Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јурттыҥ јашӧскӱримин баштаачы

25.06.2020

Шабалин аймак кожоҥчы јиит јайалталарыла бай јер.

Бӱгӱнги бистиҥ айылчыбыс – Алена КАЗАНЦЕВА. Ол Шабалинниҥ јаҥыс ла кожоҥчы јылдызы эмес, је онойдо ок тӧрӧл аймагыныҥ јииттерин баштап, јакшыга ӱредет ле јурт јерлерде келер ӧйдӧ јииттерге иштеер јерлер болзын деп «оорыйт».

2007 јылда школды божоткон кийнинде, Алена Россияныҥ МВД-зыныҥ Барнаулдагы юридический институдына ӱредӱге кирген. Је јӱрӱмдик айалгаларла колбой бу ӱредӱзин ого таштаарга келишкен.

2011 јылдаҥ ала 2018 јылга јетире ол «Семинский перевал» деген ӱредӱлик-тазыктыраачы тӧс јерде бухгалтер болуп иштеген. Ол ло ӧйлӧрдӧ Шабалин аймакта кожоҥчылардыҥ «Голос» деп адалган конкурсы ӧткӱрилип башталган. Алдынаҥ бери кожоҥдоорын сӱӱген јиит кыска мындый ырысту учурал келижерде, ол ондо алаҥзыш јоктоҥ турушкан. Конкурстыҥ јаргычылары јайалталу кысты эҥ артык кожоҥчы деп темдектеген — Алена јеҥӱчил болуп чыккан.

Јайаандык маргаанныҥ јаркынду кӱндери ӧткӧн кийнинде Алена Себи бажында базада ижин улалткан. Је «Голостыҥ» тӧзӧӧчилери, ол тоодо Елена Тахтаева ла Татьяна Золотухина (Шабалин аймактыҥ администрациязыныҥ культура аайынча бӧлӱгиниҥ ишчилери) оныҥ јаҥыс ла кожоҥчы јайалтазын эмес, је онойдо ок ачык-јарыгын, эрчимдӱзин ле башка јииттерле текши тил табып билерин сескен. Удабай оны аймактыҥ башкартузында иштеерге кычырган. Онойып, Алена јашӧскӱрим политика аайынча специалист болуп, 2018 јылдыҥ куран айынаҥ ала иштеп баштаган. Бу ӧйдӧҥ ала оныҥ јӱрӱми чек башка болуп солынган деп айдар керек. Кайда да тууразында бир јерде отурып, тоолорло, чоттомолдорло иштеп турган кижиниҥ јӱрӱми чек башка, шакпыртту, кӧп-кӧп јилбилӱ туштажуларлу болуп, солун ишле толо берген.

Јиит специалист јаҥы ижи аайынча кӧпти санаа-сагыжына тӱрген-тӱкей шиҥдирип, јилбиркеп, тӧрӧл аймагыныҥ јашӧскӱримине акту кӱӱнинеҥ јакшызын јетирер амадула эрчимдӱ иштеп баштаган. Ол башка-башка кӧп форумдарда турушкан. Олордыҥ эҥ учурлузы деп, Алена «Россияда бойыныҥ кӱӱниле иштер бӱдӱрип тургандардыҥ јылыныҥ јабылтазын» айдат (2018 јылдыҥ јаҥар айында ӧткӧн). Јашӧскӱримди, јииттерди бой-бойына уур-кӱч айалгаларда болуп калгандарга, јаан јаштуларга болуш јетирген иш бириктирер, ол олордыҥ ич-кӧрӱмин кеҥидер, јакшыга тартар ине. Ондый форумдарда Шабалинниҥ специализи укканын-кӧргӧнин јанчыкка салып, ченемелиниҥ кемин бийиктеткен.

Аленаныҥ айтканыла, шак ол ӧйдӧҥ ала Шабалин аймакта волонтерлордыҥ ижи эрчимделип баштаган. Јурт јерлерде јашӧскӱримниҥ ижин башкарары калалардагызынаҥ чик јок башка. Калаларда специалисттер кӧп лӧ сабада студенттерле иштейт. Јурт јерлерде олор кайдаҥ келзин. Мында кӧп лӧ сабада школдыҥ ӱренчиктериле, јаан класстардыҥ балдарыла  иштеерге келижет. Ол тоодо јӱрӱмниҥ айалгаларынаҥ улам кылык-јаҥы кӱч балдарла текши тил табып иштеер керек. Онойдо ок Шабалин аймактыҥ јурттарында, јурт јеезелеринде иштеп јаткан јииттерди ончо бу јашӧскӱрим кыймыгуларла, волонтерлык иштерле јилбиркедип јӧмӧштирери база бир ууламјы болуп јат.  Текшилей айтса, јурт јашӧскӱримле кожо сӱрекей кӧп иштеер керек, иш јеҥил эмес.

Эки јыл эрчимдӱ иштиҥ турултазы јаҥы ла сезилип баштаган деп айдарга јараар. Ӱренчиктердиҥ волонтерлордыҥ кыймыгузыла јилбиркегени јаҥы-јаҥы ла тыҥып, олор кӧпти оҥдоп баштаган деп сезилет. Орус албатыныҥ «Јакшызы јок јаман јок» деп кеп сӧзинде чилеп, коронавирус југуш оорудаҥ улам бӱгӱнги чочыдулу айалгада балдардыҥ кӧрӱми анчада ла кеҥиген, олор текши кижиликтиҥ тӱбегин оҥдоп, эл-јонго болужын јетирер кӱӱни ойгонгон деп темдектеер керек. Онойып, аймакта Алена баштаган волонтерлордыҥ кыймыгузына јаҥыс ла ӱренчиктер кирген эмес, је онойдо ок иштеп турган кӧп јииттер јӧмӧжип баштаган.

Олор ончозы #БисКожо деген килемјилик акцияда эрчимдӱ турушкан ла эмди де туружат. Ого ӱзеери тургуза ӧйдӧ Шабалинниҥ јашӧскӱрими «Конституцияныҥ волонтерлоры» деген акция аайынча иштейдилер. Јииттер текши ижинеҥ бош ӧйди келиштиртип, волонтерлор болуп, јерлештерине болужын јетирип турганы сӱӱндирет. Волонтерлордыҥ ижин тууразынаҥ кӧргӧн кийнинде бу ишке јӧмӧжип, бойлоры ондо туружып баштаган јииттердиҥ сезими чек солына берет. Олор килемјилик иштерде, аймак, ороон кеминде учурлу керек-јарактарда туружып, акту кӱӱниле волонтерлордыҥ кыймыгузына тартыла берет.

«Јашӧскӱримле иштеериниҥ аайы, ээжи-јартамалдар калада јаткандарга кӧрӱп эдилет ле кӧп сабада олорго ло келижет. Бис, јурт јерлердиҥ специалисттери, оны бойыска, јурт јерлерде јаткандарга эптештирип аларга албаданадыс. Анчада ла иштеп турган јииттерге, олордыҥ бош ӧйине келиштире — деп, Алена темдектейт. —Эки јыл иштеп келген ӧйдиҥ туркунына бир санаа-шӱӱлтеге келгем, бир тӧс амадум бар. Ол – аймакта Јашӧскӱримниҥ тӧс јерин тӧзӧӧри, таҥынаҥ тӧзӧмӧл эдип, ондо јииттер иштеер эдип, онойып ла ок аймактыҥ башка-башка јурттарында јииттерге јашӧскӱримле иштеер, ишјалду иштейтен јерлер тӧзӧӧри. Оогош то болзо, јуртта јашӧскӱримле иштеер кижи болор керек. Нениҥ учун дезе, эм тургуза јииттер јурттардаҥ јӱре берип турганы кемге де јажыт эмес, ол јаан чочыду. Бистиҥ тӧс амадубыс — јииттерди јурттардӧӧн јандырары. Јурттарда иштеер јерлер јок учун олор јӱре берет. Јашӧскӱримле иштеер тӧс јерлердеҥ баштап, бу айалганы солыыр керек.

