Туулган кӱниҥле, Тӧрӧлим!

16.06.2020

Кичӱ изӱ айдыҥ 12-чи кӱнинде Арасейдиҥ Кӱни темдектелген

Одус јыл кайра, 1990 јылда бу кӱнде РСФСР-дыҥ кемнеҥ де камааны јок ороон деген Декларациязы јӧптӧлгӧн. 1991 јылда эҥ баштапкы демократический талдаштар ӧдӧрдӧ, Борис Ельцин РФ-тыҥ президенттине тудулган. Съездтиҥ залында отурган албатылык 929 депутаттаҥ 907 кижи ӱнин декларацияны јӧмӧп берген, удура 13 ле кижи болгон. Баштапкы ӧткӱрилген мындый талдаштар тӱӱкиде РСФСР-дыҥ демократический ороон болорына баштапкы алтам эткени болды. 1994 јылда ороонныҥ јааны бу кӱнди Декларация јӧптӧлгӧн байрамдык кӱн деп јарлаган. 1998 јылдаҥ ала Россияныҥ Кӱни деп адалган.

Бу тоомјызы јаан байрам улу ла мактулу тӱӱкилӱ ороонныҥ албатызын ончозын бириктирип јат. Бис баша-башка укту, кудайлу ла бӱдӱмјилӱ де болзобыс, бис ончобыс бир ороонныҥ улузы. Бистиҥ Тӧрӧлис тереҥ кӧгӱс байлыкту, культуралу ла јаҥжыгуларлу. Албатыныҥ бек кӱчиле, укаа-ойгор санаазыла орооныс ӧйдиҥ некелтелерин бӱдӱрет. Бӱгӱн бистиҥ орооныс телекей ичинде јаан тоомјыда. Бу кӱнде текши Арасей ичинде байрамдар, концерттер јылдыҥ ла ӧдӧт. Кӧдӱриҥилӱ айалгада 14 јажы јеткен балдарга паспортты миграционный служба табыштырат. Россияныҥ президенти Владимир Путин россияндарды изӱ уткыйт.

Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин уткуулында мындайда айтты: «Слерди Россияныҥ Кӱниле уткуп турум! Бу байрам государствоныҥ байрамдарыныҥ кӱнтизӱзинде аҥылу јерде туруп јат. Шак бу кӱнде бистиҥ государствоныҥ кемнеҥ де камаанду эмези, јайымы ла суверенитеди байрамдык айалгада темдектелет. Коронавирус таркаарын токтодорыла колбулу кирелендириштердеҥ улам быјыл Россияныҥ Кӱниле колбулу керек-јарактар онлайн бӱдӱмле ӧткӱрилер. Тӧрӧлистиҥ кӧп чактарга улалып келген тӱӱкизинде болгон ас эмес уур-кӱчтерди чилеп, бу ооруны јеҥип чыгарыска быжу бӱдедим. Алтай Республика орооныстыҥ айрып болбос бӧлӱги болуп јат, ийде-кӱчтӱ, бийик ӧзӱмдӱ болзын, кажы ла кижи бойыныҥ Тӧрӧлиле оморкоп, оныҥ једимдерин кӧптӧдип турзын деп, бис ӧмӧлӧжип иштеп јадыс». Кажы ла муниципал тӧзӧлмӧдӧ јаандары бойыныҥ аймагыныҥ улузын уткып, јылу сӧстӧрин база айдып бардылар.

«Алтай Республиканыҥ албатызыныҥ база бир сӱӱген јайгы байрамы — Россияныҥ Кӱни. Бу кӱнде јылдыҥ ла јаан байрам ӧткӱрилип, тӧс тепсеҥде бистиҥ тергееде јадып турган башка-башка укту улус јуулып, аш-курсагын экелип байрамдайтан» — деп, ОНФ-тыҥ тергеелик штабыныҥ сопредседатели Андрей Ищенко айдып барды. 2010 јылда Текшироссиялык тооалыш ӧйинде бистиҥ тергееде 206 168 кижиниҥ тоозы алынган. Оныҥ 56% бойлорын орус деп айттылар, 34% — алтай, 6% — казах. 3% улустыҥ тоозында украин, узбек, молдован, корей, грузин, армян уктулар. Ас тоолу калыктар ортодо эҥ ле кӧби 1,8% — телеҥиттер, 0,9% — тубалар, чалкандулар ла кумандылар 0,5% . Алтайкрайстаттыҥ јааны Ольга Ситникова Алтай Республикада бу байрам мында јадып турган албатылардыҥ јаҥжыккан культураларын байрамы болуп ӧдӧт деп айдып барды.

Бу јылда ОНФ, культураныҥ министер-ствозы, национальный политиканыҥ комитеди, албаты-јонныҥ су-кадыгын чеберлеп турган ӧй дӧ болзо, башка тергеелердеҥ аҥыланбай, база јаан байрам ӧткӱрдилер. Оныҥ кӧп сабазы экран ажыра болды.

Национальный политиканыҥ ла јондык колбулардыҥ республикан комитеди кӱӱк айдыҥ 14-чи кӱнинеҥ ала кичӱ изӱ айдыҥ 12-чи кӱнине јетире кӧп тоолу соот-маргаандар тӧзӧп ла башкарып ӧткӱрди. Ол тоодо, «Орус тилдиҥ эрјинелери» деп видеороликтердиҥ патриотический маргааны, Арасейдиҥ албатыларыныҥ алама-шикириниҥ мастер-клазы, Триколор деп флешмоб, кан табыштырарыныҥ неделези, айылдарыныҥ јанында «Бистиҥ Россия» деп ойын-концерттер ӧткӱрилген. Онойдо ок «Россияныҥ маанызы» деп флешмоб-акцияда улус кӧзнӧктӧрин јарандырдылар. Кичӱ изӱ айдыҥ 11-чи кӱнинде Арасейдиҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Владимир Кончев башкарган Государстволык филормонияныҥ ла јиит ле јайанду артисттердиҥ онлайн-концерти ӧтти.

Байрамдык кӱнде тергеедеги «ОНФ-ныҥ јашӧскӱриминиҥ» турчылары ла «Бис кожо» деп штабтыҥ волонтёрлоры мындый соот-маргаандар ӧткӱрдилер: фото-квест, онлайн челлендж, Мениҥ РОССИЯМ, «Мениҥ мааным — мениҥ оморкодуум» акция. Онойдо ок Майский кӱрде, тергеениҥ тӧс јеринде туружаачыларды албатылардыҥ аш-курсагын белетеп азырадылар.

Алтай Республиканыҥ ла Алтай крайдыҥ гран-кыйузында, ГИБДД-ныҥ пунктында, ары-бери ӧткӧндӧргӧ триколор-ленталар ӱледилер. Онойдо ок мында тургузылган јазамал мааныныҥ јанына айылчылар ла каланыҥ улузы јурукка соктыртып бардылар. «Бис кожо» деп акцияныҥ туружаачылары онойдо ок улуска бойыгардыҥ су-кадыгарды коронавирустаҥ чеберленигер деп, эске алындырдылар.

Алтай албатыныҥ байлу суузы Кадын кечире Айдыҥ кӱринде јаан байрам база ачылды. Мында алтай кеп-кийимин ле орус кеп-кийим кийген кыстар туштажып, орус каравай калажы, алтай боорсок ло оноҥ до башка алама-шикирле ӱлежип, ороонныҥ маанычактарын келген улуска база сыйладылар.

Болчомдордыҥ «Радуга» садында — «Мааныны бедире» деп квест-ойын ӧткӱрилди.

Ӧткӧн ӧй – ол бистиҥ ороонныҥ тӱӱкизи. Кажы ла кижиге бойыныҥ Тӧрӧлиниҥ тӱӱкизин билер, оҥдоор ло тоор керек. Эмди бистиҥ Тӧрӧлисти јаан једимдер сакыйт деп иженедис. 2020 јылда Конституцияда кӧп солунталар эдилер. Оны анчада ла јаш ӱйе, олордыҥ келер ӧйине тузалу учун, јаан ла орто јашту улус јазап кычырып, оҥдоп, кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинде ӱнин берип, јӧмӧӧр болор.

Эмилчи САНИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина