Алтайдын Чолмоны

Ороонды бектегенис

07.07.2020

Владимир Путин Конституцияга кубулталардыҥ учуры керегинде куучындаган

Эл-јонныҥ текшироссиялык ӱнбериш тушта РФ-тыҥ Конституциязына јараткан кубулталар государственностьты бектеер ле ороонго ондор јылдарга ичкери ӧзӧр айалгалар тӧзӧӧр арга берет. Ол керегинде РФ-тыҥ президенти Владимир Путин «Россия-1» телеканалдыҥ «Москва. Кремль. Путин» деп программазында интервьюда угускан.

«Бис бӱгӱнги Конституцияда кубулталарды јарадып, чын эдип јадыс деп бек сананадым» — государствоныҥ јааны угускан. Алдында ӧйдӧ «быжып калган» , је Тӧс јасакта бичилбеген кезик ээжилер эмди ондо бойыныҥ јерин табар деп, президент чокымдаган. «Мен сананзам, ол сӱреен учурлу» — деп, ол темдектеген. Российский башчы јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧлӧ колбулу кубулталарды аҥылаган. «Бис јонјӱрӱмдик чындык керегинде айдадыс — кижи иш учун тӧлӧмирдиҥ эҥ јабыс кеминеҥ ас акча алар учуры јок» — деп, Путин ээжилердиҥ бирӱзин эзеткен. Оныла коштой, јӱрӱмге керектӱ эҥ ас акчаныҥ кеми МРОТ-ко келижип турар учурлу.
Конституцияга кубулталарда онойдо ок «пенсияныҥ системазын јакшы иштедери керектӱзи керегинде айдылган» деп, президент кошкон. «Пенсияныҥ кирелтези улайын ла индексироваться эдилери керегинде эмдиге јетире кайда да айдылбаган болгон. Нениҥ учун, јарт — аргалар болбогон» — деп, Владимир Путин айткан.
Индексация эдери керектӱзи керегинде јасактар јарадылган, је «ӧскӧ јасак алдындазын тӱзедер арга берген» деп, ол темдектеген. «Је ол ороонныҥ Конституциязында салылган тушта, кандый да башкару келер ӧйдӧ оны бӱдӱрбес, индексировать этпес аргазы јок болор» — деп, российский башчы чокымдаган.
Бу да, ӧскӧ дӧ ээжилер мынаҥ да ары иштезин, олор ундылбазын ла јӱрӱмде кийнинде јоголып калбазын деп, олор Тӧс јасакта бичилип калар учурлу. Эмди ол россияндардыҥ шылтузында эдилип калган. «Конституцияда бичилген болзо, јаҥныҥ бастыра органдары ла башкару оны бӱдӱрер молјулу болор» — деп, президент угускан.
Государствоныҥ јааны РФ-тыҥ грандарыныҥ кубулбазын ла оныҥ јерин мензинерин болдыртпазын јарлаган ээжиге башка токтогон. «Оны мен сананып таппагам» — деп, ол темдектеген ле ондый кубултаны ишмекчи группаныҥ турчылары ла эл-јон бойы айтканын эзеткен. Алдында Тӧс јасакта «ондый ээжи болбогон до, је болор учурлу болгон» деп, президент чотойт.
Јаҥыртылган Конституцияга кубулталардыҥ шылтузында «бистиҥ суверенитетле колбулу ӧскӧ дӧ ээжилер» салылган. Ол тоодо, калыктар ортодогы јаргы инстанциялардыҥ јӧптӧри Россия Федерацияныҥ Конституциязына удурлажар аргазы јок деп, Путин эзеткен. Оныҥ айтканыла, ол «кӧп ороондордо кемзиниш јогынаҥ туку качан эдилип калган». Советский Конституцияда республикалардыҥ СССР-даҥ чыгар тап-эриги керегинде ленинский тезис болгонын эзеткен. «Бу ок 1922 јылда Совет Союз тӧзӧлӧрдӧ, салылган узакка иштеер мина болуп јат» — деп, Путин айткан ла бу ээжи СССР-дыҥ ээчийги конституцияларында такыптаҥ бичилип келгенин темдектеген. Је оныла коштой Союзтаҥ чыгарыныҥ аайы-тӧӧйи бичилбеген болгон. Оныҥ турултазында СССР-га кирген ле «бойыныҥ багажына российский элбек јерлерди, российский тӱӱкилик јаҥжыккан јерлерди» алган республика СССР-даҥ «неле киргенин» эмес, је «орус калыктаҥ сыйлар» алып чыгар аргалу болгон. Качан компартия кандый да тыш согулталар јогынаҥ ичинеҥ јайрадылып баштаарда, ороон база јайрадылып баштаган деп, ол јартаган. «Онызы чек јарабас. Бу 1922 јылда Совет Союз тӧзӧлӧрдӧ, оноҥ 24-чи, 36-чы, 77-чи јылдардагы ээчийги конституцияларда салылган узакка иштеер мина болгон» — деп, российский башчы чокымдаган. «Ондый ээжилердеҥ бис тууралаар учурлу» — деп, государствоныҥ јааны суверенитетти бектеери керегинде јарадылган ээжиге бурылып айткан.
Президенттиҥ чотогоныла, кубулталар «бистиҥ государственностьты бектеер, бистиҥ ороонныҥ ондор јылдарга ичкери ӧзӱмине айалгалар тӧзӧӧр».