Јашӧскӱримниҥ ончо иштеринде, баштаҥкайларында тӧрӧл аймагыстыҥ башкартузыныҥ јӧмӧлтӧзи јаан камаанду. Ондо иштеп тургандарга јаан быйаным айдадым, бисти јаантайын јӧмӧп, болужып турганы учун. Аймактыҥ јааны Эрчим Борисович Сарбашев болуш сураган кажы ла баштанубысты угуп, каруузы ла ајарузы јок артырбай турганы јаан учурлу.

Ӧрӧ айдылган Јашӧскӱримниҥ тӧс јерин тӧзӧӧри аайынча ӧткӧн јылдыҥ јаан изӱ айында ла быјыл ороонныҥ президентиниҥ эки грантын ойноп алгам. Је бӱгӱнги эпидемиялык айалгала колбой бу иш-керектерис токтодылып калды. Су-кадык ла болзобыс, айалга киреленген ле кийнинде амадуумга ичкери барарым. Иштеп тургамда, мен ол тӧс јерди ачарым деп алаҥзыбай турум».

Бек санаалу, ичкери кӧрӱмдӱ, јайалталу, эрчимдӱ кыстыҥ база бир једими керегинде куучындабас арга јок. 2020 јылдыҥ кочкор айында А. Казанцева телекейде баштапкы космонавт-эпши Валентина Терешкованыҥ Орчылаҥга учканына учурлалган «Чайка» деген бастырароссиялык конкурсында турушкан.

Бу конкурс эки јылда бир катап ӧткӱрилет. Ондо ороонныҥ јиит ле јайалталу кыстары маргыжат. Быјылгы конкурста кыстар спорт белетенижи, санаа-сагыштузы ла јайаандык јайалталары аайынча ченешкен. Онойдо ок олорго јаан јаштуларды компьютерный технологияларла таныштырар јакылта берилген болгон. Он тергеедеҥ он кыс турушкан.  Најылык айалгада маргыжу. Аленада — тоомјылу ӱчинчи јер. Конкурс керегинде куучындап тура, ол база ла бойыныҥ текши ижиниҥ сурактарына кӧчӧ берет, ол оныҥ каруулузын ла јилбиркегин, бек санаалузын кӧргӱзет: «Ярославль калага барып, бу конкурста турушканым элдеҥ озо меге јакшынак ченемел бергениле учурлу ла баалу. Мен ондо кӧп-кӧп јилбилӱ улусла таныжып куучындаштым, ол тоодо јашӧскӱримниҥ тӧс јерлериниҥ, парламентиниҥ специалисттериле. Бойыма база кӧпти темдектеп алдым. Келер јылда, эпидайалга оҥдолзо, «Чайка» конкурстыҥ тергеелик бӧлӱгин ӧткӱрер санаа бар. Ол јииттерге бойын кӧргӱзер, керек дезе, арга-јайалталарын ачар да база бир јакшынак арга болор».

Јайалталу ла сӱрекей эрчимдӱ Алена оноҥ до башка фестивальдарда, конкурстарда турушкан, башка-башка ӱредӱ-курстар ӧткӧн. Ол јашӧскӱримге бойын ченеп, кандый бир конкурстарда, маргаандарда туружарга јалтанбазын, арга-чагы јеткенче улуска јакшызын јетирип турзын, «јакшыны этсеҥ, бойыҥа канча кире кӧп јандырулу болор» деп јӧптӧйт.

Ол тӧрӧл аймагыныҥ, јерлештериниҥ јилбӱзиле акту кӱӱнинеҥ оорып, бойыныҥ тӧс амадузына ичкери барат. Ого амадузы бӱтсин, јолдоры мынаҥ да узун, элбек ле јилбилӱ болзын, јурт јерде эрчимдӱ јииттер кӧптӧзин деп кӱӱнзейдис.

Э. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина