Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ончо эмчиликтер иштеп јат

16.07.2020

Республиканыҥ су-кадыкты корыыр учреждениелери коронавирусту јаҥы југуш оору таркаган айалгада канайда иштеп турганы керегинде «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» сурактарына карууларды АР-дыҥ су-кадыкты корыыр министриниҥ баштапкы ордынчызы Айана ЕГУЗЕКОВА ла министрдиҥ ордынчызы Байрам ЧУРПАНОВ берген.

– Ковид-19 деген јаҥы југуш оору јайылган эмдиги ӧйдӧ су-кадыкты корыыр организациялардыҥ: ФАП-тардыҥ, поликлиникалардыҥ, эмчиликтердиҥ иштеер ээжилери кубулган ба? Тегин оорулу улусты эмчиликтер канайда эмдеп-кӧрӱп турган?

– Тургуза ӧйдӧ бастыра медициналык организациялар, Россия Федерацияныҥ су-кадыкты корыыр министерствозыныҥ быјыл тулаан айдыҥ 19-чы кӱнинде чыккан 198н номерлӱ јакарузы аайынча, удурум ээжилерле башкарынып иштейт. Онойдо, эмчиликке ӧйлӱ-ӧйинде, планла јадып эмденери, текшироссиялык диспансеризацияларды ла профилактикалык медкӧрӱлерди ӧткӱрери удурумга токтодылган. Је флюорографиялык кӧрӱлерди эдери, оорулардаҥ чеберлеер прививкаларды тургузары (вакцинация), југуш ооруны таркатпас некелтелерди бӱдӱрери улалганча.

ФАП-тар, амбулаториялар, поликлиникалар, эмчиликтер ижин токтотпогон. Ончо специалисттер иштеп јат. Јаҥыс, јаҥы ээжилерле, тӧс ајару медболушты айылында јетирерине эдилип јат.

– Ол не дегени, јартап берзегер?

– Оорыган кижи эмчиликке барып, ӧскӧ улусты југуштырбазын эмезе бойына оору југушпазын деген амадула медболушты кижиниҥ айылында јетирери. Оорый берзе, «Тӱрген болушты» эмезе эмчини айылына алдыртар керек.

Јӱрек-тамырдыҥ, эндокринный системаныҥ ооруларыла, онкологиялык ла узак ӧйгӧ улалган ӧскӧ дӧ ооруларла оорыган, эмчилердиҥ јаантайын шиҥжӱзинде турган улуска керектӱ эмдерди 3 айга бичип берер тап-эрик берилген. Керектӱ эмдер јаантайын колдыҥ алдында болзын, оны бичидип аларга баспазын деп, алты да айга бичип берерге јараар.

Соокко ӧткӧн, јӧдӱлдеген, эди изип оорыгандар эмчини кыйалтазы јогынаҥ айылына алдыртар учурлу. Мындый улус ондо коронавирусту југуш оору бар-јогына кыйалтазы јогынаҥ шиҥделет.

– Кемниҥ-кемниҥ тижи оорыган болзо канайдар, тишти айылда эмдеп болбозыҥ ине?

– Стоматологтордыҥ ижи кезек ӧйгӧ токтодылган болгон, эмди олор иштеп јат. Јаҥыс берип турган талондор астаган болордоҥ башка, не дезе, кажы ла эмдештиҥ кийнинде кабинетте дезинфекция ла аруталар ӧскӧ дӧ керектӱ иштерди ӧткӱрер керек. Мынайып, эмдеш ортозына темдектелген ӧй узадылган.

Бӱгӱн республиканыҥ медициналык организациялары коруланар ончо материалдарла, эмдерле, керектӱ ӧскӧ дӧ не-немеле бӱткӱлинче јеткилделген. Олор оорыган улусты алдында ла чылап кӧрӱп, эмдеп, керектӱ болзо, эмчиликке јаттыргызып јат. Је ончо иш југуш оорудаҥ чеберленер тӧзӧлгӧгӧ тургузылган: келген улустыҥ базатан јолдоры темдектелген, фильтр-бокстор тӧзӧлгӧн лӧ о. ӧ.

– Улустыҥ оорыжы керегинде айдар болзо, ӧткӧн јылла тӱҥейлезе, быјыл айалга кандый не?

– 2019 јылдыҥ беш айыныҥ тӧс кӧргӱзӱлерин быјылгы јылдыҥ бу ок ӧйиле тӱҥейлезе, темдектезе, иштеер чыдалду улустыҥ корогоны быјыл 7%, јӱрек-тамырлардыҥ ооруларынаҥ корогоны 17%, инсульт оорулардаҥ корогоны 8%, онкологиялык оорулардаҥ корогоны 12% астаган. Бу ок ӧйдӧ јолдо болгон јеткерлерде, ӧскӧ дӧ јеткерлӱ учуралдарда алган шыркалардаҥ, аркы ичип корондонгонынаҥ божогон, кол салынган, кыскарта айткажын, тыш шылтактардаҥ божогон улустыҥ тоозы былтыргызынаҥ кӧп.

– Коронавирус југуш оорулу улусла элдеҥ озо «иштеген», олорды эмчиликтерге тарткан, југужар аргалу болгондорды шиҥдеген улус – «баштамы ӱйениҥ» дейтен медишчилер. Олордыҥ су-кадыгын шиҥдеер, олорды чеберлеер иш канайда тӧзӧлгӧн?

– Медболуш јетирер баштамы ӱйениҥ ончо ишчилери: ФАП-тардыҥ, аймактардагы эмчиликтердиҥ ончо медишчилери, участковый терапевттер ле педиатрлар ла о. ӧ. – текши алза, 1000 кире улус ковид-19 оору бар-јогын јартаар шиҥжӱни кажы ла неделе ӧдӧт. Олор југуш оорудаҥ чеберленер ончо керектӱ не-немеле јеткилделген.

Југуш оорулу улусла иштеген медишчилерге, ол тоодо бу улусты тарткан «Тӱрген болуштыҥ» кӧлӱкчилерине, иштеген ӧйине келиштире ӱзеери акча тӧлӧлӧт.

– Республикага ӧскӧ тергеелердеҥ келген улусты шиҥдеери канайда ӧдӱп јат?

– Тургуза ӧйдӧ самолетло учуп келген улустаҥ јӱк југуш ооруныҥ темдектери бар улус анализ табыштырып шиҥделет. Мынаҥ озо, тергееде оорыган улус ас тушта, учуп келген ончо улус мындый шиҥжӱ ӧткӧн. Бисте эмди ӱч лаборатория иштеп јат, олордыҥ экӱзи федерал учурлу. Бу лабораториялар коногына 470 анализти ӧткӱрер аргалу, је чынынча 600-700 анализ эдип јадыс. Тӱндӱктиҥ талаларында иштеп јанган јерлештеристи 14 конокко ары-бери баспай, тудунар, «самоизоляцияда» отурыгар деп айдып јадыс. Бӱгӱн республиканыҥ аймактарында југуш оору јайылган тӧс шылтак — чеберленер ээжилерди бӱдӱрбегени. База, оорыган кижи тушташкан, јолыккан, кожо болгон улусты ончозын адаар керек, оору јайылбазында бу база јаан учурлу. Кем де адалбай, шиҥделбей артып калала, оорып, југуш ооруны оноҥ ары јайган учуралдарды кӧрӧдис.

– Бӧк ачылганыла, Алтайыска туристтер урулып келди. Мыныла колбой југуш оору кӧптӧп чыгарынаҥ улус чочыйт.

– Бу ӧйгӧ јетире југуш ооруны биске ӧскӧ тергеелерде иштеген ле јаткан јерлештерис экелип турган болгон. Учурыла, турист ковид оору јок болгоны керегинде бичиктӱ келер ле турбазага оны бу бичикле јаттыргызар керек. Је ээжилерди буспай јӱрген мындый «чын» туристтер ле «чын» турбазалар ас. Кӧбизинде «јерлик» дейтен туристтер келип јат. Олордоҥ акча иштеп аларга турган бистиҥ улус база кӧп чӱмденбейт. Оноҥ, турист ол бистий ле улус ине, олорды база оҥдоор керек. Оорудаҥ чеберленип, тӧрт айга туйук турада бӧктӱ отурарга кандый деп…

Југуш ооруныҥ јайыларын токтодор тӧс арга — чеберленер ээжилерди ончо улус буспай бӱдӱрери.

«Коронавирустаҥ» корогон бистеги учуралдарды да алза, оорыган улус эмчиликке баштанбай, тегин тымуургам деп керексинбей, айылында бойы эмденип отурганча, оору јаанап калган. Оныҥ учун эдиниҥ температуразы јарт шылтак јогынаҥ кӧдӱрилип турза, курсактыҥ амтаны билдирбей барза, соокко ӧткӧндий оорып, јӧдӱлдеп турза, бу темдектерди ајарып, эмчилерге баштанар керек. Ковидле оорыганын аракыдаҥ јӱдеп турган деп сананган учуралдарды база кӧрӧдис. Бу билдирбей јаанаар оору, эрте танып, эмдешти эрте баштаганы јазыларына јаан учурлу.

– Слер сананзагар, мынаҥ ары айалга кандый болгой не? Југуш оору јайылган эҥ бийик кемин бистиҥ тергее ӧткӧн бӧ, ооруныҥ «экинчи толкузы» болор бо? Бу сурактар улусты санааркадат.

– Бисте оору, ӧскӧ тергеелерге кӧрӧ, бодоштыра бир ай орой башталган ла бу кире ок ӧйгӧ соҥдоп чыгып јадыс. Калганчы ӱч кӱнге јазылган улустыҥ тоозы оорыган улустаҥ кӧп болгон, бу ижендирет, темдектезе, башкӱн 42 кижи јазылган болзо, оорыгандар — 17. Мындый айалга эки неделеге улалза, айалга оҥдолып келген деп айдарга јараар. Је кӧп неме бойыстаҥ камаанду деп база такып айдадыс. Бойысты чеберлеп, бис јуук улузысты корулайдыс, ооруныҥ јолын буудактайдыс. «Экинчи толку» керегинде айдар болзо, бу јанынаҥ бирлик шӱӱлте јок: бир эмчилер «болор» деп айдарда, экинчи јаны «болбос» деп айдат.

Республика југуш оорулу улусты эмдеер аҥылу эмчиликтерди тӧзӧӧри аайынча айдары јок јаан ишти бӱдӱрип чыккан. Тургуза ӧйдӧ тергееде 7 мындый јер јазалган, олордыҥ тӧртӱзи Горно-Алтайскта, Майма, Кош-Агаш ла Турачак аймактарда. Медишчилер југуш ооруны токтодор олордоҥ камаанду ончо ишти бӱдӱрет. Је эл-јонныҥ јӧмӧлтӧзи, кажы ла кижи таҥынаҥ бойын чеберленгени ле дисциплиназы, айткан ончо ээжилерди бӱдӱрери јогынаҥ бу иш једимдӱ болбос. Мыны ундыбагар деп айдадыс. Тумчук-оосты бӧктӧгӧн маскалу јӱрӱгер. Кӧп улус јуулган јерге барбагар, байрам-јыргалдарды токтодыгар. Југуш ооруныҥ темдектери бар деп серензегер ле, эмчилерге баштаныгар. Бу эп-сӱмелерди ончо улус билер болбой.

– Ачык-јарык куучын учун быйан. Слердиҥ айтканаарды кычыраачыларыс кӧгӱске салып, угар деп иженедис.

Светлана Кыдыева куучындашкан

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина