Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ајару – баштамы класстардыҥ болчомдорына

04.08.2020

2020-2021 ӱредӱлӱ јылда 1-4 класстардыҥ ӱренчиктерине изӱ курсак акча тӧлӧбӧзинеҥ болор. Россияныҥ президенти Владимир Путин Федерал Јуунга Баштанузында 1-4 класстардыҥ ӱренчиктерин изӱ курсакла тӧлӧттирбезинеҥ азыраарын јеткилдеер јакылта эткен. Ол ондый азырашты акча-манатла ӱч јердеҥ јеткилдеер шӱӱлте айткан — федерал, тергеелик ле јербойыныҥ бюджеттеринеҥ. Керектӱ инфраструктуразы бар тергеелерде ӱренчиктерди 2020 јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала изӱ курсакла тӧлӧттирбезинеҥ азыраар учурлу, арткандарында дезе 2023 јылдаҥ ала.

Мыныла колбой РФ-тыҥ Президентиниҥ 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 24-чи кӱнинде Пр-113 номерлӱ јакылтазыныҥ 5-чи пунктын јӱрӱмде бӱдӱрерге бастыра тергеелер 2020 јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала баштамы класстардыҥ ӱренчиктерин акча тӧлӧбӧзинеҥ изӱ курсакла јеткилдеерине кӧчӧр.

Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозы тергеениҥ текшиӱредӱлӱ организацияларында ӱренип тургандарды изӱ курсакла јеткилдеерин тӧзӧӧрине керектӱ бастыра иштерди толо бӱдӱрген.

Президенттиҥ ӧрӧ айдылган јакылтазын бӱдӱрер амадула Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозы бу суракла јилбиркеп турган ведомстволорло кожо баштамы класстардыҥ ӱренчиктерин изӱ курсакла јеткилдеерин тӧзӧӧри аайынча иштердиҥ тооломын белетеген. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ 2020 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 3-чи кӱнинде јӧптӧгӧн јакааны аайынча тергеениҥ школдорыныҥ баштамы класстарында ӱренип турган ӱренчиктердиҥ бастыразы изӱ курсакла јеткилделер учурлу.

Ӱредӱ ле билим аайынча тергеелик министерство белетеген иштердиҥ тооломы аайынча Алтай Республиканыҥ јеринде государственный ла муниципал текшиӱредӱлӱ организациялардыҥ ӱренеечилерин изӱ курсакла јеткилдеери аайынча јеткилдештердиҥ бирлик тергеелик стандартыныҥ ӱлекери белетелген.

Ол стандартта аш-курсактыҥ чыҥдыйы, кеми кандый болор учурлузыла колбулу некелтелер бастыра тоололгон болуп јат.

Ӧдӱп јаткан јылда тергеениҥ ӱредӱлӱ организацияларындагы ашканалар шиҥделген. Бӱгӱнги кӱнге јетире Алтай Республиканыҥ јеринде бар государственный ла муниципал текшиӱредӱлӱ организациялардыҥ тоозы 181, олордоҥ 176 школдо баштамы текшиӱредӱниҥ программазы ӧдӧт. Јурт јерде класстарында ӱренчиктериниҥ тоозы ас школдор – 114.

2020 јылда текшиӱредӱлӱ организациялардыҥ материально-технический тӧзӧлгӧзин тыҥыдарына (пищеблокторында капитальный ремонт ӧткӱрерине, бар кыптарды пищеблокко келиштире јазаарына, технологический ле холодильный јазалдар, ашкананыҥ мебелин аларына) республикан бюджеттеҥ ӱзеери 19,98 миллион салковой чыгарылган.

Ол тоодо Чаргыдагы орто ӱредӱлӱ школдыҥ  Мукур-Чаргыдагы баштамы ӱредӱлӱ школына — 2,0 млн салковой, Ильинкадагы орто ӱредӱлӱ школдыҥ Отоголдогы (Мариинск) баштамы школына — 810,0 муҥ салковой, Ороктойдогы баштамы ӱредӱлӱ школго — 2,0 млн салковой, Јыландудагы баштамы ӱредӱлӱ школго — 500,0 муҥ салковой, Шабалиндеги орто ӱредӱлӱ школдыҥ Топучийдеги баштамы школына — 1,0 млн салковой ло Кумалырдагы баштамы школго — 350,0 муҥ салковой.

Шабалин аймактыҥ ӱренчиктериниҥ тоозы ас школдорына изӱ курсак јетирерге болуп Lada Largus деген эки кӧлӱк алынган.

Олордыҥ бирӱзи Шабалинде Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган орто текшиӱредӱлӱ школго алынган. Бу кӧлӱкле изӱ курсак Кумалыр ла Топучий јурттардыҥ баштамы текшиӱредӱлӱ школдорына јетирилер.

Экинчи кӧлӱк Ильинканыҥ орто текшиӱредӱлӱ школына алынган. Ол изӱ курсакты Отоголдыҥ баштамы текшиӱредӱлӱ школына јетирер.

Мынайып, Алтай Республиканыҥ јеринде баштамы текши ӱредӱниҥ программазы аайынча ӱредип турган государственный ла муниципал текшиӱредӱлӱ организацияларда ӱренип тургандарды 2020 јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала изӱ курсакла јеткилдеерин тӧзӧӧрине керектӱ технический ле инфраструктурный јеткилдеш толо кеминде белен.

5-11 класстардыҥ ӱренеечилерине изӱ аш-курсак учун республикан, муниципал бюджеттер ле ада-энелер тӧлӧӧр.

*   *   *

Школдыҥ ӱренеечилериниҥ су-кадыгын чеберлеер, тыҥыдар тӧс керек – ол айылда да, школдо до балдарды чын азыраарын тӧзӧӧри болуп јат.

Школдо ӱренер ӧйдӧ балдарды изӱ курсакла азыраары олордыҥ су-кадыгын ла јакшы ӱренер аргаларын јӧмӧп турганы јаан учурлу.

Јаҥы јасак аайынча балдардыҥ аш-курсагын белетееринде курсактыҥ кожымактарын, тӱрген ӧзӧриниҥ стимуляторлорын, ГМО, пестицидтер, агрохимикаттар ла су-кадыкка јеткерлӱ ӧскӧ дӧ веществолор тузаланарын јаратпайт. Онойдо ок јаҥы јасак јарадылган кийнинде, ада-энелер школдо балазыныҥ јип турган курсагын-менюзын шиҥжӱлеер аргалу болор. Ол керегинде јетирӱлер ӱредӱлӱ учреждениелердиҥ сайтында кыйалтазы јоктоҥ болор учурлу. Изӱ курсакла јеткилдеерин тӧзӧӧрдӧ, баланыҥ су-кадыгына кандый бир салтар болбозын деп, ада-энелер ӱредӱлӱ организацияларга баланыҥ су-кадыгыныҥ айалгазы керегинде јетирӱ эдер тап-эриктӱ болуп јат.

Республиканыҥ школдорында ӱренген балдарды аш-курсакла јеткилдеерин «Россия Федерацияда ӱредӱлик керегинде» федерал јасак ла  тергеениҥ јасактары ээжилейт. Муниципал ӱредӱлик организа-цияларда ӱренген балдарды азыраар сурактар јербойында бойы башкарынып иштеген јаҥдардыҥ чыдулары болуп јат. Школдордо балдарды азыраарга керектӱ акча федерал, тергеениҥ ле јербойыныҥ бюджеттеринеҥ чыгарылат.

Баштамы школдо бастыра балдарды изӱ курсакла јеткилдегени — ол ороондо билелерге јаан болуш. Је федерал бюджеттиҥ јӧмӧлтӧзи јогынаҥ тергеелер бу суракты бӱткӱлинче аайлаштырып болуп албас деп, отраслевой аш-курсактыҥ институдында чотойдылар. Акча-манатты јӱк продукталар садып аларына чыгарза, ас ла салза, 37 млрд салковой керек. Је тергеелерде ажанышты тӧзӧӧрин — казанчылардыҥ ишјалын, курсак тартарын, кичеерин, ашканаларды арутаарын — ајаруга алза, керектӱ акчаныҥ кеми 55 млрд салковойго чыга берет. Бу тоо донор-тергеелерди ајаруга албазынаҥ чыгат.

Изӱ курсакла азыраарын тӧзӧӧри — ол ӱредӱлӱ керекте учурлу иш. Оны јасакла быжулаганы тергеелерде ишти јарандырар арга берер деп, ӱредӱликтиҥ министерствозында чотойдылар. Министерство изӱ курсакла азыраарында тергеелердиҥ ченемелин шиҥдейт ле эҥ артык ченемел текши ороонго таркадатан шӱӱлтелердиҥ тӧзӧгӧзине салынар.

Быјылгы јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 20-зинчи кӱниндеги јетирӱлерле, республиканыҥ школдорында 38 094 бала ӱренген. Олордоҥ  35 969 ӱренчик (94,4%) школдоҥ изӱ аш-курсакла јеткилделген, ол тоодо 413 бала ӱредӱни айылында ӧткӧн, 392 баланы школдыҥ буфединеҥ азыраары тӧзӧлгӧн. Школдо ажанарынаҥ 1833 ӱренчик мойногон.

Бастыра текшиӱредӱлик организацияларда балдарды азыраары санитар ээжилер аайынча ӧткӧн, аш-курсактыҥ јӱзӱни Роспотребшиҥжӱле јӧптӧштирилген. Кажы ла школдо балдарды канайда азыраганын шиҥдеген камыстар (ого школдыҥ башкараачызы, эне-адалардыҥ комитединиҥ турчызы, медишчи ле о. ӧ. улус кирип јат) иштеген.

*   *   *

Госдумада ӧткӧн јылдыҥ кандык айында айдылганыла, јеҥилтелерлӱ де балдардыҥ јӱк 64% изӱ курсак јип туру. Ада-энелердиҥ тал-ортозы балдарына айылынаҥ школдо јиирге курсак берип јат. Балдардыҥ кӧбизи школго кургак курсак алат, јӱк 9% изӱ курсак алып јат. Эксперттердиҥ шӱӱлтезиле, онызы социальный курсактаныштыҥ системазыныҥ кызалаҥду айалгазын кӧргӱзет. Балдардыҥ ооруларыныҥ ортозында ич-карынныҥ оорулары баштапкы јерде. Байла, оныҥ да учун баштамы школдо кыйалтазы јоктоҥ ло чыҥдый изӱ курсакла азыраар сурак чын курчыган. Бӱгӱнги кӱнде кӧп тергеелер ӱренчиктердиҥ курсагына субсидия чыгарат, је федерал кеминде бирлик иш болбогон. Јаҥы јасактыҥ ӱлекери школдо изӱ курсакла азыраарын јарандырар учурлу.

К. ЯШЕВ  белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина