Алтайдын Чолмоны

Каруулу ижим кару

16.06.2020

Оҥдой аймактыҥ Каракол јуртындагы эмчилик амбулатория Караколдо, Коротыда ла одоштой турган јурттарда јаткан эки муҥ кире кижиге медициналык јеткилдеш јетирет. Эл-јонго бу турада эмчилердеҥ терапевт, педиатр ла стоматолог иштейдилер. Онойдо ок мында эмдеш-процедуралар ӧткӱрер кып ла тӱште јадар стационар иштейт. Ого ӱзеери карынду келиндерле, ӱй улустыҥ ооруларыла амбулаторияда акушер иштейт. Бӱгӱнги бичимелисти бис Караколдыҥ эмчилик амбулаториязында иштеп турган акушер Ольга ТЕКЕНОВАГА учурлайдыс.

Ольга Михайловна медицинада иштеп келгени тӧртӧн јылга јууктап келди. Талдап алган јолы керегинде ол мынайда куучындады:

—Тергеебисте ӱредӱлик јерлер тыҥ ла кӧп эмес болгон. Медициналык училищеге ӱренип барзын деп, меге эјем јӧптӧгӧн. Ӱредӱге кирип, албаданып ӱренгенис. Анчада ла јилбилӱ ле кӱч болгон предметтер ол анатомия ла латин тил болбой. Кажы ла сӧӧктиҥ, кажы ла нервтыҥ латин адын билер керек болгон. Ӱредӱ кӱч, је ӱренгедий кижи ӱренип ле алар. Кӧп кычырар, аайлаар, эске салар керек. Ортобыстаҥ болуп албаган он кире кижи ӱредӱзин таштаган эди.

1983 јылда Горно-Алтайсктыҥ медициналык учили-щезин божоткон кийнинде мени Оҥдойдыҥ эмчилиги-не ууламјылаган. Оноҥ ло бери бастыра салымым Оҥдой аймакла колбулу болуп калды деп айдарга јараар. Бойым дезе Кош-Агашта чыккам, Чибитте ӧскӧм, ада-энем Шабалин аймактыҥ улузы. Сӧӧгим јарык.

Карынду келиндерди белетеери, јаҥы чыккан баланы тудары сӱрекей каруулу иш. Эмчиликке баштап келип, эки јылга кыйалтазы јогынаҥ иштеер керек болгон. Бу ӧйдиҥ туркунына канчабыс баштапкы ченемелистеҥ чочып, каруулу, чынынча коркымчылу да иштеҥ јалтанып, иштеҥ чыгарга да бодогоныс. Је байагы эки јылга иштеер керек болгон учун тартыжып, јаан коллегаларыстаҥ ӱредӱ ле јӧмӧлтӧ алып, ишке темиге бергенис. Бу ӧйдӧ биске, ишке јаҥы келген кыстарга, јаан болужын 2-3 јыл иштеп салган коллегаларыс Галина Чеконова, Эмма Байханова јетиргендер. Нени канайда эдерин кӧргӱзип, јаныста туруп, айдыжып берер болгон. Эмчилердеҥ Антонина Бокошевна Товарованы, Клавдия Мундусовна Макышеваны, Тамара Алексеевна Пупыеваны јылу эске аладым. Олор биске чокым, тӧп јартамалдар беретен, јымжак ла јалакай айдыжатан.

Ол ӧйлӧрдӧ акушеркалар чыгып јаткан баланы эмчилер јогынаҥ јаҥыскан ла алып туратаныс. Баланыҥ кинин кезип, јунуп, чуулап, оноҥ энезине бурылып, ого болужар керек. Кандый бир чочыдулу учуралда ончо неме акушердиҥ ле колында, бойы шӱӱп, јӧптӧӧр керек. Кезикте санитарка, техничка јок тушта канча-канча ишти бӱдӱрерге келижетен: энелерди азыраар, пол до јунар. Энелердиҥ пыймазы да солынып каларда, бис бурулу болгон учурал санаамда арткан. Каруулу ла иштегенис.

Ол ӧйлӧрди эске алып, чочып кайкайдым. Кижи мыны ончозын, байла, тенегине ле алып чыккан.

Је ижис кӱч те болзо, быйанду эмей. Ак-јарыкка чыгарга болушкан, олорго кин-энези болгон балдардыҥ текши тоозын билбезим, је олор сӱрекей кӧп, кезиктери той-јыргалына да кычырып јат, кин-энези деп тооп, јакшылажып јӱрет.

Бир карынду келин эки кысту болгон, ӱчинчизи уул болор деп тыҥ иженген эмтир, је колыма алганым ол тушта јакшынак кызычак болгон. Байагы келин кызычагын меге учурлай Оля деп адаган. Андый солун учурал болгон. Эмди ол кызычак јаанап калган, бала-баркалу.

Оҥдойдыҥ бала табар бӧлӱгиниҥ кийнинде Оҥдой аймактыҥ Боочы, Бичиктӱ-Боом јурттарында фельдшер болуп иштегем. Улаган аймактыҥ Акташ јуртында да эки јыл кире иштеген ӧй болгон, ишле, акча-манатла кӱч туштарда. Ондо анестезиологтыҥ медициналык ишчизи (сестразы) болуп иштеерге специализация ӧткӧн эдим.

Оноҥ салым мени ойто ло Оҥдой аймакка экелген. Јербойыныҥ кижизиле биле тӧзӧгӧм, эки бала чыдадып салдыбыс. Уулым ла кызым экӱлези бийик ӱредӱлӱ, айыл-јуртту, биске тӧрт баркачак сыйлап берген. Кызым мениҥ јолымла барган деп айдарга јараар. Ол база медицинада, је башка ууламјыда, эпидемиолог-эмчи болот.

2000 јылдаҥ ала Караколдыҥ эмчилик амбулато-риязында акушер болуп, бала карындап јаткан келиндерле, тегин ӱй улусла иштейдим, ӱзеери процедуралар ӧткӱрер кыпта иштейдим, айттыруларга барып турадым.

Калганчы јылдарда балдар чыгарары астап калган деп билдирет. Караколдо јыл туркунына он ло кире бала чыгат. Је андый да болзо, аймак јаан, балдар кӧп. Оныла колбой јербойыстыҥ бала табар туразы специалисттер јогынаҥ улам јабылганы анчада ла  ӱй улуска кӱч болот. Туку калага эртеледе барар, оноҥ кайра јаш балалу канча сааттыҥ туркунына јанар… Оҥдойдо кандый бир экстренный дейтен учуралдарга эки акушерка бар. Не-не болзо, олор бала чыгарып јаткан улуска болужар.

Алдындагызына кӧрӧ, бӱгӱн акушерлердиҥ, бала чыгарында туружып тургандардыҥ ижи јеҥил деп айдарга јараар. Нениҥ учун дезе, эмчилер јаантайын олордыҥ јанында болот. Ӧйлӧ кожо јаҥы медициналык јазалдар, јепселдер кижиниҥ ижин јеҥилтип турган да болзо, эмди компьютер ле чаазын отчетту иштер сӱрекей кӧп болуп калган, ого канча кире ӧй барып јат. Кажы ла беш јылдаҥ профессионал јанынаҥ билгирлеристи тыҥыдып, квалификациябысты бийиктедер ӱредӱлерге барадыс. Медициналык ишчилер ортодо профессионал јанынаҥ башка-башка конкурс-маргаандар ӧдӧри јакшынак јаҥжыгу. Меге эки андый конкурста туружар арга болгон, экӱлезинде экинчи јерге чыкканым јакшы једим болды.

Бистиҥ ӧмӧликте он бир кижи, ӱч эмчи, кажызы ла медициналык орто ишчилӱ, акушерка, санитарка кыстар, кочегар, тискинчи. Иштеги ӧмӧлик — ол кижиниҥ экинчи билези ине. Оныҥ учун ондогы «кӱн-айдаҥ» кижиниҥ иштеер кӱӱни де камаанду. Ижиҥде чууган, тал-табыш болзо, ары барар да кӱӱниҥ келбес. Бу јанынаҥ бисте ончозы јакшы, ӧмӧлигис нак, бой-бойына буурзак. Јиит специалисттерис бийик профессионалдар, бойыныҥ ижин јакшы билер, капшуун, бисти де, јаан ӱйени, неге-неге ӱредип ийет.

Коронавирусла колбой эмдиги айалгада бийик ке-минде белен отурадыс. Каруулу болгон јурттарыста бу оорула оорыгандарла јуук болгон улуска барып,  аҥылу костюмдарды кийип, анализтер аладыс. Карын, эм тургуза ончо јерлештеристиҥ су-кадыгы јакшы, бу југуш оору бисте јок.

Каруулу ижим кандый да уур-кӱчтерлӱ болзо, ол меге кару, ижимди сӱӱйдим. Кайра бурылар арга болгон до болзо, бу ла ижимди талдап алар эдим, сагышта ӧскӧзи јок.

Медицинаныҥ ишчилериниҥ јууктап келген байрамыла элдеҥ озо бойымныҥ ӧмӧлигимди уткуйдым, ончобыс су-кадык, бу ла бойыс нак, килеҥкей бололы. Јаан ӱйе, бис, амыралтага јӱре де берзебис, јакшынак јаҥжыгуларыс артып калзын, јииттерис иште бой-бойын тооп, эл-јон ортодо медициналык ишчилер тоомјыда јӱрзин!

Ольга Михайловна Текенова кӧп јылдарга ак-чек ижи учун Оҥдойдыҥ эмчилигиниҥ, аймактыҥ, тергеениҥ су-кадыкты корыырыныҥ министерствозыныҥ башка-башка кайралдарыла кайралдаткан, аймактыҥ эҥ артык акушерказы деген атла адаткан.

Э. КУРГАРИНОВА