Алтайдын Чолмоны

Јашӧскӱрим: иштеер јерлер керегинде

14.08.2020

Быјылгы кочкор айда јииттердиҥ иштер јанынаҥ рыногыныҥ кӧргӱзӱлери кенейте тӱже берген. Иштеер јерлердиҥ тоозы, былтыргы кочкор айга кӧрӧ, 42 процентке јабызаган. 2020 јылдыҥ баштапкы кварталында hh.ru платформада кажы ла кӱн баштамы кеминиҥ 37 муҥ кире вакансиязы болуп туратан, иш бедиреп турган угузулардыҥ тоозы — 468 муҥ. Орто кеминде бир јерге 13 кижидеҥ келижет.

Ӧрӧ айдылган јуунда ишјоктордыҥ тоозы ороондо 1,9 млн кижиге јеткен деп айдылган, ол јӱк эл-јонды ишле јеткилдеер службага баштанган улустыҥ тоозы. Је бу службага ончозы баштанбай јат ине. Быјылгы кӧргӱзӱлерге јаан салтарын јаҥы коронавирустыҥ эпи-демиязы  јетирген. Оныҥ ӧйинде Россияда текши тооло 2 млн 800 муҥ кижи ижинеҥ чыгарылган. Ишјоктордыҥ тоозы бу јылдыҥ ӱчинчи кварталында оноҥ до кӧптӧӧр деп темдектелет.

Јииттердиҥ бу сурак аайынча айалгазы оноҥ до коомой. Ол нениҥ учун ондый болгонын акча-манаттыҥ РФ-тыҥ башкарузындагы университеттиҥ проректоры Александр Сафонов мынайда јартайт: иштеер јерлер астаганында эки макроэкономический шылтак бар. Баштапкызы — ороонныҥ экономиказыныҥ ӧзӱми арайлап калганы. Оныҥ учун иштеер јаҥы јерлер јоголтылган јерлердеҥ ас болот. Ӱзеери аҥылу белетениш керек јок болгон иштеер јерлерди башка ороондордыҥ граждандары алып алат (ишмекчи мигранттар). Экинчи шылтак — ол пенсияныҥ системазында јаҥыртулардыҥ салтары. Јаан јаштулар иштеер јерлеринде узакка артып калат — јасак аайынча олорды иштеҥ чыгарарга јарабас. Олордыҥ тоозы кӧптӧп јат: 2019 јылдагы 250 муҥнаҥ быјылгы 700 муҥга јетире. 2021-2022 јылдарда олордыҥ тоозына база да миллион кире улустаҥ кожулып турар.

Бистиҥ тергееде иштиҥ рыногыныҥ айалгазы кандый болуп турганын угарга, Алтай Республика аайынча эл-јонды ишле јеткилдеер тӧс јерге баштандыбыс. Тӧс јердиҥ јааныныҥ ордынчызы А. Усованыҥ јетиргениле, куран айдыҥ баштапкы кӱнинде болгон кӧргӱзӱлерле, Горно-Алтайсктыҥ иштер аайынча рыногында окылу темдектелген ишјоктордыҥ тоозы, былтыргызына кӧрӧ, чик јок кӧптӧп калган. Ол коронавирус југуш оору таркаганыла колбулу.

2020 јылда Горно-Алтайск кала аайынча эл-јонды ишле јеткилдеер тӧс јерге 2859 кижи баштанган (текши республика ичинде чаган-кичӱ изӱ айларда ЦЗН-дарга 10 муҥнаҥ ажыра кижи баштанган, 2019 јылда бу ла ӧйгӧ 5600 кире кижи баштанган болгон).  Бу кӧргӱзӱ, былтыргызына кӧрӧ, 1443 кижиге кӧп. Иштебей турган деп, 2482 кижи окылу керелелген (ол тоодо 2020 јылдыҥ кандык айыныҥ баштапкы кӱнинеҥ ала 2198 кижи), 2019 јылдагы бу ла ӧйгӧ кӧрӧ, ол 1685 кижиге кӧп. Куран айдыҥ 1-кы кӱнинде болгоныла, калада улус иш јок болгоныныҥ кеми 9,01 процент болгон.

2020 јылда ишле јеткилделген улустыҥ тоозы 403 кижиге јетти (2019 јылдыҥ бу ла ӧйинде — 654 кижи), иш бедиреп тургандарды ишле јеткилдегениниҥ кеми 14% (2019 јылда — 46%).

2020 јылда иштебей турган 62 кижи Горно-Алтайсктагы бу службаныҥ эрчимдӱ ижиниҥ шылту-зында  профессионал ӱредӱге аткарылган, онойдо ок ӱредӱге балдарын кичеери аайынча амыралтада отур-ган ла школго јажы јетпеген балдарлу иштебей турган 41 ӱй кижи, иш бедиреп турган 50 јаштаҥ ажып калган 53 кижи. Ишке 78 јаан бала кийдирилген. Аргачылык иш баштаарына 4 кижиге 72 муҥ салковойдоҥ берил-ген, ол тоодо бир јиит кенек кижиге. Профориентация аайынча јӧмӧлтӧлӧ 455 кижи тузаланган. Быјыл 1662 вакансия бары угузулган, куран айдыҥ баштапкы кӱнине — 1108, ол тоодо ишмекчи специальностьтордыҥ тоозы 65,98%.

Коронавирус југуш оорула колбой 2020 јылдыҥ кандык айынаҥ ала ЦЗН-га угузулар берери «Работа в России» деген портал ажыра дистанцион аайыла ӧдӧт. 2020 јылда ӱредӱзин божоткондордоҥ каланыҥ бу тӧс јерине јӱк ле 11 кижи баштанган, пенсияга чыгар јажы јууктап келгендердеҥ 84 кижи баштанган.

Тургуза ӧйдӧ тергеебисте анчада ла бухгалтерлер, эмчилер, таскадаачылар, медсестралар, официанттар, казанчылар, почтальондор, ӱредӱчилер, электрогазосварщиктер, тискинчилер, грузчиктер, бульдозеристтер, автогрейдеристтер, кранныҥ машинисттери, электромонтерлор керектӱ болот.

Туризм бӧлӱкте анчада ла јаскыда ишмекчилер керек болуп јат, ол тоодо казанчылар, официанттар, горничныйлар, бармендер, администраторлор. Тудум иштерде ишмекчилерге суру база јаскы-јайгы ӧйдӧ кӧптӧйт.

ЦЗН-га келип турган ончо вакансиялардыҥ тооломы «Работа в России» деген порталда јарлалат. Онойдо ок иш табарга кӱӱнзегендер резюмелерин, ишбереечилер кӧрӱп турзын деп, порталга салар аргалу.

31 јашту Валерия Стенина канча јылдыҥ туркунына магазиндерде башкараачы болуп иштеген, ишјалы јакшы болгон. Је тоолу јыл кайра ол ижинеҥ чыгып, тӧрӧл Турачак аймагында Эл-јонды ишле јеткилдеер тӧс јерге учетко туруп алган. Сакыган ишјалы, керектеген ижи јербойында табыларына јиит эпши тыҥ ла иженбеген. ЦЗН-наҥ тӧлӧмирлерди јарым ла јылдыҥ туркунына аларга јараар. Бу ӧйдиҥ туркунына Валерияга бойына да болзо иш бедиреп табар керек болгонын ӱч баланыҥ энези јакшы оҥдогон.

Тӧс јер ажыра ӱредӱлик курстарга јӱрер арга болгон до болзо, ол бойыныҥ акчазына бийик профессионалдарга барып, кирбиктиҥ ле кабактыҥ узына ӱренип алган. Баштап тарый ол ӱӱрелерин, эје-сыйындарын јарандырып таскаган. Ол ло ӧйдӧ ЦЗН ажыра аргачы болорго тургандарга јӧмӧлтӧ-акча берилип турганын кычырып, тургуза ла ол конкурста туружып кӧрӧр деп шӱӱген. Бизнес-план бичилген, ол оны јаргычы-эксперттердиҥ алдында корыган ла акча-манатты ойноп алган.

Онойып, Валерия 2019 јылдыҥ јайынаҥ ала таҥынаҥ аргачы болуп, арендага кып, керектӱ јазалдар, ол тоодо кушетка, инструменттер стерилизовать эдер эдимдер, јарык берип турган аҥылу јазал ла оноҥ до ӧскӧлӧрин алган. Бир јылдыҥ туркунына Валерияда бойыныҥ клиенттери табылып, колы-будына туруп калган, балдарыныҥ эртенги калажы керегинде санааркабай јат.

Бу материалды белетеп турала, кӧрӱш-таныштарла куучындажып, ЦЗН-ныҥ кӧргӱзӱлерин де кӧрӱп, јииттер кӧп сабада ишти тӧрӧӧндӧри, таныштары ажыра, эмезе керектеген тӧзӧлмӧлӧр сайын бойлоры барып, резюмелер таштап бедиреп турганын билдим. Је андый да болзо, государство олорды таштабай, мындый јакшынак болуш берип турганын сӱрекей јакшы деп кӧрӧдим. «Јаан кижиге» иштегенче, бойына иштезе артык деп, канча кижидеҥ уктым…

Э. КУДАЧИНА белетеген