Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јербойында башкарынарына ӱренип таскаарга…

18.08.2020

Тоолу кӱндер кайра «Звезда Алтая» республикан газеттиҥ редакциязында «Театрдаҥ јербойында башкарынарына» деген ӱлекердиҥ башкараачызы, «Перспектива» фондтыҥ президенти Ольга Волосовцевала пресс-конференция ӧтти. Пресс-конференцияда онойдо ок ӱлекердиҥ ишјал албай иштеечи јондык эксперти Алена Казанцева, режиссер, баш артист, кӧп тоолу јайаан ӱлекерлердиҥ туружаачызы Ольга Володина  туруштылар.

Ольга   Волосовцева пресс-конференцияны ачып тура, мынайда айтты: «Быјылгы јылда «Перспектива» фонд президенттиҥ «Театрдаҥ јербойында башкарынарына» деген ӱлекерин ойноп алган. Озо ло баштап ӱлекердиҥ ады кайкадып, јилбиркедердеҥ айабас. Каруузына јартамал эдип, чокымдап ийели. Шак бу «Перспектива» деген фонд он јылдыҥ туркунына Маймадагы јурт јеезениҥ јеринде кӧп тоолу театральный ойын-кӧргӱзӱлер тургузат ла о. ӧ. јайаандык ӱлекерлерди јӱрӱмде бӱдӱрет».

—Оныҥ амадузы, бир јанынаҥ, эл-јонныҥ јайаандык јайалтазын чечери, мынызы бистиҥ фондтыҥ ижиниҥ база бир бӱдӱми болуп јат. Экинчи јанынаҥ, ол биригӱни ичкери ӧскӱрерине керектӱ ле јарамыкту эп-арга деп айдар керек. Эмезе, јайаандык ӱлекерлердеҥ јуулган акча-манатты бис јондык учурлу ӱлекерлердиҥ кӧрӱ-маргаандарына чыгарадыс — деп јартады. —Бис граждандардыҥ баштаҥкайларын ичкери кӧндӱктирер амадула кажы ла јыл, онойып он јылдыҥ туркунына, кӧрӱ-маргаандарды кӧнӱ ӧткӱргенис.

О. Волосовцеваныҥ айтканыла, ӧткӧн јылда, фондтыҥ башкараачызы болуп тура, ол биригӱде јербойында башкарынары аайынча јаан ишти баштап кӧрзӧ кайдар деген тӱп-шӱӱлтеге келген. Тайанатан ченемел бар. Мында Алена Казанцевала кожо кӧп јылдардыҥ туркунына ӧмӧ-јӧмӧ иштеп, модельный јӱрӱмниҥ чыҥдыйы керегинде ченемел артыгынча болуптыр.

—Бис экӱ 2006-2007 јылдарда Новосибирсктеги Сибирьдиҥ баштаҥкайларды ӧскӱрер тӧс јеринде сӱреен јакшы ӱредӱ алганыс. Ол экијылдык программа «Новая модель управления муниципальным образова-нием» ле «Качество жизни в наших руках» деп адалган. Эл-јонды јербойында башкарынарына јилбиркедери, тартары болгон—деп, Ольга Игоревна куучынында чокымдады.

Олор бу ижин јӱрӱмде бӱдӱрип јӱреле, табынча артыргыскан. Је бӱгӱнги ӧйдиҥ јаҥы экпиниле, ороонныҥ президентиниҥ, онойдо ок таланыҥ башчызыныҥ ӧткӧн јылдаҥ ала ӧткӱрип јаткан ижи граждан обществоныҥ эрчимдӱ ӧзӱмине, јӱрӱмниҥ ончо сурактарыла јилбиркеерине, туружарына ууламјылалганына ајару эткен. Онойып олор база бу ууламјыла ичкери барар деп јолду шӱӱлтеге келген болуптыр.

«Бис Алена Борисовнала кожо бу ӱлекерди бичигенис. Ол мында јондык эксперт болуп јат. Бис граждандарга тузалу јондык ӱредӱ-семинарлар ӧткӱрерис. Ольга Володина ончо јайаандык ӱлекерлердиҥ јаантайынгы туружаачызы, кӧп тоолу ойын-кӧргӱзӱлердиҥ режиссеры. Шак ла бу режиссер ӱлекерде темдектелген. «За двумя зайцами» деген ойын-кӧргӱзӱни тургузар» — деп, О. Волосовцева айтты.

Алена Казанцева бойыныҥ куучынында: «Маймадагы јурт јеезе 2004 јылда «Јербойында бойы башкарынары» деген 131-чи федерал јасакла иштеп баштаган. Бис дезе, кенектердиҥ «Возрождение» деген тӧс јери болуп тура, ӱредер амадулу кӧдӱриҥилер ӧткӱргенис. Ӱредӱге јурт јеезелердиҥ, бизнестиҥ, јондык организациялардыҥ ишчилери кычырылган. Амадузы бой-бойлоры ортодо ӧмӧ-јӧмӧ ишти канайда тӧзӧӧри болгон. Шак ондый ӱредӱ ӧйинде олор Ольга Игоревнала, онойдо ок Маймадагы јурт јеезениҥ эрчимдӱ ӧскӧ дӧ улузыла танышканыс» — деп чокымдады.

—Байа Ольга Игоревнаныҥ айтканыла, 2006 јылда калыктар ортодогы сӱреен јилбилӱ јаан ишле танышканыс. Гран ары јаныныҥ ороондорындагы коллегаларыстыҥ ченемелин кыракы шиҥдеп, бойыска, бистиҥ јербойыныҥ айалгаларына келиштире јазаганыс — деп, Алена Борисовна айтты.

—Ӱредер программаныҥ тӧс учуры кандый деп сурак чыгып келет. Оныҥ каруузы 131-чи јасактыҥ 5-чи бажалыгында — граждандарды јербойында башкары-нар ишке јилбиркедериниҥ аргалары. Јербойында башкарынарыныҥ (јурт јеезе) бюджеди сӱрекей ас. Оогош јурттардыҥ бюджеди 5 млн салковой. Бу акча јӱк ле оромдордыҥ карын арчыырын јеткилдеерине једер, бу да ишке јетпес аргалу. Јурт јеезениҥ јааныныҥ ишјалы, јурттыҥ ичи-тыштын јазаары ла о. ӧ. кӧп тоолу чыдулар. Эмди олорды эмеш астаткан деп айдарга јараар. Азый федерал јасак ончо аймак тӧзӧлмӧлӧргӧ, јурт јеезелерге јаҥыс болгон ине. Чыдулары јаҥыс, акча-манады дезе ас — деп чокымдады.

—Айдарда, јербойыныҥ сурактарын чечерине граждандарды тартып албазынаҥ керек јылбас. Ол ло 5-чи бажалыкта бир канча эп-аргалар темдектелет, олордыҥ тоозында сходтор, бюджетти шӱӱжери ле онойдо ок  ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ ӧскӧ дӧ бӱдӱмдери деп айдылат. Иштиҥ ӧскӧ бӱдӱмдери аайынча бис ӧскӧ субъекттердиҥ ченемелиле таныштыс. Онызын бу ӧйгӧ јетире коммерческий эмес сектордыҥ иштегенин бойы башкарынар башкартуга саларга јараар. Олордыҥ тоозында килемјиниҥ јӱзӱн-башка акциялары, кӧдӱриҥилери болор аргалу.

Бис эки јылдыҥ туркунына ӱренгенис, ченегенис. Бистиҥ командага эрчимдӱ, баштаҥкайлу улус, депутаттардыҥ корпузыныҥ чыгартулу улузы, јурт јеезениҥ јааны кирет. Граждандарды бу ишке тартып јатканыныҥ учурын олор јарт оҥдоп алар учурлу. Бу тегин, куру керек эмес. Је улус аайы-бажына чыгатан сурактарды шӱӱжеринде эрчимдӱ туружар аргалу, эки јандай ӧмӧ-јӧмӧ чыгатан сурактарга канча кире болуш керектӱзин олор чокымдап, бу ууламјыда чокым иштеер кӱӱндӱ.

Бис кемиле, учурыла јаан ишти Маймадагы јурт јеезеде ӧткӱргенис. Нениҥ учун дезе Ольга Игоревна мында депутаттар Совединиҥ председатели болуп иштеп тура, депутаттарла ныкта иштеген — деп, А. Б. Казанцева айтты.

—Онойып јартамалду јаан ишти тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱрип, бис ӧткӧн јылда аймакта ТОС-ты (јербойында јон бойы башкарынары) тӧзӧӧри јанынаҥ эрчимдӱ иштеп баштаганыс. Ондый тӧрт ТОС-ты тӧзӧп алганыс. Айдарда, шак бу ӱлекер Майма јурт јеезениҥ ле Майма аймактыҥ эл-јоныныҥ эрчимдӱ туружатан тизӱ кӧдӱриҥилериниҥ бирӱзи болуп јат — деп, А. Казанцева аҥылап темдектеди.

Ольга Волосовцеваныҥ темдектегениле, бу ӱлекер «Жизнь в наших руках» деген ӱлекерле јӧмӧлгӧн. Грантты бис Маймадагы јурт јеезедеҥ алганыс. Ол база јербойында јон бойы башкарынар ууламјылу ла Майма аймактыҥ јеринде, А. Казанцеваныҥ темдектегениле, једимдӱ ӧдӧт. Ол ченелтени једимдӱ ӧткӧн, ченемел јеткилинче. Шак бу ТОС-тор аймак та, президент те кеминдеги гранттарла иштеп јат. Онойып, Минюстта «Наш дом» деген ТОС онлайн ажыра регистрацияны ӧткӧн.

«Театрдаҥ јербойында башкарынарына» ӱлекердиҥ јайаандык јаны керегинде режиссер Ольга Володина куучындады.

—«Мен мында кайдаҥ келгем?» деген суракка карууны мынайда јандырар кӱӱним бар. Майма јуртта јадып турган кижи болорым. Ижин иштеп јӱрер, је ӧзӧгинде амыр јок, јуртыныҥ јӱрӱминде, јурттыҥ бойы башкарынарында эрчимдӱ туружып тургандардыҥ бирӱзи болорым. Мендий улус кӧп. Эрчимдӱ, баштаҥкайлу, јайаан јайалталу (онызы иштеп јаткан ижинде чечилбеген) улусты илелеп, чуктап, бириктирип, бирлик амадула иштеери сӱреен керектӱ. Онойып, бис биригип, бир јаан јайаандык биле болуп, бойысты «Перспектива» фондтыҥ турчылары деп чо-тойдыс.

Бистиҥ ижис килемјиге, јакшыга, јакшы керектерге ууламјылалган. Онойдо ок обществого, бойыстыҥ јаткан јериске ичкери ӧзӧргӧ болужадыс. Бу фондко бойыстыҥ јайалталарысты, аргаларысты јӱрӱмде бӱдӱрерге келгенис. Тегин јӱрӱмде бис башка-башка бӧлӱктерде једимдӱ иштеп јаткан улус болорыс (аргачылар, бухгалтерлер, ӱредӱчилер ле о.ӧ.). Фондтыҥ шылтузында бис сценага чыгадыс. Јуулган акча-манатла фонд баштаҥкайлу граждандарды  јӧмӧӧр амадула, кӧрӱ-маргаандарды јӧмӧӧр амадула кӧрӱ-маргаандарды ӧткӱрет. Мында чек башка иш. Баштапкы јерде килемјиниҥ јолы.

Бу кӱскиде бис, фондтыҥ турчылары, «За двумя зайцами» деген ойын-кӧргӱзӱни тургузарыс. Јаҥы улусты бойыска јилбиркедип тартадыс. Бис калала јакшы иштеп јадыс. Ойын-кӧргӱзӱлерди тургузып јатканыстыҥ амадузы — кӧрӧӧчилердеҥ јуулган акча-манат, кирелте јондык учурлу ӱлекерлердиҥ кӧрӱ-маргаандарына керект угузу-бичиктерди бичиирине, ТОС-торды тӧзӧӧрине чыгарылар. Кӧрӧӧчилер бойыныҥ јаткан јерин, айалгазын ӧскӱрерине јӧмӧлтӧ-болуш эдип јатканы јаан керек. Јаткан јерин ӧзӱмдӱ, аргалу болзын деген амадула эдилип јаткан килемјини баалаар керек, ӧскӧ дӧ аймактар јозок алып, бойында ондый ТОС-торды тӧзӧзин деп айдар керек  — деп, О. Володина айтты.

Ольга Волосовцеваныҥ айтканыла, бу јеҥил эмес ӧйдӧ улуска тузалу јакшы керектерде туружар јарамыкту арга берилет. Јайаан јайалталу улус сценага чыгып, аргаларын чечип јат. Мында профессиональный культурала коштой база бир культура ӧзӱп, јолына чыгып јат.

Алена Казанцева бойыныҥ куучынында јилбиркеген улусты, темдектезе, депутаттарды эл-јонло, окылу јаҥла текши тилди табарга, бойыныҥ округындагы сурактарды чечерге керектӱ акча-манатты сураарга ӱредери, таскадары јанынаҥ база айтты. Шак бу ӱлекердиҥ бир ууламјызы депутаттардыҥ корпузына тузалу, јарамыкту ӱредӱ-семинарлар јанынаҥ база айтты. Оныҥ айтканыла, депутаттарды јакшынак керекти эл-јонло, улусла ӧмӧ-јӧмӧ эдерине ӱредери, таскадары. Онызы ӱлекердиҥ де, онойдо ок «Перспектива» фондтыҥ тӧс керектериниҥ бирӱзи болуп јат.

Ольга Волосовцева: «Ӱредӱ-семинарда турушкан граждандар бойыныҥ округындагы, јуртындагы курч сурактарды билгир чечер аргалу болор. Келер ӧйдӧ олордыҥ микрорайоны эмезе јурты кандый болорын ажындыра кӧрӧр аргазы болор. Чокымдап айтса, ӱлекерди тургузарына ӱренер. Шак оныҥ учун ТОС-тор тӧзӧлӧр. Мында бюджетте эмес акча-манатты јуртыныҥ ӧзӱмине тузаланарга ӱренер, иштеер. База кӧрӱ-маргаандарда туружарга угузу бичикти, онойдо ок президенттиҥ грантына ӱлекерди бичиирге ӱренип алар деп иженедим» — деп айтты.

«Перспектива»  фондтыҥ темдектегениле, аймак кеминде ойноп алган «Качество жизни в наших руках» деген грантла коштой президенттиҥ гранты барып јат. Бу грант ӧдӱп јаткан пресс-конференциядаҥ јолын алынып јат деп айдарга јараар. Баштапкызы аайынча иш Бӱлӱлӱ, Суску, Манјӱрек јурттардыҥ јаандарыла кӧнӱ ӧдӧт. Мындагы иш ТОС-торды тӧзӧӧриле чике колбуда. Јурттарда, эл-јондо јилбӱ бар. Президенттиҥ гранты аайынча ТОС-тор Подгорныйда, Ӱстиги-Карагужта, Рыбалкада, Карлушкада, Дубровкада  тӧзӧлӧри темдектелет. Јурттарда баштаҥкайлу группалар бар. Эмди тургуза бу иш Маймадагы јурт јеезениҥ јурттарында ӧдӧт.

«Театрдаҥ јербойында башкарынарына» деген ӱлекер јӱрӱмде Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутаттары Михаил Коноваловтыҥ, Ольга Волосовцеваныҥ, Алена Казанцеваныҥ башкарганыла Маймадагы јурт јеезениҥ јеринде ӧдӧт.

К. ПИЯНТИНОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина