Алтайдын Чолмоны

Россияныҥ эҥ артык санитарный врачы

30.06.2020

Медицинаныҥ ишчизиниҥ кӱни темдектелер алдында врачтар ортодо ӧдӱп турган  Бастырароссиялык конкурс-маргаанныҥ уч-турултазы кӧрӱлген. Јеҥӱчилдердиҥ тоозында бистиҥ јерлежис —медицинаныҥ билимдериниҥ кандидады,  Роспотребшиҥжӱниҥ «Чумала тартыжары аайынча Алтайдагы станция» ФКУЗ-ыныҥ бактериологический лабораториязыныҥ јааны врач-бактериолог Галина БАЗАРОВА.

Россияныҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Михаил Мурашко башкарган комиссия Галина Хамроевна бу маргаанныҥ эҥ артык санитарный врачы деп шӱӱлтеге келген. Конкурстыҥ 36 номинациязына  бастыра  526 иш аткарылган болгон. Роспотребшиҥжӱниҥ чумала тартыжар тергеелик учреждениезиниҥ врачтары мынаҥ озо мындый  конкурс-маргаанда бир де турушпаган болгон. Баштапкы ла катап турушкан врач Галина Базарова  јаан једимге јеткен. Врач-бактериолог –  ол  инфекционный оорулар кайдаҥ табылып турганын, олордыҥ антигендерин, генетиказын ла морфоло-гиязын шиҥдеп турган специалист. Шиҥжӱге материалдарды эбире турган бӱдӱмелдердеҥ, су-кадык ла оору улустаҥ алат.

21-чи чакты чындап та лабораторный шиҥжӱлердиҥ чагы деп тегиндӱ айтпай турган. Калганчы онјылдыкта каршулу јаҥы кӧп оорулар илезине чыгарылат. Олорды јаҥыс ла лабораторияларда шиҥдеп, кӧп лӧ баалу анализ-шиҥжӱлер ӧткӱргениниҥ кийнинеҥ олордыҥ бӱдӱми јарталат. Бӱгӱнги кӱнде лабораторный шиҥжӱ  јогынаҥ андый ооруларды јартап, эмдеп те болбос. Эмдиги ӧйдӧ клинико-диагностический эмчиликтерди оборудованиелерле јеткилдеери там јаранат, олордыҥ арга-кӱчтери тыҥыйт, оныҥ да учун Галина Базаровадый билгири бийик улус бийик бааланат.

Тоомјызы јаан врач-бактериолог

Галина Хамроевна 2008 јылда медицинаныҥ Кемерово каладагы государственный академиязыныҥ «эмдеер ле профилактика ӧткӱрер иш» деп бӧлӱгин кызыл дипломло божоткон. Коркышту југуш,  каршулу, ар-бӱткенде «очак-уйалу» инфекциялар аайынча специализацияны тӧрт-јарым айдыҥ туркунына Иркутсктагы НИПЧИ-де ӧдӧлӧ, 12 јылдыҥ туркунына врач-бактериолог болуп, Роспотребшиҥжӱниҥ «Алтайская ПЧСМ» ФКУЗ-ында иштеген.

Јаҥар айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала Галина Базарова бактериологический лабораторияныҥ јаанына кӧстӧлгӧн. Г. Х. Базарова ар-бӱткендеги чуманыҥ «уйа-ларын» шиҥдеер,  эпидемияга удурлажар отрядтарда  врач болуп, олордыҥ ижинде кӧп катап туружып,  чума, туляремия, сибирский язва јанынаҥ лабораторный шиҥжӱлерди јербойынаҥ алып шиҥдеген. Алтайский крайга кӧп катап барып, јердиҥ кумагын,  тындулардыҥ сӧӧктӧрин ле сууларды алып, шиҥжӱ иш ӧткӱрген.

2016 јылда сибирский язвадаҥ улам корогон тындулардыҥ   таштап ийген сӧӧксалгыжынаҥ ПЦР эп-аргала бу ооруны таркадып турган ДНК илезине чыгарылган. Галина Хамроевна ПЦР-дыҥ эп-аргазын элбеде тузаланып, Алтайский крайда ла Алтай Республикада  југуш ооруларды: чума, иерсиниоз, лептоспироз, сальмонеллёз, туляремия, сибирский язва кайдаҥ табылып турганын шиҥдеерине тузаланган. Онойдо ок  кеми јаан ишти ӧткӱрип, ол крайдыҥ ла бистиҥ тергеениҥ бактериологический лабораториялары ийген каршузы бийик, ар-бӱткеннеҥ уйалу  штаммдарды шиҥдеген.  2014-2015 јылдарда Кош-Агаш аймакта чыккан чума ооруны шиҥдеп ле оноҥ оныла канай тартыжары јанынаҥ кеми јаан шиҥжӱ иш ӧткӱрген. Тулаан айдыҥ 27-чи кӱнинеҥ ала тургуза ӧйгӧ јетире клинический секционный шиҥжӱлерди Галина Хамроевна бойы башкарып, јаҥы табылган коронавирусный инфекция Covid-19-ты шиҥдеген. Бир кӱнниҥ туркунына,  орто тооло алза, 250 шиҥжӱ иш ӧткӱрип турган.

Галина Базарова баштапкы квалификационный категорияны «Бакте-риология» деп специальностьло  ал-ган. 2009 јылдаҥ бери эпидемиологтордыҥ, микробиологтордыҥ, паразитологтордыҥ бастырароссиялык билим-практический биригӱзиниҥ (ВНПОЭМП)  турчызы болуп, тергеелик бӧлӱгинде эрчимдӱ иштейт.  Бойыныҥ кӧп ӧйин билимге учурлайт. 45 статья бичиген, олордоҥ 13 статья ВАК-тыҥ рекомендациязыла. Анайда ок 3 свидетельство бойыныҥ сагыжыла јеткен једимин (интеллектуальная собственность) керелейт, 1 методический рекомендация, 1 ӱредӱлик бичик-пособие белетеген, ЭВМ-га  рационализаторский шӱӱлтелӱ программа тургускан.

Јиит врачтарды ла лаборанттарды ишке таскадат

Галина Хамроевнага медицинага сӱӱшти, јайаанды 40 јылдаҥ ажыра врач-стоматолог болуп иштеп салган энези Людмила Владимировна Серкина берген. Ол кижи ончо јӱрӱминде јурт јерде иштеген.

Бактериолог болуп  иштеерге турган улуска озо ло баштап  тӧп санаалу, јаҥыс јерде узак отурып иштеер  чыдалду, кӧзи чокту, сескирим болор керек. Кӧскӧ кӧрӱнбес не-немелерди узак ӧйдиҥ туркунына микро-скопло ајыктап шиҥдеери  коркышту кӱч. Кажы ла профессияда, ол тоодо врач-бактериологтыҥ ижинде, бойыныҥ уур-кӱчтери бар: ичинде не-немелерлӱ, шиҥжӱ ӧткӱретен пробиркалардыҥ јаман јыды,  дезинфицировать эдип турган суузындар, реактивтер кижиниҥ су-кадыгына каршу јетирер аргалу. Оныҥ учун мында аллергия, астма ооруларлу улус иштеп болбос.

Је бу ишти сӱӱген улуска јилбилӱ учуралдар база бар. Бактериологтор јилбиркеп, оору-јоболдордыҥ јаҥы бӱдӱмдерин бедирейт, олорды шиҥдейт. Олорго улус неле оорып турганы, кӧскӧ кӧрӱнбес кандый бӱдӱм бу ооруны баштап турганы јаан ачылта. Ого удура тартыжар эм-том табары — једим. Бу улустыҥ ижи чындап та јаан тузалу. Олор инфекционный оорулардыҥ эпидемиязы таркабазын деп тыҥ чырмайып иштегилейт. Онойдо ок кандый бир  јаҥы оору улус ортодо табылбазын деп, база чырмайат. Олордыҥ ишјалыныҥ кеми  олорды тыҥ байытпас та болзо, је мында ижине беринген, канынаҥ врач болуп бӱткен, кижиликти сӱӱген, тузалу болойын деген улус иштейт.

Бу иштиҥ бойыныҥ чочыдулу айалгалары база бар:  реактивтерле, бактериологический препараттарла  иштезе, јеткер болдыртпазыныҥ ээжи-некелтелерин кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱрер керек. Нениҥ учун дезе кичинек ле јастырза, бойы эмезе јуук улузы  бу југуш оорула оорыырдаҥ да айабас. Г. Х. Базарова тӧрт јылдыҥ туркунына эки врач-бактериологты, ӱч эмчи  техник-лаборантты ишке таскадып ӱреткен.

Једимдери ле кайралдары

2017 јылда Роспотребшиҥжӱниҥ РосНИПЧИ-зиниҥ «Микроб» деген ФКУЗ-ында «Эмдиги ӧйдиҥ сибиреязвенный  инфекциязы Алтай ичинде незиле аҥыланат»  деп темала  кандидатский диссертациязын једимдӱ  корулап алган. Эмди ол медицинаныҥ билимдериниҥ  кандидады,  билимдик степень алган врач. 2018 јылда јакшы, јайаанду ижи учун Быйанду бичикти Медицинаныҥ ишчизиниҥ кӱнинде  Россияныҥ тузаланаачылардыҥ тап-эриктерин ле кижиниҥ тыш-амырын корыыр бӧлӱкте шиҥжӱ ӧткӱрери аайынча федерал службаныҥ башкартузынаҥ баш государственный санитарный врач А. Ю. Попова табыштырган. Бийик једимдери учун «Роспотребшиҥжӱниҥ 90 јылдыгына» деп кереес темдекле, «Алтай Республикада Роспотребшиҥжӱниҥ организациялары тӧзӧлгӧниниҥ 10 јылдыгына», «Россияныҥ Госсанэпидслужбазына  95 јыл» деп кереес медальдарла база кайралдаткан.

2020 јыл Галина Базаровага  јылдыстык јыл болот дезебис, бир де јастыра болбос — «Россияныҥ эҥ артык санитарный врачы» деп нере атла адаткан,  Россияныҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаткан. «Чумала тартыжары аайынча Алтайдагы  станция»    ФКУЗ-тыҥ адынаҥ — «За верность профессии» деп медаль, Алтай Республиканыҥ башчызы   О. Л. Хорохординниҥ адынаҥ Кӱндӱлӱ грамота. Оноҥ Г. Х. Базарованыҥ кандидатуразын Россияныҥ президентиниҥ коронавирусный инфекция Covid-19-ла тартыжарында эрчимдӱ турушканы аайынча кайралына база кӧстӧдилер.   Је эҥ ле јаан кайрал, Галина Хамроевнаныҥ айтканыла болзо,  кожо иштеп турган улус оны тооп ло баалап турганы, Алтай Республиканыҥ албаты-јонына тузалу болгоны.

Г.  Х. Базарованы бу канча јыл иштеген ӧйинде чындап та билгириниҥ кеми бийик,  иштеер арга-методторы кӧп, квалификациязы јаан, лабораторный шиҥжӱлерди чокым билип, капшай, чын эдип турган кижи деп, кожо иштеген улузы айдыжат.

Эмилчи САНИНА