Алтайдын Чолмоны

Кӱрешке јайалган јаражай

25.06.2020

«Јылдыстыктыҥ» бу бӱгинде кычыраачыларысты самбо ло дзюдо аайынча бастырароссиялык ла СФО-догы маргаандардыҥ кӧп катап јеҥӱчили, Россияда самболо ӱй улус ла студенттер ортодо чемпионаттардыҥ јаантайынгы туружаачызы јаражай кыс Надежда КЕДЕНОВАЛА таныштырадыс.

—Алтай албатыда кеп сӧс бар: ат киштежип таныжар, кижи — jакшылажып. Jакшылар, кыскарта бойыгар керегинде куучындап берзегер?

—Jакшылар. Мен – Надежда Кеденова, сӧӧгим кӧбӧк. Чыккан jерим Улаган аймак, ӧскӧн-чыдаган јер Шабалин аймакта. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайсктагы  университеттиҥ ӱренеечизи.

— Надежда, Слер самбо спортло jилбиркеп,  тургуза ӧйгӧ jетире тазыктырынып jадыгар. Качан ла нениҥ учун спорттыҥ эжигин алтаганар?

—7-чи класска јетире мен бијелеериниҥ кружогына јӱргем. Акам дезе спортло тазыктырынып туратан. Меге ол јозок кӧргӱскен деп айтсам, jастыра болбос. Ол ло 7-чи класста ӱренип тура, акамды ээчип, самболо баштапкы тазыктыруларга баргам. Бу спорт баштапкы кӱннеҥ ле ала та нениҥ де учун jӱрегиме jуук деп билдирген. Анайып, школ ӧйинеҥ ала мен самболо  тазыктырынып, бойыма спорттыҥ jаан ла jилбилӱ телекейин ачкам.

—Тургуза ӧйдӧ тазыктыраачыгар кем, кандый залда тазыктырынып турганар?

—Мен тургуза ӧйдӧ «Алып» деп залда Роман Романович Чичинов деп ады jарлу, ченемели jаан тазыктыраачыда тазыктырынадым. Баштапкы тазыктыраачым Сергей Юрьевич Аткунов.

—Республика ичинде самбо кӱрешле тоолу ла кыстар тазыктырынып турганын билерис. Слер сананзаар, нениҥ учун самбо кӱрешке кыстар ас келгилейт?

—Спортто бӧлӱбей jат: сен кыс, сен уул деп. Сен амадаган амадуларыҥа jединерге турган болзоҥ, кечеги кӱндегизинеҥ тыҥ болор кӱӱниҥ бар болзо, ӱзезин сен теҥ-тай эдер учурлу. Спортто сен бойыҥды килебес керек, кӧп кызычактар келип, тазыктыруны канча кӱннеҥ токтодып салат. Баштапкы шылтак — ол кӱч. Кӱрежери jеҥил эмес, оныҥ учун кӱӱндӱ, кылыгы кату, тыҥ кыстар кӱреште артат. База бир шылтак ол, байла, кыстар бойыныҥ кыс кеберин јылыйтарынаҥ чочып турганы.

—Кӱрешчи кижи jаҥыс ла спорт jанынаҥ тазыктырынат па? Айса болзо, база неге-неге бош ӧй артат па?

—«Кӱрешчилер сагыжыла ӧскӧ улустаҥ артып турат» деп, кезик улус айдат. Мен бу сӧстӧрлӧ јӧп эмезим. Кижи jаҥыс ла спорт jанынаҥ таскадынбайт. Кажы ла кӱрешчи кижи сӱреен кӧп бичиктер кычырат, кӧп сабада психология jанынаҥ. Анайда ок бис физиология, анатомия предметтерди тереҥжиде ӱренедис. Бескени канай чын чачары, оны тудары, балтырларды канайып тыҥыдары. Кӱрешчилер бойыла јаан иш ӧткӱрет: кандый бир айалгада бойын канай тудары, маргаандарга бойын токынадып, чын белетенери. Кӱрешле тазыктырынары — мениҥ сӱӱген ижим, оныҥ учун менде кажы ла кӱн кӧп ӧй лӧ кӱч артат. Бош ӧйимде јуранарыла јилбиркейдим, бичиктер кычырадым.

—Кажы ла спортчы тазыктырынган залын экинчи айылым, ӱӱрелерин — экинчи билем деп айдат. Надежда, Слерле кожо тазыктырынып турган ӱӱрелеригер керегинде нени айдарыгар?

—Бис нак ла jаан биле деп айтсам, чын болор болбой. Мында кажызы ла меге ака кижидий, ӱй улус эjелеримдий. Олор ончозы меге jуук ла кару. Бистиҥ залда сӱӱш ле оҥдомол чалыйт. Кажызы ла кандый бир  айалгаларда jаантайын болушка келер, кандый ла ӧйлӧрдӧ колын чӧйӧр. Мениҥ ӱӱрелерим – мениҥ чындык тайагым.

—Телекей ичиндеги пандемия спортчы улуска кандый салтарларын jетирди?

—Ол пандемиядаҥ улам бистиҥ тазыктыруларыс токтодылган. Оныҥ учунг бис кажыбыс ла айлыбыста тегин jатпай, тазыктырынадыс. Анайда ок бис келер jаан маргаандарга белетениште болгоныс. Jе олор ӱзези база токтодылган. Тазыктыруларысты санап, удабас кару залыска келерис деп, ӱзебис иженедис.

—Келер ӧйгӧ кандый амадулар бар, jажыт эмес болзо, ӱлежип ийзер?

—Кажы ла спортчыныҥ амадузы — ол бийик jедимдерге jедери ле jаҥы jеҥӱлер алары. Jе мениҥ база бир амадуум — спорттыҥ албатылар ортодо классту узы деген атты алары.

—Надежда, талдап алган jеҥил эмес jолыгарда jаркынду jеҥӱлер ле амадаган амадуларыгарга бӱтсин деп акту кӱӱнимнеҥ кӱӱнзейдим. Куучын учун jаан быйан!

 Айару КЕБЕЗЕКОВА