Кай чӧрчӧгис чечендердиҥ сценазына чыксын…

03.07.2020

Россияныҥ театрларыныҥ ишчилериниҥ биригӱзи (СДТ) јарлу режиссер Рифкат Исрафиловтыҥ башкарганыла ӧдӧтӧн эл театрлардыҥ режиссерлорыныҥ јайаандык лабораториязына ӧткӧн талдаштардыҥ турултазын јарлады. Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ режиссеры Вячеслав Смирнов талдашту кӧрӱ-маргаанды једимдӱ ӧдӱп, режиссерлордыҥ лабораториязыныҥ туружаачыларыныҥ тоозына кирди.
Ол «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газеттиҥ кычыраачыларына режиссерлорыҥ кӧрӱ-маргааны, јайаандык лабораториязы јанынаҥ мынайда куучындады:

—Озо ло баштап кычыраачыларды лабораторияныҥ башкараачызы режиссер Рифкат Исрафиловло таныштырып ийер деп санандым. Рифкат Вавилович РСФСР-дыҥ албаты артизи, РСФСР-дыҥ, БАССР-дыҥ, Татарстанныҥ, Тӱндӱк Осетияныҥ-Аланияныҥ санаттарыныҥ нерелӱ ишчизи, Россияныҥ Государственный сыйыныҥ ла БАССР-дыҥ Салават Юлаевтиҥ адыла адалган сыйыныҥ лауреады. Ол Россияныҥ театрыныҥ баш ишчизи, актер, театральный режиссер, театральный педагог. Рифкат Исрафилов Оренбургтыҥ М. Горькийдиҥ адыла адалган драма театрыныҥ художественный башкараачызы ла режиссеры, Россияныҥ СТД-зыныҥ качызы ла Россияныҥ эл театрларыныҥ совединиҥ председатели, Оренбургтыҥ санаттар государственный институдыныҥ профессоры. Кӧрзӧӧр дӧ, кандый атту-чуулу режиссердыҥ башкарып јаткан лабораториязында иштеерге, ӱренерге, ченемел аларга ырысту учурал келишти.
Бис, талдаштардыҥ турултазыла тогус кижи, лабораторияныҥ туружаачылары болуп чыктыс. Ол режиссерлор – Тӱштӱк Осетиядаҥ, Тӱндӱк Осетиядаҥ-Аланиядаҥ, Чечен, Коми, Башкортостан, Саха-Якутия, Адыгея ла Хакасия республикалардаҥ ла Алтай Республикадаҥ мен.
Јайаандык лабораторияны Чечен Республиканыҥ Грозный калазында эл театрлардыҥ бастырароссиялык «Федерация» деген экинчи фестивали ӧйинде, сыгын айдыҥ 12-20 кӱндеринде, ӧткӱрери темдектелет.
Бу јакшынак керек тулаан айда јолын алынган. Россияныҥ театрларыныҥ ишчилериниҥ биригӱзи эл театрлардыҥ режиссерлоры ортодо онлайн кӧрӱ-маргаан јарлап ӧткӱрген. Оныҥ амадузы кӧрӱ-маргаанды једимдӱ ӧдӱп чыккан режиссерлорго Рифкат Исрафиловтыҥ башкарып јаткан јайаандык лабораториязында туружар, узын, ченемелин тереҥжидер јарамыкту арга келижер.
Мен онлайн кӧрӱ-маргаанла јилбиркеп, ого туружып кӧрзӧ кайдар деп угузу бичикти аткардым. Олор такып ойто колбуга чыгып, мениҥ ӱренген ӱредӱмле, ижимле, тургускан ойын-кӧргӱзӱмле јилбиркедилер. Оноҥ мен олорго башка-башка ууламјыла тургускан: «Свои люди сочтемся» (Н. Островский), «Маленький принц» (Антуан де Сент-Экзюпери), «Красная шапочка» (Шарль Пьерро) деген ӱч ойын-кӧргӱзӱлеримниҥ ӱзӱктерин аткардым.
Јаан кӧрӱ-маргаанда јӱстеҥ ажыра режиссерлор турушкан. Олордыҥ ортозында, темдектезе, Орто Азияныҥ, Турцияныҥ эл театрларыныҥ режиссерлоры болгон. Талдаштарды бис ӧдӱп, лабораторияда иштезеес, олор јайаандык ишти кӧрӧр, угар улус болуп келер.
Кӧрӱ-маргаанныҥ модераторы меге: «Слерде режиссерлордыҥ јайаандык лабораториязында туружып, кандый бир ишти тургузар амаду бар ба» деп чокым суракла баштанган. Каруузына «эйе, бар» деп айттым. Мен, темдектезе, алтай кай чӧрчӧкти европей сценада, олордыҥ актерлорыла кожо тургузар эдим. Нениҥ учун дезе бӱгӱнги кӱнде телекей кеминде кай чӧрчӧктӧргӧ јилбӱӱ јаан ине. Кажы ла калыкта бойыныҥ кай чӧрчӧктӧри бар. Айдарда, бӱгӱнги кӱнде кажы ла калыктыҥ театры сценазына бу энчи-байлыкты чыгарат ла чыгарарга амадап јат.
Оныҥ кийнинеҥ база анча-мынча ӧй ӧткӧн. Бир кӱн Рифкат Вавилович меге телефон соголо: «Кай чӧрчӧкти сценада тургузары јанынаҥ шӱӱлтеҥ јарады. Сен лабораторияда иштеерге белен бе?» деп сурады.
Режиссердыҥ јайаандык лабораториязы јанынаҥ кыскарта айдар болзо, бу иштиҥ учуры мындый. Бис сыгын айдыҥ 16-20 кӱндеринде, чокымдап айтса, бир неделениҥ туркунына Грозныйда чечен актерлорло кожо ойын-кӧргӱзӱниҥ эскизин эмезе ӱлекерин тургузар учурлу. Мында база бир сурак болгон. Ол суракты бердим. Меге бойымныҥ кай чӧрчӧгимди, инсценировканы эмезе пьесаны тургузарга јараар ба? Айса олор бойлоры меге талдап берер бе? Темдектезе, чечендердиҥ, айса болзо, адыгейлердиҥ, якуттардыҥ ба эмезе ӧскӧлӧриниҥ кай чӧрчӧктӧрин берер бе — тургуза ӧйдӧ билбей турум.
Мен мынаҥ озо јылдарда режиссерлордыҥ, темдектезе, Улан-Удэде, Красноярскта, Абаканда ӧткӧн јайаандык лабораторияларында турушкам. Ондо база ла режиссерлор келип јат. Олордыҥ колына чокым пьеса табыштырылат. Јаан ла болзо, режиссер ол пьесала 2-3 неделениҥ туркунына таныжып јат. Кычырарыҥ, кӱӱ, сценография јанынаҥ шӱӱп јадыҥ. Оноҥ ары режиссер керектӱ актерлорды алып, байа ойын-кӧргӱзӱниҥ эскизин сегис кӱнниҥ туркунына белетеп јат. Белен эскизти жюри кӧрӧр. База кӧрӧӧчилер, ӧскӧ режиссерлор, актерлор, керек дезе, критиктер кӧрӱп јат. Оноҥ шӱӱжӱде жюриле кожо олор база туружат. Эскизти бажынаҥ ала учына јетире коркышту кыракы кӧрӱп, јакшызын, једимин, једикпезин айдып јат.
Темдектезе, мен Грозныйда адыгей чӧрчӧкти тургузып јадым. Качан адыгейлер: «Бу кай чӧрчӧктиҥ эскизи биске јарады, биске керек. Бис оны сценага тургузарга алып јадыс, је оны керектӱ кемине јетире јазап ийер керек» деп бойыныҥ сӧзин айдып јат. Шак мында бис олорло кандый ӧйгӧ јетире тургузары, акча-манады, бюджеди, костюмдары,инсценировказы, кӱӱзи јанынаҥ куучындажып, бир сӧскӧ, јӧпкӧ келип, сметазын белетеери јанынаҥ јӧптӧжӧдис. Ончо бу иштиҥ кийнинеҥ мен байагы эскизти је ле деген ойын-кӧргӱзӱге јетире јазап јадым.
Бу мындый јайаандык лабораторияныҥ база бир тузалу јаны бар. Мында бӱткӱл Россиядаҥ режиссерлор келер, туружаачылардаҥ башка, критиктер туружар. Олор мастер-класстар ӧткӱрер. Режиссерлор кӱрее-куучын ӧйинде ченемелиле ӱлежер, једимдериле таныштырар. Ӱредӱ де, куучын-эрмек те иштеп јаткан ижиҥе сӱреен керектӱ ине.
Је качан меге лабораторияныҥ башкараачызы бойыныҥ материалыҥды экел деп айтса, мен кыйалтазы јогынаҥ бойыстыйын кай чӧрчӧгисти апарарым. Кандый кай чӧрчӧкти, оныҥ ады-јолын эмди тургуза айтпазым. Ол мениҥ кӧксимде, санаамда. Сценада ол кай чӧрчӧк тургузылбаган. Бистиҥ кай чӧрчӧкти апарып, Кавказтыҥ актерлорыла, јайаан јайалталарыла иштеерим. Ижис кем јок барар деп иженедим, бӱдедим.
Грозныйда алтай кай чӧрчӧктиҥ эскизин тургузып, ол кем јок ӧдӧ берзе, келер јылда оны ойын-кӧргӱзӱ кемиле чыҥдый, јилбилӱ эдип јазап, бойыстыҥ сценага чыгарар амаду бар. Эл театрлардыҥ режиссерлорыныҥ јайаандык лабораториязында туружып, ченемелдӱ, ады-јолы танылу, јарлу режиссер Рифкат Исрафиловтоҥ кӧпкӧ ӱренери јаан ырыс деп база катап айдар кӱӱним бар. Лабораторияныҥ ижи токтоду јогынаҥ тӱни-тӱжи иштеп јат. Онойдо ок сен, режиссер, бир ле уунда эки-ӱч материалды бажыҥда, кӧксиҥде апарып јадыҥ.
Эл театрлардыҥ режиссерлорыныҥ кӧп јаныла мен таныш. Бойыныҥ ӧйинде олордыҥ кезигиле Москвада Щепкинниҥ адыла адалган театральный училищеде (институтта) ӱренерге келишкен. Кийнинде јылдарда ижис аайынча туштажып та туратаныс. Бир сӧслӧ, эл театрлардыҥ режиссерлорын бириктирип турганы олордыҥ јайаандык ижи, јаҥжыккан јаҥжыгулары, чӱм-јаҥы, кӧгӱс байлыгы деп айдарга јараар.

К. ПИЯНТИНОВА белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина