Алтайдын Чолмоны

Ижемјиниҥ «Ортолыгында»

18.08.2020

Телекей ичин чаксырашка экелген ле муҥдар тоолу улустыҥ јӱрӱмин апарган коронавирусла тартыжу бистиҥ ороондо ло тергеебисте улалганча. Кӧп улус чогулган јерлерде аҥылу некелтелер эмдиге јетире токтодылбаган: маскалу јӱрери, бой-бойынаҥ ыраакта болоры.

Алтай Республикада 63612 кижи коронавирус барына шиҥделген ле коронавирусла оорыган улустыҥ тоозы 1818 кижи. Јазылган улустыҥ тоозы 1565 кижи , божогоны – 9.

Эҥ кӧп бу ооруга Кош-Агаш аймактыҥ улузы алдырткан. Оныҥ учун, ончо оорыгандарды тергеениҥ  COVID-19 оорула тартыжар эмчилигине апарбай, кезигин Кош-Агаш аймактыҥ бойында эмдейдилер. Бис бӱгӱн мындагы айалгала јилбиркедис. Эре-Чуйдыҥ тӧс јуртында туристтерге тудулган, «Ортолык» деп адалган эки кат јараш турада айылчыларга ончо неме эптӱ ле јараш јазалган. Ол тура «Кош-Агаш јурт» деп бичиктӱ чакыларды ӧдӱп ийгенде, оҥ јанында турган конор туралардыҥ бирӱзи. «Ортолыктыҥ» ээзи Айболат Ешентаевич Солтонбаев. Јастаҥ бери ол тура туристтер јогынаҥ ээнзиреген турган. Јаан изӱ айдыҥ баштапкы кӱнинеҥ ала мында COVID-19 деп оору-јоболго алдыргандардыҥ госпиталь-эмчилиги.

Бу јуукта ол госпитальдаҥ медиктердиҥ баштапкы бригадазы бир айдыҥ туркунына айлына јанбай, бала-барказын кӧрбӧй,   ижин ак-чек бӱдӱрип чыккан. Олор — эки врач Жанаргуль Ерболовна Семенова ла Гульжан Токтаубаевна Камитова, эки орто медишчилер Надежда Борисовна Урелова, Мухамедиар Окубаевич Кыдырбаев. Мухамедиар медучилищени божоткон ло эмди медицинский университеттиҥ студенти. Кичӱ эмчи персонал болуп медуниверситеттиҥ студенттери, келер ӧйдиҥ врачтары Виниамин Викторович Талкыбаев ле Акерке Досжановна Чарапиева иштегилейт. Бу кӱндерде мен Гульжан Камитовала, Надежда Уреловала телефон ажыра куучын-эрмек ӧткӱрдим.

—Гульжан Токтаубаевна, Слер качаннаҥ бери врач болуп иштеп турганаар, бу ковидный госпитальга бойыгардыҥ кӱӱнеерле келгенер бе?

—Мен Кош-Агаштыҥ эмчилигинде врач-терапевт болуп 2011 јылдаҥ бери иштейдим. Озо баштап мен стационарда, оноҥ 1,5 јыл терапия бӧлӱкте врач болуп иштегем. Бу ӧйгӧ мен ченемел алып, ижиме темиккем. 2014 јылдаҥ бери Ортолык, Кӧкӧрӱ, Кызыл-Таш јурттардыҥ участковый врач-терапевти болуп иштейдим. Эки јылга јуук баш терапевттиҥ ижин јаба база бӱдӱргем. Бистеги госпиталь баш врач Роза Мухамбердиновна Чалгинбаеваныҥ, Жанаргуль Ерболовна Семенованыҥ шылтузыла ачылган. Нениҥ учун дезе, оорузы билдирбей оорыгандарды тӧс госпитальга апарары аймактыҥ эмчилигине база јаан чыгым. Мен госпиталь ачыларда ла бойымныҥ кӱӱн-санаамла  мында иштеерге келгем. Нениҥ учун дезе, меге, јиит врачка, мындагы иш келер ижиме јаан ченемел берер деп шӱӱгем. Чын ла, мен мында иштеп тура, бойыма тузалу, ижиме керектӱ эмдеер кӧп   билгирлер, эп-сӱмелер  билип ле кӧрӱп алдым.

—Слер бу госпитальга кандый кӱӱн-санаалу иштеп бардыгар, јӱрӱмге кӧрӱмигер солынды ба?

— Биске,  бу госпитальга баштап ла иштеп кирген улуска, кӱч ле болгон. Ишти канайып тургузып иштеер, недеҥ баштаар деп сурактар турган. Нениҥ учун дезе,  бу оору биске таныш эмес болгон ине. Је тӧс госпитальда иштеерине темигип калган врачтардаҥ сурап, олордыҥ ченемелине тайанып, ишке табынаҥ кирдис. Эҥ ле кӱчи — ол чума оорула тартыжарга белетеген коруланарыныҥ аҥылу костюмдарын кийери, оны алты частыҥ туркунына кийип јӱрери. Госпитальда дезинфекцияныҥ ээжи-режими тыҥ. Тӱрген медболуш јетирер кӧлӱк баштапкы оору улусты экелерде, ол улус бисти кӧрӱп, база чочып калган тургандар. Бис бойлорыс та эмеш алаҥзып турган болгоныс. Је оныҥ кийнинде бис ӱрениже бергенис. Кӧп јылдардыҥ туркунына иштеп койгон медишчи Надежда Борисовна биске энедий болгон. Јаан кижи тӱҥей ле јӱрӱмде кӧпти кӧргӧн учун, биске  јӧмӧлтӧ болгон.

Мен бойымды база тыҥ ла  тудунып, чырмайып иштедим. Мен бу јӱрӱмниҥ берген ченелтезин ӧдӱп чыккам деп сананадым. Бис алты кижи канча кӱндерге бир биледий болуп калдыс. Мында иштейле, чын ла билгиримди бийиктеттим. Кожо иштеп турган улусты база баалап, кижиге кижи керек деп оҥдодым. Мында каткымчылу да учуралдар кӧп болгон, бойыстыҥ кӱӱнисти кӧдӱрерге кокырлажып та турдыс, јурукка соктырынар ӧй база болуп турган. Айылдыҥ улузыла телефон ажыра куучындашканыс. Балдарысты санап, кунугып та турганыс. Онойдо ок биске амтанду курсак аскан улуска, бисти ижисте јӧмӧгӧн ончо улуска быйанымды айдар кӱӱним бар.

—Слер улусты неле эмдеп туругар?

—Вируска удурлажар эмдер берип турганыс. Је кажы ла кижиниҥ су-кадыгыныҥ аайы аҥылу, оору-јоболы башка. Оныҥ учун кажы ла кижиде COVID-19 оорудаҥ ӧскӧ кандый оору болгон — оны база эмдеп турдыс. Бу јобол кижиниҥ оору јерин табып, ол органдарга каршу јетирер аргалу болгоны чочыдулу. Кажы ла кижиге аҥылу эмдеш табып, эмдеер керек.

—Бу госпитальдаҥ,  Слер иштеп турган ӧйдӧ, канча кижи јазылып чыкты?

—Госпитальда  оору 43 кижи јадып эмденер аргалу. Бис иштеген ӧйдӧ бистиҥ аймактыҥ улузы кӧп оорып турган ӧй болгон. Бир кӱнде госпитальга ӱч кижинеҥ де кирип турган. Бир кӱнде кирген улус ончозы бир кыпта јадар. Кажы ла кижи 14 кӱн јадар, 10-чы ла 12-чи кӱндеринде бис бу улустаҥ анализ аладыс. Эки анализтеҥ оору чыкпаза, јазылган деп, госпитальдаҥ чыгарадыс. Ончо јаба 51 кижи јазылып чыккан. Эм тургуза бу госпитальда 17 пациент бар.

—Улус ортодо медиктер акчага болуп госпитальга иштеп барып турган деп куучындар јӱрет. Слер нени айдараар?

—Чынын айтса, кажы ла кижи ижин акча учун эдип јат. Акча кижиге керектӱ: бала-барказын азырап,   ол ло бойыныҥ да, билезиниҥ де улузыныҥ су-кадыгын орныктырып аларга ла ӧскӧ дӧ јӱрӱмдик керектерге. Медиктердиҥ ишјалы ас учун улус анайда айдыжып турган болор. Је бистиҥ бригаданыҥ улузыныҥ кемизи де акча учун келбеген. Нениҥ учун дезе, кижи су-кадыгын кандый да акчала садып албас. Мен сананзам, чын ла бойыныҥ албатызын сӱӱген, чыдамкай, кӱчтердеҥ коркыбаган улус мындый алтамга барар. Эмчиниҥ јолын улус акчага болуп талдабай јат, оору-јоболду улусла иштеери эҥ ле кӱч иш. Эҥ ле турумкай, бек улустыҥ ижи деп айтсам, бир де јастыра болбос.

—Оорыган улустыҥ јаҥ-кылыгы керегинде: улустыҥ психологиязы канайып та кубулып   турган ба, бу јанынаҥ база эмеш айдып берзер?

—Чындап та, оорузы билдирбей оорыган улустыҥ кезиктери бу оору јок то  деп айдышкандар. Кӧп саба улус бу госпитальда јатканын јажырып турадылар, нениҥ учун дезе, одоштой јаткан улус олордоҥ чочып, оорыган улусты кыйа кӧрӱп турган да учуралдар кӧп болгон. Тӧрӧӧн-туугандар айлына кирбей, качып та турган учун, кезиги мен оорыбагам, тегине ле анализ сакып јаткам деп айдыжат. Ооруны јажырза, оору јок болуп ӧдӧ берер эмес. Оорыганынаҥ кижиге бир де уйалбас керек. Оорудаҥ јаан неме бар эмес деп, албаты тегиндӱ айтпаган. Ончо телекейдиҥ албатылары алдырган вирус эмей. Бу јоболды бис јеҥип чыгарыс деп иженип јадым. Вакциназы да табылган.

—Айлыгарга јанып келереерде, кандый сагыштар эбелди?

—Менде эки бала, бирӱзи јети јашту, экинчизи тӧрт. Олорды мениҥ эш-нӧкӧрим кӧрӱп кичееген. Мен јогынаҥ кӧп неме солынган. Бир јыл айлымда болбогонымла тӱҥей сезим болгон. Эмди мен јок болгон ӧйиме једижерге, кӧп ӧйимди балдарымла ӧткӱрерге амадайдым. Је эмди ойто ло иш, ойто ло оору улус мени сакыйт. Јӱрегим эмчиликке меҥдейт… Эл-јон, чеберленигер, бала-баркаарды база чеберлегер. Бис слер учун тӱн-тӱш эмчиликте, слер бис учун айлыгарда отурыгар…

 Ээчиде куучынды Надежда Борисовна Уреловала ӧткӱрдим. Ол 35 јыл стажту медсестра, кӧп јылдардыҥ туркунына Мукур-Таркаты јуртта эмчи болуп иштеген, калганчы јылдарда Кош-Агаштыҥ эмчилигинде процедурный медсестра болуп иштейт. Ол чыйрак, килеҥкей, јӱреги јымжак, тоомјызы јаан эмчи. Надежда Борисовна экинчи ай ковидный госпитальда иштеп јат.

 —Надежда Борисовна, Гульжан Токтаубаевнаныҥ куучынына јӧмӧжип нени айдарар?

—Кош-Агаштыҥ эмчилери улай ла чумала тартыжар ӱредӱлер ӧдӱп, аҥылу кеп-кийимди кийип билерис бу ижисте база болуш болгон. Чумала тартыжар Алтайский станцияныҥ санврачы Мишинге ӱредӱлери учун јаан быйанысты айдып турубыс.

Мен бу госпитальга бойымныҥ кӱӱнимле келгем. Нениҥ учун дезе, эш-нӧкӧрим Яков Константинович Урелов  тӱрген болуш јетирер кӧлӱктиҥ тискинчизи болуп иштейт. Ол канча айдыҥ туркунына оору улусты тартып иштейт. Јаан уулым контрактла службада болгон, эмди айылда   билезиле кожо амырап јат. Мен уулым ла баркаларым   айылда тыш отурзын, олорды корулайын деп санаамла экинчи айга госпитальга арттым. Оноҥ бу госпитальда иштеп, темигип калган улус база керек деерде, јӧпсиндим. Мениҥ кыс балам, Ульяна Яковлевна Боровикова, эмчи болуп Горно-Алтайскта иштейт. Ол тӧрт айдыҥ туркунына база ковидный госпитальда иштейле чыккан.

—Эмди госпитальда Слерле кожо кемдер иштеп јат?

—Эмди мында бир ле врач, ол инфекционист Наталья Муратовна Мадинова.  Арткан улус, студент балдар база экинчи айга артып калдылар. Эмди мында 16 кижи иштейт.   Мында кыптар ару, ичинде ле душ, туалет бар. Тышкары чыгып, ойноор јаан площадка бар. Бис, эмчилер, домиктерде јадып турус. Тӧжӧк-јастык ару, јаҥы. Курсактарды бир катап тузаланар јелим айактарда экелет. Онойдо ок оору балдарыла кожо тӧрӧӧн-туугандарына јадарга јараар. Айлынаҥ тату эмес печенье, сушка экелери јарадылат, онойдо ок кезик улус изӱ курсакты база алдыртып алат. Бис бу улуска эмдер берип, укол салып, капельницалар тургузадыс. Эдиниҥ изӱзин улай кемјийдис, каныныҥ тебӱзин база кӧрӧдис.

—Улус слерге быйанын айдат па?

—Эйе. Кӧп саба улус госпитальдаҥ јаҥыс ла эмденип алала эмес, онойдо ок јакшы кӱӱн-санаалу јангылайт. Ончо улус биске быйанын айдат. Олор мында  эмденип, амырап, чайын кайнадып ичип, телевизор кӧрӱп, јӱрӱмнеҥ бир де артпай јаткылайт. Јаҥыс ла 14 кӱнниҥ туркунына  тышкары јайым чыгып барары јанынаҥ тудуулу. Уреловтордыҥ билези канча айга биригип тушташпаган. Байла, бу пандемия божозо, олор јуулып, куучындажар болор.  Бу ӧй олордыҥ тӱш јеринде болгондый билдирер…

—Куучын-эрмек учун быйан! Јеткерлӱ оорула тартыжып, јерлештериниҥ су-кадыгын орныктырып, госпитальда узакка иштеп јӱрген слерге — эмчилерге, ӧскӧ дӧ ишчилерге — јаан быйаныс!

Эмилчи САНИНА