Су-кадык јӱрӱмге — ичкери!

11.08.2020

Куран айдыҥ 8-чи кӱнинде Физкультурниктиҥ бастырароссиялык кӱни темдектелди. Бу байрам ороондо јаҥжыкканы аайынча куран айдыҥ экинчи суббот кӱнинде темдектелет. Бу байрам Совет јаҥныҥ баштапкы онјылдыктарында тыҥ тебӱ алынган. Ол окылу эдип, 1939 јылдаҥ ала темдектелип баштаган.

Бистиҥ республикада бу байрам јылдыҥ ла база темдектелет. Физкультурниктиҥ кӱни — ол јаҥыс ла физкультураныҥ ла спорттыҥ ишчилериниҥ профессионал байрамы эмес, ол онойдо ок миллиондор тоолу россияндардыҥ байрамы — спортло тазыктырынып турган јаанду-јаштулардыҥ, спорт маргаандарды сӱӱчилердиҥ, бир сӧслӧ айтса — спортты сӱӱген, ол учун «оорып» турган ончо улустыҥ. Олордыҥ тоозы республика ичинде јылдыҥ ла кӧптӧп јат.

Алтай Республикада бу байрамга учурлалган ончого јуук керек-јарактар мында «Бийик кеминде белен болорыныҥ режими» улалып јатканы ла јаҥы коронавирус југуш ооруныҥ таркаарын болдыртпас иш-керектер учун онлайн аайыла электрон площадкаларда ӧтти.

Куран айдыҥ 7-8 кӱндеринде Горно-Алтайскта Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда Јеҥӱге учурлалган «Коногына јӱгӱрери» деген марафон башталды. Оныҥ туружаачылары 24 сааттыҥ туркунына узуны эҥ кӧп јерге јӱгӱреринде маргышкан. Куран айдыҥ 10-чы кӱнинде башталган јӱгӱрӱште 75 кижи турушты. Кажы ла туружаачы темдектелип калган 19,2 минут ӧйгӧ јӱгӱрер керек болгон, керек-јарактыҥ калганчы ӱзӱгин Олег Хорохордин тӱгескен. 24 сааттыҥ туркунына туружаачылар 290 километр ӧткӧн. Оныҥ турулталарыла эр улус ортодо эҥ артык ӧйди Павел Пятков (Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы/ јӱгӱрери аайынча TREND деген клуб) — 5 км 780 м, ӱй улус ортодо эҥ артыгы болуп Вера Водолеева чыкты (ГАГУ-Буревестник/јӱгӱрери аайынча TREND деген клуб), ол 5090 м јӱгӱрген.

Эҥ артык он спортчылардыҥ ады-јолдоры ла кӧргӱзӱлери: Долгова Ирина Васильевна, 4140 м, Релакс-Макс; Кукпенекова Айару Амыровна, 4050 м, культура аайынча министерствозыныҥ ишчизи; Саданчикова Чейнеш, 4000 м, јӱгӱрери аайынча TREND клуб; Мухарьямова Ирина Олеговна, 4000 м, фитнес-клуб «Республика»; Мартыненко Кристина, 3820 м, СК «Наши люди»; Абершток Елена Александровна, 3800 м, фитнес-клуб «Республика», ГАГУ-Буревестник/Беговой; Фукс Ангелина Николаевна, 3790 м, TREND клуб; Непочатова Татьяна Вячеславовна, 3790 м, фитнес-клуб «Республика»; Шарова Алена Юрьевна, 3750 м, фитнес-клуб «Республика»/Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы; Беляев Павел Юрьевич, 5510 м, МЧС; Ногонов Амаду Андреевич, 5430 м, Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы; Тайпинов Владислав, 5200 м, АР-дыҥ спорт аайынча јуунты командаларын белетеер тӧс јер; Терёхин Константин Андреевич 5110 м, Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы; Иташев Алан Алексеевич, 5070 м, Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы; Чоков Карен Васильевич, 5060 м, военкомат; Енчинов Эжер Игнатьевич, 5010 м, АР-дыҥ спорт аайынча јуунты командаларын белетеер тӧс јер; Степанов Николай Николаевич, 5000 м, цифровой ӧзӱмниҥ министерствозы; Соколов Алексей Викторович, 4980 м, Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы.

Байрам кеминде онойдо ок «ГТО» деген физкультурно-спортивный комплекстиҥ кайралдары ла темдектери табыштырылды. Самбо аайынча спорттыҥ узы деген атла јуучыл Александр Акчин адатты. ГТО-ныҥ алтын темдектери Россияныҥ МЧС-ыныҥ Алтай Республика аайынча тӧс башкартузыныҥ ишчилери Антон Зяблицкийге, Алексей Чупахинге, Алексей Неверовко, Дмитрий Наумовко, Михаил Курносовко табыштырылды.

Тергеени башкараачы спорт байрамга јуулгандарды уткуп, Алтай Республикада спортло тазыктырынып, стадиондорго, спорт площадкаларга келип турган улустыҥ тоозы кӧптӧп турганын темдектеди.

«Туулу Алтайдыҥ спортсмендери россиялык ла албатылар ортодо кеминде башка-башка маргаандарда туружып, јеҥӱлӱ јерлерге чыгат. Бис јаан улуска ла балдарга, профессионал спортчыларга ла спортты сӱӱп тургандарга спортло тазыктырынар ончо айалгалар јеткил ле чыҥдый болзын деп бойыстаҥ камаанду ончозын эдип јадыбыс» — деп, тергеениҥ башчызы айтты. Оныҥ темдектегениле, коронавирустыҥ пандемиязы кандый да тӱзедӱлер кийдирген болзо, тергеениҥ спорт јӱрӱми токтобогон. Мыныҥ алдында оперативный штаб бир кезек объекттерди ачарын јӧптӧгӧн. Фитнес-клубтар, физкультурно-су-кадык орныктырар комплекстер ле спортивный залдар ижин кирелендириштӱ некелтелер ле санитар службаныҥ ээжилери аайынча баштаар. Мынаҥ озо стадиондор ло спортивный клубтар ижин баштап салган.

Кажы ла кижиге баштаарга јеҥил, кандый бир аҥылу садып алгадый јеспели јок спорттыҥ бӱдӱми — ол јӱгӱриш. Јӱгӱрзе, кижиниҥ кӧп тоолу учуктары, балтырлары ла ӱйелери кыймыктанып, иштеп турат. Ол ӧкпӧ-јӱрекке, тамырларга тузалу, иммунитет тыҥыдат ла кижиниҥ кӱӱн-санаазына да јарамыкту болот. Марафончылар ортодо јӱгӱрерин канайып баштаганы керегинде Чейнеш Саданчиковадаҥ сурадыс. Чейнештиҥ јӱгӱрип баштаганынаҥ бери эки јылга барып јат. Ол бойыныҥ ла кӱӱниле јӱгӱрип баштаган. Јӱгӱришти јаҥы баштаарга тургандарга ол 21 кӱнниҥ марафонын тӧзӧп алза јакшы болор деп айдат. Ол 21 кӱнниҥ туркунына 10-15 минут киредеҥ кажы ла кӱн јӱгӱрер керек. Бу ӧйгӧ кижиде темигӱ болуп калар — јӱгӱрер кӱӱни келип баштаар. Оныҥ кийнинде јӱгӱрер ӧйин узадып, кажы ла кӱн эмес, неделеде 2-3 катап јӱгӱрзе, јеткил болор. Чейнештиҥ тузалу јозогы 10 кире ӱӱре-јелезине јарамыкту болгон ло олор база јӱгӱрип баштаган. Јӱгӱрип баштаган кийнинде Чейнеш эди-каны тыҥып, су-кадыгы бектеп, кӱӱн-санаазы јеҥил, кандый бир иш-керектерде эди-каныныҥ да, ич-санаазыныҥ да ийдези турумкай болуп калганын темдектейт.

Физкультурниктиҥ кӱнине учурлай «Коногына јӱгӱрери» деген марафон керегинде ого спортчы нӧкӧрлӧри айткан. Спортчы кижиде ол ло тарый маргаанда туружар амаду ойгонгон. Је бу марафондо эҥ ле учурлузы таҥынаҥ бойыныҥ јеҥӱзи эмес, текши 75 туружаачыныҥ кӧргӱзӱзи болгон деп, Чейнеш Саданчикова айдат. Ол тергееде јаткандардыҥ база бир текши, јакшынак једими. «Јӱгӱрип турзам, јӱрӱмниҥ ончо курч сурактары кийнимде артып калат, кӱӱн-санаам бийиктейт» деп, ол айдып, јерлештерин су-кадык јӱрӱмге ле јӱгӱрип баштазын деп кычырат.

Э. КУДАЧИНА белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина