Алтайдын Чолмоны

Ороонныҥ экономиказын орныктырарга јарамыкту ӱлекер

04.08.2020

Президент Владимир Путинге ороонныҥ башкарузы Россияныҥ экономиказын орныктырары аайынча текшинациональный планныҥ јетире јазалган ӱлекерин аткарган. Бу документке ороонныҥ башчызында ӧткӧн јуунда, аргачыларла, эксперттерле болгон туштажулар ӧйинде айдылган шӱӱлтелер кийдирилген. Онойдо ок план индикаторлорло толтырылган. Ол ороонныҥ ажындыра чоттойтон-кӧрӧтӧн айалгазынаҥ кӧрӱлет деп, РФ-тыҥ башкарузыныҥ јетирӱзинде айдылат.

Федерация Советте Алтай Республиканыҥ чыгартулу кижизи Татьяна Гигель берилген план-ӱлекер  јанынаҥ айдып тура, берилген документке Федерация Советтиҥ, Госдуманыҥ, Јондык палатаныҥ, билим сообществолордыҥ ла башка-башка ууламјылар аайынча биригӱлердиҥ чыгартулу улузыныҥ айткан шӱӱлтелери кийдирилгенин база темдектеди.

Талалардыҥ палаталарыныҥ айткан шӱӱлтезиле документте гражданинниҥ цифровой профиль-ууламјызына, «узун акчаныҥ» рыногыныҥ ӧзӱмине, талаларды инвестиционный калан тӧлӧмирди тузаланарына јилбикедерине, садып алар ишти јуунадарына тайанып, јеткилдеш учун алатанын јасакберимиле чыдулаары аайынча кӧдӱриҥилер ајаруга алылган. План-ӱлекерде аҥылу ајару јондык бӧлӱктиҥ сурактарына эдилген. Онызын Федерация Советтиҥ вице-спикери Галина Карелова бойыныҥ ајарузында тудат. Чокымдап айтса, документке сенаторлордыҥ 20 шӱӱлтези кийдирилген. Ол сурактар граждандарга јондык јӧмӧлтӧ јетирерине, ишле јеткилдеериниҥ јаҥы бӱдӱмдерин чыдулаарына, медицинский организацияларды акча-манатла турумкай јеткилдеерине, онойдо ок инфекционный службаларда јаҥыртулар эдерине ууламјылалган деп, јасакберимчи аҥылап темдектеди.

Татьяна Гигель бу ла блокко кийдирилген јондык контракт бӱдӱмдӱ эдип берилетен јондык јӧмӧлтӧ аайынча ӱлекер граждандарды јӧмӧгӧдий јарамыкту эп-арга болор деп, коллегаларыла јӧп. Шак мынызын база бир чокым иш керелеп јат. НАФИ-ниҥ Аналитикалык тӧс јери парламенттиҥ ӱстиги палатазындагы РФ-тыҥ субъекттериниҥ јондык инновацияларыныҥ ӧзӱми аайынча Советле ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӱрген шиҥжӱлериниҥ турулталары база онызын керелеп јат. Шиҥжӱлӱ мындый иш 21 пилотный талада ӧткӧн, ол тооломго бистиҥ республика база кирет.

Берилген јетирӱлерле болзо, сурак берилгендердиҥ 26 проценти (1/4 ӱлӱзи) соцконтракт керегинде билер, је јарымызынаҥ кӧбизи (53 проценти) государстволо јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱни тургузарга белен болгондорын угустылар.

Сенатордыҥ чотогоныла, пилотный ӱлекерде турушканы аргалары кирелӱ ле кӧп балдарлу билелердиҥ бир канча сурактарын јӱрӱмде чечерине болушкан. Бу ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрерге отчетту јылда республиканыҥ бюджединде 316 млн салковойдоҥ ажыра федерал акча салары темдектелген.

Бу ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрери учун каруулу ишчилер государственный јондык болушты јетирериниҥ јарадылган ээжизин чокым бӱдӱргени јарамыкту. Ээжи-некелтези мындый болушты – аргалары кирелӱ билелерге ле јаҥыскан јаткан граждандарга јетирер. Качан бир кижиге керектӱ  кирелте кемиле прожиточный минимумнаҥ јабыс болзо, Алтай Республикада јаткан гражданин  эл-јонго јондык болуш јетирер башкарту ажыра јӧмӧлтӧ алат.

Татьяна Гигель 2020 јылда темдектелген акча-манаттыҥ  шылтузында план аайынча јонјӱрӱмдик  болушты 2186 кижиге јетирер арга бар деп, бойыныҥ  ижемјизин  айтты.  Бого јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱ  ишти табары аайынча  болушты јетирери база кирет: јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱ аайынча профессионал ӱредӱ аларга болушты јетирери; таҥынаҥ аргачыларга болужар; јадын-јӱрӱмде учураган уур-кӱчтерди ӧдӧргӧ ууламјылу ӧскӧ дӧ кӧдӱриҥилерди бӱдӱрерге болужар.

Парламентарийдиҥ айтканыла, таланыҥ иш ле јондык ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ ишчилери уйан јадын-јӱрӱмниҥ кемин чокымдаары јанынаҥ јаан иш ӧткӱрген. Олор 8657 биледеҥ анкетаныҥ сурактарына каруулар алган. Ол билелерде 26200 кижи јадат.  Ӧткӱрилген анкетный иштиҥ амадузы – уйан јадын-јӱрӱмниҥ кемин чокымдаары. Шак бу иштиҥ шылтузында болуш керексиген улустыҥ тоозы илезине чыгарылган.

«Ӱлекердиҥ кураторы Галина Карелова јеткен једимдерле болорзынып отурарга јарабас деп, јолду айдып јат. Оныҥ туружаачыларыныҥ тоозын элбедерге јаҥы ууламјылар јанынаҥ сананар керек. Кӧдӱриҥилердиҥ тооломын ла олорды бӱдӱрериниҥ ӧйин јаҥыртар, јонјӱрӱмдик органдарыныҥ ишчилериниҥ билгирин бийиктедер керек» – деп, јасакберимчи ајарды.

Татьяна Гигель јаан учурлу јонјӱрӱмдик ӱлекерди, ол учун каруулу улуска ижин эрчимделтсин деп баштанды. Нениҥ учун дезе бу ӱлекер келер де јылда иштеер. Эл-јон ортодо јартамалду ишти тыҥыдары сӱреен керектӱ. Сурактарга каруулар бергендердиҥ јӱк ле тӧртинчи ӱлӱзи мындый керектӱ госјӧмӧлтӧ керегинде билер. Шак бу ӱлекердиҥ шылтузында эл-јонныҥ кезиги јӱрӱмдеги уур-кӱч айалгадаҥ чыгар арга болор.

Чындап, 2020 јылда кирелӱ јеткилделген билелерге  178-ФЗ таҥмалу федерал јасактыҥ 8.1 статьязыла темдектелген контрактка тайанып, јонјӱрӱмдик болуш мындый республикалардыҥ — Мордовияныҥ, Татарстанныҥ, Коминиҥ, Башкортостанныҥ, Марий Элдиҥ, Тываныҥ, Алтайдыҥ, Удмуртияныҥ, Чувашияныҥ, Кабардино-Балкарияныҥ, онойдо ок Вологодский, Саратовский, Нижегородский, Томский, Ивановский, Курганский, Белгородский ле Липецкий областьтардыҥ, база Алтайский, Пермский ле Приморский крайлардыҥ эл-јонына болгон болзо, 2021 јылдаҥ ала бу программа текши ороонныҥ јеринде иштеер.

Јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱниҥ программазы мынайда иштеп јат:

 РФ-тыҥ субъекттери контрактты тургузарына айалгаларды јӧптӧп јат, чокымдап айтса, једикпес-тутактардыҥ ла акча-манат јанынаҥ уур-кӱчтердиҥ кӧргӱзӱлерин — ижин јылыйтканы, ишјалы прожиточный минимумнаҥ јабыс болгонын ла о. ӧ. чокымдап, кӧргӱзип јат.

