-кӱчтердеҥ јеҥӱлӱ чыгарга ӧй керек болгоны јарт. Бӱгӱнги кӱнде тергеелер ортодо шак мындый колбулар сӱрекей керектӱ. Бисте дезе ӧмӧ-јӧмӧ иштеер аргаларды тыҥыдарга ла элбедерге бастыра аргалар бар» — деп, ол темдектеген.

Рустам Минниханов эки республика ортодо ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ јӧптӧжӱзине кол салганы — ол тергеелер ортодогы колбуларды оноҥ ары ӧскӱрер јаҥы эп-арга деп темдектеген. Ол келер јуук ӱч айдыҥ туркунына Јолдыҥ картазын тургузып, анда бӱдӱретен иштерди чокым темдектеп, олор учун каруулу улусты кӧстӧп салар керек деген. Татарстан Республиканыҥ президентти олор Алтай Республикага 450 миллион салковойго шыдар акчага турар продукция јетирип јат деген. Је бӱгӱнги кӱнде мынызы арай ла ас, биске садуны тыҥыдар ла элбедер керек деп ајарган.

Оныҥ айтканыла, олорды элдеҥ ле озо Туулу Алтайдыҥ  ар-бӱткени јилбиркедип јат. «Бис келер ӧйдӧ Татарстанда јерлик аҥды — ирбисти ӧскӱрер питомник тӧзӧӧргӧ јадырыс. Бу тындулар јаанап, таҥынаҥ бойлоры јӱрер аргалу боло берзе, бис олорды ойто Туулу Алтайга экелип, јайымга божодорыс. Ирбиске питомникте јарамыкту айалгалар тӧзӧлзӧ, ол анда ӧзӧр, айдарда, бу ишти национальный паркла кожо ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӱрерге јараар. Бис 2018 јылда бу тындуны корыыры ла орныктырары јанынаҥ јӧптӧжӱ тургузып, бӱдӱретен иштердиҥ картазын тургусканыс. Бу иште биске јаан болушты федерал тӧс јетирип јат» — деп, ол айткан.

Рустам Минниханов коллегаларын эрчимдӱ иштеерине кычырган. Ол бойыныҥ куучынында јаан ајаруны туризмниҥ бӧлӱгине эткен. Татарстанныҥ башкараачызы эки тергеениҥ ортозында самолет учуп јат деген, айдарда, олордыҥ јеринеҥ Туулу Алтайга келип турган туристтердиҥ тоозын мынаҥ ары чик јок кӧптӧдӧр јакшынак аргалар барын темдектеген. Ол анайда ок эки тергее ортодо тӧзӧлгӧн культуралык ла тӱӱкилик колбуларды аҥылап айткан.

Туризм керегинде јӧптӧжӱде Алтай Республиканыҥ ла Татарстан Республиканыҥ јерлеринде ӧткӱрилетен керектер керегинде јетирӱле ӱлежер ле бу эки республиканыҥ јерлеринде иштеп турган турист организациялар ортодо удур-тедир колбулар тургузарына јӧмӧлтӧ эдер деп айдылат.

Татарстанныҥ президенти: «Бистиҥ республикалар јаҥыс та экономиканыҥ сурактары јанынаҥ ӧмӧ-јӧмӧ иштеп турган эмес, је гуманитар да колбуларды тыҥыдып јат. Тӱрк цивилизацияны тӧзӧӧринде Алтайдыҥ учуры сӱрекей јаан. Оны биске чек ундыбас керек. Јаан Алтай — кӧп культуралардыҥ, ол тоодо тӱрк калыктыҥ Тӧрӧли» — деп темдектеген.

Эки јаны јасактарга тайанып, бойыныҥ чыдуларыныҥ кеминде культураныҥ бӧлӱгинде мындый тӧзӧлгӧлӧр салган.

Документте айдылганыла, Алтай Республиканыҥ ла Татарстан Республиканыҥ ӧмӧликтери ле јайалталары турушсын деген амадула бу эки республикада культурада болотон керектер ле иштер, ол тоодо калыктар ортодогы учурлу байрамдар керегинде   јетирӱлерле ӱлежер;

культурада колбуларды бектеерине ле ӧскӱрерине јӧмӧлтӧ эдер;

јайаандык ӧмӧликтердиҥ јол-јорыктарын тӧзӧӧрине ле ӧткӱрерине болуш јетирер, кееркемел ле музейлердиҥ кӧрӱлериле толыжар.

Эки тергее ортодо јӧптӧжӱ беш јылга тургузылган. Анда јаҥыс та ичкери јол алынган экономиканыҥ ла јурт ээлемниҥ колбуларыныҥ тӧзӧлгӧлӧри салылган эмес, је анайда ок су-кадыктыҥ, биофармацевтиканыҥ, культураныҥ, ӱредӱниҥ, спорттыҥ, јашӧскӱримниҥ политиказыныҥ, строительствоныҥ, архитектураныҥ, жилищно-коммунальный ээлемниҥ, саду-экономиканыҥ сурактары аайынча ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ тӧзӧлгӧлӧри салылган. Документте анайда ок башка-башка ӱлекерлерди ле программаларды иштедери јанынаҥ инвестициялардыҥ сурактарыла иштеери керегинде айдылган. Документ 19 тизимнеҥ туруп јат.

Ишмекчи туштажуныҥ ӧйинде куучын-эрмек анайда ок јонјӱрӱмдик ле экономикалык ӧзӱмниҥ программалары јанынаҥ ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ сурактары керегинде база ӧткӧн. Экономиканы коронавирустыҥ эпидемиязыныҥ салтарынаҥ чыгарар план база шӱӱжилген ле эки тергееде темдектелген антикризисный иштердиҥ баштапкы алтамдары ла бу иштерди узак ӧйдиҥ туркунына бӱдӱретен программаныҥ сурактары керегинде куучын-эрмек ӧткӧн. Эки субъекттиҥ башчылары ӧмӧ-јӧмӧ иш тергеелердиҥ  эл-јоныныҥ јадын-јӱрӱминиҥ айалгаларын јарандырарга јаан болужын јетирер  деп темдектеген.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы