Алтайдын Чолмоны

Јортпогоны јоболго туштабас…

09.07.2020

Јаҥы табылган коронавирус оору, кӧскӧ кӧрӱнбес аткакту тыму-јобол, «бойыныҥ чыдузын» бербеске тартыжып ла јат. Јаан изӱ айдыҥ 8-чи кӱнинде болгоныла, бистиҥ тергееде COVID-19 деп јоболго 994 кижи алдырган, олордыҥ 53%  (533 кижи) Чуй ичиниҥ улузы, экинчи јерде — тергеениҥ  тӧс калазы (194 кижи).  Ооруга алдырткан бастыра улустаҥ 462 кижи јазылган, тӧрт кижи божогон.  Бийиктей јерде турган аймакта  мындый кӧп улус нениҥ учун оорыган деп суракка каруу аларга турган улус кӧп.

Озо баштап айдар керек — Кош-Агаш аймакка ары-бери ӧдӧр јолды јабып салган. Самолёттордыҥ учужы база токтодылган. Јажыл јай келерде, ижи-тожы аайынча ары-бери барарга турган улус јорыктаарын эмеш те болзо токтодып салган. Бу јылда кӧп балдарга амыраар лагерь-санаторийлер де јок. Онызы база кунукчылду.

Бу јоболды кӧп саба оорыган улус ары-бери чыкпай, Москва, Сахалин јаар барбай, бойыстыҥ ла тергееде «туткан». Кош-Агаштыҥ улузы айылдажып, чайлажып ла турала оорыган дежет. Бир ӧйдӧ мындый да коп јайылды: бу ӧрӧги аймактыҥ улузы јаан акча аларга, бойыныҥ су-кадыгына страховка эделе, оноҥ оору улусты ӧнӧтийин айылдап турган деп. Кезик улус мынайда да айдышкан: оорыган улусты госпитальга апарып, ончо оору јерлерин шиҥдеп, оноҥ эмдеер — оныҥ учун олор ӧнӧтийин оорып турган дештилер. Је аймактыҥ јаандары мындый неме ончо меке-тӧгӱн, улус озо баштап чындап та бу оору сӱрекей јеткерлӱ болгонына бӱтпеген болгон дештилер.

Ӧткӧн неделеде Роспотребшиҥжӱниҥ бистиҥ тергееде башкартузыныҥ специалисттери Кош-Агаш аймакта јербойыныҥ улузы аткакту оору-јоболло канайып тартыжып турганын билерге ле онойдо ок санитарно-эпидемиологиялык ээжи-некелтелерди бузуп турган улусты каруузына тургузарга келип јӱрдилер. Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилериниҥ айтканыла болзо, олор аймактыҥ гран-чийӱзинде карантин аайынча тургузылган постты ӧдӱп, Кош-Агашка јеткелектеҥ, Интернеттеҥ мындый јар кычырдылар: «Кӱндӱлӱ аргачылар! Бӱгӱн Кош-Агаштыҥ постын Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери ӧдӧ берди… Эртен-соҥзун олор јаан иш ӧткӱрер, штраф албаска турган болзоор, ајарыҥкай болугар, белетенигер, арутаныгар». Бу улус албаты чындап та оору-јоболго бастырбазын деп турган ба, айса болзо, аргачылар штраф албазын, улус андый ла айалгада јатсын дегени бе — кем де оҥдобос…

Чындап та, садуныҥ кезик јерлери мындый јарды кычырала, магазиндерин јаап салгандар. Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилериниҥ эҥ тӧс амадузы — ол кыска ӧйгӧ кайда тургуза ӧйдӧ кӧп улус чогулып, бу кӧскӧ кӧрӱнбес ооруга алдырарынаҥ айабас јерлерди илелеп, кӧрӱ-шиҥжӱ ӧткӱрип ийерге турган: садуныҥ тӧс јерлерин, ашканаларды ла албатыла бек колбу тудуп, иштеп турган ишмекчи ӧмӧликтерди, анчада ла ишчи улус ортодо оору табылган ӧмӧликтерди.

