Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јӱрӱмдик ченемелле ӱлежип…

03.07.2020

Бистиҥ албатыга бойыстыҥ тергеебисте кирелтелӱ иш таап, иштеп јӱрерге там ла кӱч болуп браадыры. Мындый айалга болордо, ӧскӧ тергееде вахтада иштеп јӱрери јаан арга болуп калды.

Кöп алтай улус айыл-јуртын акча-манатла јеткилдеп аларга, Россияныҥ Тӱндӱктеги јаан стройкаларында иштеерге баргылайт. Бу обьекттерде кандый ла специальностьту ишчилер керек болуп јат: шоферлор, каҥдаачылар, электриктер, трактористтер, подсобный деген ишчилер, о. ö. Ол јерлерде ишјалдыҥ кеми де бийик — тегин ишчиниҥ ишјалы 60 муҥ салковой, специалисттердийи анаҥ да кöп. Артканы ончо  јеткилделип јат: мылча, душ, прачечный бар. Керек болзо, вагончикте эмезе общежитиеде јадарга јараар.
Мындый ишке иштеп барарга, баштап ла тарый Кадровый агентствого баштанар керек. Андый агентство Горно-Алтайскта да, аймактарда да бар. Олорго баштанып, резюмени берип ийзе, олор ишти бедиреп јат. Эмезе олорго јаан организациялар заявка берип јат. Кандый специальностьту, канча кижи керек деп.
Бу тушта ајарыҥкай болор керек. Кезик агентстволор аргазы коомой организацияларла иштеп турган болуп калат. Улустыҥ иштеп алган акчазын тöлöп болбос, тöгӱндеп ийер предприятиелер Тӱндӱкте ас эмес. Јӱзӱн ле јӱӱр ООО-лор, «субчиктер» (субподрядчиктер) бар, олор керегинде Интернетте шӱӱлте-отзывтарды кычырып, кичинек ле серемји боло берзе, мойножып ийзе торт. Кийнинде акча јокко јанып болбой отурганча. Олор ончозы иштиҥ јӧптӧжӱзиле иштеп јадыс дежет. Је слерле, айыларда отурзаар, кем де иштеериниҥ јöптöжӱзин тургуспас, иштеер јерге једип барзаар, јöптöжӱ тургузылат. Ого једип барала, јöптöжӱ тургуспай, јанатам дегени кӱч неме. Кайра јанатан јолдыҥ баазы ас эмес.
Андый организациялар кöп сабада иштиҥ јöптöжӱзин тургузып турус деп тöгӱндеп баштап јат. Керек дезе јöптöжӱ бар да болзо, кийнинде  ишјал тöлööр тушта олордо акча јок болуп калардаҥ айабас. Шылтактар кöп.
Анайда ок слерге иштеер јöптöжӱни колго берер, кычырала, кол салыгар деп айдар. Организацияныҥ јааны слердиҥ кийнердеҥ кол салар јаҥду деп айдар. Оноҥ слер колды салып койгон кийнинеҥ, ол јöптöжӱ кадрларла иштеер кыпта артып калар. Оны, темдектезе, Москвадööн («Велесстрой» ООО), Санкт-Петербургтööн («СГК-1» ООО) аткарып ийер, башкараачы колды салза, экелип берер. Је ишбереечи јанынаҥ колды, печатьты салып койгон јöптöжӱ  јарым эмезе бир јылдыҥ бажында келзе келер. Келбезе де маат јок. Ол öйгö јетире слер иштеп, ишјал алып јадыгар, оноҥ јöптöжӱни де керексибей барараар. Бу öрöги айдылган организациялар, карын, тöгӱндебей јат.
Оныҥ учун айылдаҥ чыгып барардаҥ озо, ол фирма керегинде шӱӱлте-отзывтарды кычырып, бачымдабай, шӱӱп алганы эҥ ле керектӱ. Кыскарта айтса, јӧптӧжӱ тургузылган кийнинеҥ иштеерим дегени јӱрӱмде келишпейт. Иштеериниҥ јöптöжӱзи јогынаҥ ла иштеп баштап турбай…
Је анаҥ артканы ончо кемјок. Азыраш учун акча тутпайт, кийим берилип јат. Кемјок, јакшы кийим деп айдарга јараар. Кийим акча тöлöбöзинеҥ берилет. Кышкы кийимниҥ баазын бӱдӱн-јарым јылдаҥ јоголтып салар. Анаҥ ас öй иштезеҥ, кийимниҥ ээлеген баазын ишјалыҥнаҥ тудуп алар.
База иште керектӱ неме — инструктаж. Стройка тӱҥей ле кижиниҥ јӱрӱмине каршулу учуралдар болотон јер. Јаантайын ла ајарыҥкай јӱрер керек, оныҥ учун инструктажты лаптап угуп, некелтелерин бӱдӱрип јӱрзе, бойыҥа ла јарамыкту. Ого ӱзеери ишти корулаарыныҥ инспекторы јаантайын ширтеп јат. Ишти корулаарыныҥ ээжилерин бузуп турган кижини акчала кезедип, мойнына салып јат. Штрафтыҥ кеми ас эмес — 10-15 муҥ салковойдоҥ боло берер.
Бери иштеерге бастыра Арасейдеҥ улус келип јат. Кандый ла укту улус бар. Кезикте кöрӱп турзаҥ, орус улус ас ошкош. Кöп сабада башкирлер, татарлар, буряттар. Оноҥ ногайлар, хакастар, чуваштар, мордвалар, Казахстаннаҥ турок-месхетиндер, белорустар, украиндер де учурап јат.
База бир сурак. Сен иштеп келгеҥ бе эмезе акча иштеп аларга ба? Иштебей, јажынып, тöгӱнденип јӱрер уулдар бар эмей. Олордыҥ айдыжыла, «я приехал не работать, а заработать». Иштенип турган кижи болуп тöгӱнденип базып јӱреле, олорды кем де кöрбöй турган деп бодогылайт. Ончозы кöрӱнип јат.
Андый улус вахтадаҥ айылына амыраарга јанза, олорды ишке кайра алдырбай јат.
База бир бöлӱк улус бар — олор чындык бедиреер, ол учун тартыжар. Онызы база јастыра. Мениҥ керегим јок деп сананала, бойыныҥ алдына ла иштенип јӱрери эҥ ле јарамыкту. Кандый да јастыралар эдилип турза, ого киришпезе торт. Ӧткӧн 90-чы јылдардыҥ бажында келер јуук ӧйдӧ капитализм болзо, бастыра неме быжу, чебер эдилер деп айдылып туратан. Кайдаҥ база, карын да эмди кемге де, не де керек јок öй.  Иштиҥ чыҥдыйын шиҥдеп турган инспекторлор бар эмей база. Оныҥ учун бойыҥныҥ ижиҥди јакшы эдип саларга, албаданып турбай. Тегин јерге бурулатпаска, штрафтатпаска.
Эмдиги стройкаларда кандый ла јӱзӱн-башка техника иштеп јат. Оныҥ учун јиит уулдарга техникала иштеерге ӱренип алза, сӱрекей керектӱ болор. Бульдозерист, экскаваторщик, крановщик, шофер, электрик ишјалы бийик, јаантайын ла суруда специальностьтор болуп јат.
Баштапкы ишјал бир ай иштеген кийнинеҥ, экинчи айдыҥ ортозында берилет.
Је текши айтса, вахтада иштегени кемјок арга. Кажы ла эки-ӱч айдыҥ бажынаҥ бир айдаҥ амырап турар иш ол база јакшы иш эмей.
Иштеп турзаҥ, öй капшай öдӱп јат. Бир ле кöрзöҥ, эҥир кирип калган турар. Вахтада иштиҥ öйи 10 час. Эртен тура 8 частаҥ ала эҥирдиҥ 18 (кезик объекттерде 19) чазына јетире. Тал-тӱште бир час амыраар ла иш öйинде эки катап 15 минуттаҥ амыраар. Выходной, байрам кӱндер јок. Бу кӱндер ле слер иштеген артыкташ ӧй-частар вахтаныҥ кийнинеҥ амыраар кӱндерге кирип калат.
Вахтада јӱрӱп иштеери ол арга-јоктыҥ кереги эмей. Кандый да болзо, тӧрӧл јериҥде, айыл-јуртыҥныҥ, бала-баркаҥныҥ јанында иштегенинеҥ артык неме јок. Је бӱгӱнги јеҥил эмес јӱрӱмдик айалга кӧп улусты «вахтага» аткарат, эртен не болорын кем де чокым айдып болбос болбой. Иженетен јаан неме јок то болзо, тӱҥей ле ижемји артат…

Артур СЫЙ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина