Алтайдын Чолмоны

Јӱрген јӱрӱмиле, кӱӱн-санаазыла – биске јозок

31.07.2020

Бистиҥ Улаган аймактыҥ телеҥиттер отогынаҥ бийик  экономикалык ӱредӱлӱ баштапкы эпшизи Галина Сергеевна Чанчибаеваныҥ (Тазрашеваныҥ) бу јылдыҥ куран айыныҥ 1-кы кӱнинде учурлу јажы кирип јат

Галина Сергеевна јууныҥ балдарыныҥ бирӱзи болуп јат. Галина Сергей Ильич ле Сара Александровна  Тазрашевтердиҥ јаан ла нак билезинде чыккан. Иштеҥкей, шыраҥкай ада-энезиниҥ балдары да оогоштоҥ ала јурт јердиҥ айалгазына, јадын-јӱрӱмине, јеҥил эмес ижине таскап темиккен. Оору-јоболдоҥ улам балдардыҥ кару энези јӱрӱмнеҥ эрте барганы карамду. Кичинек карындажы Исаакка кайда да тогус јаш, Галяга дезе јӱк ле он тӧрт јаш болгон. Јаан билениҥ уур-кӱчтери, туура салбас сурактары адазына ла јаан эјези Нинага келишкен. Ачу јылыйтуныҥ сызын јаан эјези бойыныҥ јалакайыла, јымжагыла, керсӱзиле јымжадып апарган. Онойып, Нина бойыныҥ сыйны Галяны, кичинек карындаштары Алексейди, Володяны, Исаакты ару, ак санаалу, бекем ӧзӧктӱ, јон ортодо тоомјылу улус эдип, јаан јолдорына чыгарган. Олор ончозы бала тужын јылу ла быйанду эске алып, јаан эјезин акту јӱректеринеҥ алкап, быйанду сӧстӧрин айдып јӱредилер. Эјези јеҥил эмес ӧйдӧ олорды ончозын колго-бутка тургузып, кижи эткен де.  Нина эјези бойыныҥ ӧйинде јурт јердиҥ чыйрак, быжу уулы Исаак Ортонуловко барган ла нак биледе беш бала чыдап ӧскӧн. Бӱгӱнги кӱнде Ортонуловтордыҥ угы-тӧзи улалат, баркалары, унуктары ӧзӱп јат.

Галина јетинчи класстаҥ ала областной национальный школдо ӱренген, мында оныҥ математикага јайалтазын ајаруга алган эди. Национальный школ келер ӧйдӧ иштеер улусты белетеген јер болгон ине. Мында ӱренчиктерди оныҥ арыгы  ӱредӱзинде керектӱ ӱредӱни тӧзӧмӧлдӱ ле чыҥдый аларына ууламјылаган. Бистиҥ областька, крайга,  ороонго јурт ээлемниҥ башка-башка бӧлӱктериниҥ ичкери ӧзӱмине аҥылу бийик ӱредӱлӱ улус сӱреен керектӱ болгон. Школдыҥ директоры болгон В. К. Плакас кажы ла ӱренчигиниҥ јайалтазын, аргаларын јӱрегиле сезетен.

Галя школды једимдӱ божодып,  АСХИ-ге ӱренерге кирген. Јиит кыс ондо 1965 јылдаҥ ала 1969 јылга јетире ӱренген. Барнаулдагы јуртээлемдик институтта ӱренип тура, ол бистиҥ республикага керектӱ ӱредӱ алган. Јурт ээлемде ӱредӱзиле бухгалтерский учет аайынча экономист.

Галина Сергеевна иштеги јолын бойыныҥ тӧрӧл јуртында, «Советский Алтай» совхозто, баштаган. Оныҥ кийнинде «Улаганский» деген совхозтыҥ јаан ла нак ӧмӧлигинде сӱӱген ижин улалткан. Бу ла ӧмӧликте оныҥ эш-нӧкӧри Иосиф Васильевич Чанчибаев иштеген.  Ол бойыныҥ ӧйинде Москвада Г. В. Плехановтыҥ адыла адалган албаты ээлемдигиниҥ институдыныҥ экономикалык факультедин једимдӱ божоткон. Облисполкомныҥ плановый бӧлӱгинде иштеген, совет черӱде черӱчил молјузын ак-чек бӱдӱрген ле бу ӧйди «кату, каруулу да болзо, је јӱрӱм бойы кайкамчылу болгон» деп эске алатан эди.

Бӱгӱнги кӱнге јетире јерлештери олорды ижине каруулу, эрчимдӱ иштӱ специалисттер деп, јылу сӧстӧрлӧ эске алынгылайт. Олор «Улаганский» совхозтыҥ ичкери ӧзӱмине билгир ле чынык, бек тӧзӧгӧ берерге амадап иштегендер. Дирекция, онойдо ок специалисттер ончо аргаларын, ийде-кӱчтерин тургузылган амадуларды бӱдӱрерге ууландырып, чырмайып иштеген. Совхозто ол јылдарда кемиле јаан строительный иштер ӧткӧн. Јылдыҥ ла 5-теҥ ас эмес чеден-кажаандар тудулатан, бир кажаанга 800 тын оок мал турар аргалу. Јоон малдыҥ дворлоры, онойдо ок койчы-малчыларга туралар, мылчалар тудулган. Шак мындый иштиҥ шылтузында јурт јердиҥ эл-јоныныҥ јадын-јӱрӱми јаранган, јакшы јаны јаар кубулган. Албаты-јон иштиҥ кӧп тоолу ветерандарын, совет албаты ӧмӧ-јӧмӧ, эрчимдӱ, нак иштеп јӱргенин быйанду сӧстӧрлӧ эске алынат. Калык, государство ло јондык бирлик амадула иштеген.

Галина Сергеевнаныҥ эске алынганыла, улус јилбиркеп, кожоҥ-комытла, каткы-кокырла каруулу иштеген. Совхозто улустыҥ ишјалы да јакшы, иштеер јерлери де болгон.

Ол ло јылдарда совхозтор хозрасчетко кӧчӱп турган тужы. Кажы ла ээлемдикке хозрасчетный јакылтаны јетиретен.  Совхозтыҥ дирекциязы, оныҥ азыйгы башкараачылары П. В. Уланкин, Д. А. Челтугашев, Ф. И. Белешев, А. И. Куюков иштиҥ экономикалык ла јондык јанын јарамыкту болзын деп,  бастыра јанынаҥ болужарга кӱӱнзеген.

Јаан ајару иштеер улусты белетеерине, олордыҥ билгирлерин такып биийктедерине салылган. Ол совхозтыҥ ченемелдӱ, ады-јолдоры танылу специалисттерин, темдектезе, Е. А. Кудюшевти, Г. Д. Белеевти, Н. Т. Куклинди, Н. Н. Деменованы, Д. П. Кудюшеваны ла оноҥ до кӧп ӧскӧлӧрин тооп, јылу сӧстӧрлӧ эске аладыс. Байлык ченемелдӱ Галина Сергеевна 1987 јылдыҥ сыгын айынаҥ ала агропромышленный банктыҥ Улагандагы бӧлӱгиниҥ кредитный бӧлӱгиниҥ јааны болуп иштеп баштаган. 1991 јылдыҥ кӱчӱрген айынаҥ ала ол Улаган аймакла рассчетно-кассовый тӧс јердиҥ јаанына кӧстӧлгӧн. 2000 јылдаҥ ала 2004 јылга јетире Улаган аймактыҥ  администрациязыныҥ акча-манат аайынча бӧлӱгиниҥ јааны болуп иштеген. Бойыныҥ ӧйинде Алтай Республиканыҥ акча-манат аайынча министри болгон С. А.  Гашкина Галина Сергеевнаныҥ ченемелин, билгирин бийик баалаган эди. Бир катап Светлана Анатольевна бойыныҥ башкарган министерствозы кеминде јуулган ончо улустыҥ алдына: «Галина Сергеевна акча-манат јанынаҥ билгири бийик специалист. Оныҥ отчетторын такып ойто кӧрбӧскӧ дӧ јараар» — деп ачыгынча айткан.

Эмди де Галина Сергеевна јаҥыс та эне, јалакай јаанак, јаан эне болуп эмес, ачык-јарык, јалакай, кижилик кӱӱндӱ эпши болуп јат. Кӱнниҥ јаркыны, јылузы – Галина Сергеевнада. Ол эҥ јаан ла тоомјылу јеҥези болуп, эш-нӧкӧриниҥ тӧрӧӧн-туугандарын јаантайын јӧмӧгӧн лӧ јӧмӧп јат. Јӱрӱмде, иште кӧпти кӧргӧн лӧ ӧткӧн, је качан да ӧзӧгиле сыныкпаган-сынбаган, ол бекем, јымжак, ачык-јарык кӱӱндӱ арткан. Јакшы сӧскӧ, јарашка, улустыҥ јакшызына јаш баладый сӱӱнер, ачу-коронын теҥ-тай кӧдӱрижер, јӧмӧжӧр-болужар.

Кызы Алтынай Иосифовна балдардыҥ республикан эмчилигинде врач-невропатолог ло остеопат болуп иштейт. Уулы Аткыр Иосифович аймактыҥ администрациязыныҥ акча-манат аайынча бӧлӱгиниҥ специалисти.

Галина Сергеевнада бӱгӱн де бош отуратан ӧй јок. Оныҥ  айыл-јурты кандый да ӧйдӧ бала-барказына, јууктарына, најыларына ачык. Онойдо ок ол Россияныҥ ижиниҥ ветераны, «Улаган аймактыҥ ӧзӱмине камаанын јетиргени учун» деген темдектиҥ јолду ээзи, кайда да, качан да тузалу, тоомјылу эпши. Ол совет ӧйдӧги алган тереҥ билгирин ле байлык ченемелин јиит ӱйеге артыргызар, берер амадулу. Галина Сергеевна ветерандардыҥ ончо кӧдӱриҥилериниҥ эрчимдӱ туружаачызы. Ол бойыныҥ эрчимиле, ӧктӧмиле, керсӱзиле јозок кӧргӱзет. Алкы  бойы сӱреен ойгор, кандый ла керекти, айалганы бастыра јанынаҥ кӧрӧр, јакшызын јакшы деп, келишпезин тӱзедип, јартап: «Јердиҥ ӱстинде јӱрӱмнеҥ кайкамчылу не де јок. Јӱрӱмге,  кажы ла кӱнге сӱӱнип, быйанду јӱрер керек» — деп, ол араайынаҥ айдып отурат.

Галина Сергеевнаныҥ билезинде мынаҥ да ары јылу, јымжак, јакшынак айалга болзын. Слер јердиҥ ӱстинде бала-баркагардыҥ, унуктарардыҥ сӱӱген ле кару кижизи болуп јадыгар. Је онойдо ок Слер  нӧкӧрлӧригердиҥ ле јерлештерердиҥ оморкодузы.  Галина Сергеевна, Слерге бек су-кадык, ырыс кӱӱнзеп турубыс.

Тоогоныла, јерлештери  

ФОТОЈУРУКТА: Галина Сергеевна ла эш-нӧкӧри Иосиф Васильевич (70-чи јылдар, фотојурук билелик кӧмзӧдӧҥ)