Эҥ баштап барган јер ол тӧс оромдо турган ла улус кӧп јуулар садуныҥ јаан јери «Мария-РА» болды. Је баштапкы ла учурал санитарный эмчилерди бир де сӱӱндирбеди. Мында чын ла коркышту кӧп улус болтыр. Ончозы маскалу эмес. Улус кучакташкан, колдоҥ тудуп јакшылашкан, окшошкон турдылар, јаҥы ла буудаҥ божоткон немедий болтыр. Кунукчылду…

Башкаруныҥ јамылу улузыныҥ айтканы, эмчиликтиҥ медиктериниҥ, санитарный службаныҥ врачтарыныҥ айлыгарда отурыгар, улусла кӧп тушташпагар деген кычырулары улустыҥ кулагына тоҥдолбой турган эмтир. Бу магазинде мынаҥ озо иштеген бир канча кижи бу јаҥы југуш јоболго база алдырткан болгон. Је ондый да болзо, мында коркышту кирлӱ болды. Курсак салгыштар јаман јытту, сооткыштарда тоҥырган курсак кайылып аккан, јымырткалар јарылган, јердеҥ ле бери салып койгон ӧзӱм курсактар, садышкан улус курсак салар тележкалар кирлӱ, бир де јунулбаган, дезинфицировать эдилбеген болды. Мындый немени Роспотребшиҥжӱниҥ улузы кӧрӧлӧ, бу садуныҥ јерин тургуза ла јапсын деп предписание чыгардылар. Бу кир-тордыҥ уйазы болуп калган јердиҥ фотојуруктарын «Розница К-1» ООО-ныҥ јаандарына аткарып, садуныҥ «Мария-РА» деген јериниҥ јаанын алдыртып, административный протокол тургустылар. Иштеп турган улусты ончозын ижинеҥ јайымдадылар. Магазинди јунуп, дезинфицировать эдип, јаҥы курсак экелип, ӧскӧ улусты ишке алдылар. Эртенги кӱнде магазинниҥ арузын лаптап кӧрӱп, ойто улуска ачтылар.

Кош-Агашта шиҥжӱ ӧткӱрип тура, Роспотребшиҥжӱниҥ улузын јондык јерлерде кӧп улус јуулып турганы база кайкатты. Санитарный врачтар шиҥжӱле кайдаар ла кирзе, ол јерлерде коркышту кӧп улус болды. Кезик улус айылдаҥ чыгарга јарабас деп, билбеечи де болдылар. Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери мынаҥ да озо айткан болгон — бу оору-јобол јербойында улус айылда отурбай турганынаҥ улам табылып турган деп. Бу јол-јорык ӧйинде олор айалга чындап та андый болгонын бойлорыныҥ кӧзиле кӧргӧн.

Шиҥжӱ ӧткӱрип турган улус Кош-Агаштыҥ бир банкына таҥ ла бардылар. Бу банктыҥ ишчилери ортодо оору-јоболго мынаҥ озо алдырган улус база болгон, је ондый да болзо, акча-манат алар јерде улустыҥ тоозы база кӧп болды. Бир кыпка улус торт бадышпай да турдылар, нениҥ учун дезе ээжи-некелтеле бой-бойыныҥ ортозы бир метр болор учун. Офисте ӱч ле кижи улусла иштеп јат. Јаан залга эки ле кижинеҥ кийдирип турдылар. Арткан тӧртӧннӧҥ ажыра кижи банкоматтар турган залда тыгылып калган турдылар. Офистиҥ ишчилери бойлорыныҥ су-кадыгын чеберлеп турган эмтир, је улустыҥ су-кадыгы олорго керек те јок болгоны мынаҥ кӧрӱнди. Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилерине администрацияныҥ ишчилерин ле полицияны кычырып, бу улустыҥ ончозын мынаҥ чыгарарга келишкен.

Мынаҥ чыгала, санитарный ишчилер ӧскӧ банкка бардылар. Мында эжиктиҥ јанында каруулчык турар эмтир, ол кижи улустыҥ эдиниҥ изӱзин кемјийт. Кол арутаар суулары база белен болды. Кирип барза, ончо улус маскалу, ишчилери улусты бой-бойына јууктатпай турар эмтир. Офистиҥ ичи ару, ончо санитарный ээжилерди бӱдӱрип турганы кӧскӧ иле илинет. Управляющий ишчилериниҥ де, келген улустыҥ да су-кадыгын чеберлеп турганы билдирлӱ.

Роспотребшиҥжӱниҥ улузы «Рахат» деп рыноктыҥ аргачыларыла, оноҥ коштой турган магазиндердиҥ ээлериле туштажып болбоды.

Оноҥ ары бу улус «Айсауле» деп саду јерге бардылар. Мында озо баштап ончозы јакшы деп кӧрӱнген. Эжикте ле ӱй кижи кирген улустыҥ колына антисептик кошкон суула аттыртып турды. Јанындагы тактада кӧп маскалар, јаҥыс катап тузаланар перчаткалар јаттылар. Супермаркеттиҥ ичинде радиоло аймактыҥ администрациязы белетеген «Су-кадыгарды чеберлегер, ортогор ыраак туруп садыжыгар» деген кычыртуны такып айдып турдылар.

Је ондый да болзо, бу магазинде улус база коркышту кӧп болды. Кассада улус бой-бойына тӱҥей ле јууктай туруп турдылар. Кӧскӧ база бир јаман болуп кӧрӱнген неме — ол супермаркеттиҥ сооткыш бӧлӱги. Мында коркышту кирлӱ болгон, анда кейдиҥ соогы база керекке алынбай турган. Оныҥ учун кезик курсактар ӱрелип јаткан болтыр. +25°С ӱрелбес стерилизованный сӱттер ачып калганы мында билдирлӱ болды. Сооткыштаҥ ӱрелген ӱч тележка сӱт чыгарылган. Садуныҥ кезик не-немелери јерде јаттылар. Курсак салган витриналар база кирлӱ болды. Супермаркеттиҥ башкартузына протокол тургузып, база кезедӱ салдылар. Мындый учуралдар оок-тобыр магазиндерде база болгон.

Роспотребшиҥжӱниҥ улузы Кош-Агашка барган ишмекчи јол-јорыгы ӧйинде кӧп улусла тушташтылар, ол тоодо муниципалитеттиҥ јаандарыла, аргачыларла, иштеп турган ла тегин де улусла. Ончозында јаҥыс сурак болды: канайып улустыҥ оорузын токтодор?

Бу сурактыҥ каруузы белен – маскаларды кийер, ары-бери барып келзегер, колыгарды самынду јылу суула јунугар. Кӧп улус јуулган јерге кӧп барбагар, маска кийигер, улустаҥ ыраада туругар. Бу јоболдыҥ токтооры кажы ла кижинеҥ камаанду.

Бӱгӱнги кӱнде Кош-Агаш аймакта эҥ јаан тӱбек — ол аймактыҥ Роспотребшиҥжӱзиниҥ улузы, эмчиликте медиктер ле полицейскийлер једишпей турганы. Кӧп саба улус оору-јобол таркап турган јерде кӧскӧ кӧрӱнбес ӧштӱле тартыжып јат, оорыган улусты кичееп, эмдеп јат. Кӱнӱҥ сайын рейдке чыгар, постко турар улус, чындап та, једишпей јат. Кош-Агаш аймакка келип кем де иштебес, болуш сураар арга јок, оныҥ учун аймактыҥ администрациязы, муниципалитеттиҥ јааны С. М. Кыдырбаев башкарган штаб тӱни-тӱжи, амыралта јогынаҥ иштейт.

Тергеениҥ Роспотребшиҥжӱзи келип, садуныҥ јерлерин шиҥдеп кӧрӧри — оныҥ ижи. Олор мындый ишти ӧткӱреле, кайра барган кийнинеҥ, аймакта санитарный ээжилер јанынаҥ болгон бузуштар јоголтылган. Банктарда, магазиндерде маскалар, дезинфекцияныҥ суузындары јеткилинче.

Эмилчи САНИНА белетеген