• Гражданин јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧниҥ программазында туружарга кӱӱнзегени керегинде угузу бичик берип јат, кирелтези јабыс болгоны, ЦЗН-га учетко турганы, колында канча кижи (иждивенец), оныҥ тоозы керегинде документтерди табыштырат.
• Јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱ 6 айдаҥ ала 12 айдыҥ туркунына јетире ӧйгӧ тургузылат, ондо тӧлӧмирлер эмезе тӧлӧбӧзинеҥ эдилетен јеткилдеш, темигери-ӱренижери аайынча тоолом јанынаҥ база айдылат.

Тӧлӧмирдиҥ кемин ле тӧлӧбӧзинеҥ эдилетен јеткилдештиҥ тооломы РФ-тыҥ субъектиниҥ јаҥыныҥ органдарыла јӧптӧлӧт. Јартамалды јаткан јери аайынча соцкорулаштыҥ органдарына баштанып аларга јараар.

Социальный контрактты 178-ФЗ таҥмалу јасактыҥ  7-чи статьязына келиштире алар аргалу:

—аргазы-айалгазы кирелӱ билелер;

—аргазы-айалгазы кирелӱ јаҥыскан јаткан граждандар;

—ӧскӧ дӧ ас јеткилделген улус, качан олордыҥ бир кижиге кирелтези РФ-тыҥ субъекти аайынча прожиточный минимумныҥ кеминеҥ олордоҥ камааны јок шылтактардаҥ улам јабыс болзо.

Контракт ӧйинде (3 айдаҥ ала 12 айга јетире ӧйдиҥ туркунына, таҥынаҥ учуралдарда оноҥ до узак ӧйгӧ) государственный социальный болуш чыгарылар.

• ай сайын пособие талалык бюджеттеҥ бир кижиге орто кемдӱ кирелтени прожиточный минимумныҥ кӧргӱзӱзине јетиргизер;
• коммунальный јеткилдеш учун тӧлӧӧр, билеге керектӱ одыруны садып алар тушта јеҥилтелер берилер;
• Кӧп балдарлу билелерге адылу-адресный болуш јетирери (ӱренчиктерге кийим-тудум, ӧдӱк-тон аларга, акча тӧлӧбӧзинеҥ ашкарыныш ла јондык транспортло јорыкташ);
• бир катап материальный болуш чыгарылар;
• оноҥ до ӧскӧ соцјӧмӧлтӧлӧр.

Контрактта билеге чыгарылатан јонјӱрӱмдик  болуштыҥ чокым кеми кӧргӱзилип јат. Ол ээжи аайынча 50 муҥ салковойдоҥ кӧп болбой јат, кезик учуралда ол ай сайынгы тӧлӧмирлерге ӱлелет.

Аргалары, айалгазы кирелӱ биле РФ-тыҥ ла таланыҥ јасакберимиле јарадылган ӧскӧ дӧ јеҥилтелерле тузаланар аргалу.

РФ-тыҥ субъектиниҥ јеринеҥ чыгып баратан эмезе угузу бичиген кижи бурулу керек эткен болзо, контрактты токтодоло, биле бир айдыҥ туркунына алган ончо тӧлӧмирлерин тӧлӧӧр учурлу.

Социальный контракт билениҥ эр кемине јеткен ончо турчыларыныҥ јӧпсингениле тургузылар аргалу.

Соцкорулаштыҥ бӧлӱгиниҥ специалисттери документтерди алган кийнинде «Лист собеседования» тургузылат. Бу документте угузу бичик бичиген кижиниҥ айтканыла билениҥ уур-кӱчтери керегинде јетирӱлер ле онойдо ок уур-кӱч айалгадаҥ чыгары аайынча шӱӱлтелери бичилет. Табыштырылган ончо документтерди ле јетирӱлерди соцкорулаштыҥ  органдары кӧрӧр, шиҥдеер.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы