Кӱнниҥ тӧс сурагы: малга азырал белетеери

21.08.2020

Јаскыда јурт ээлемниҥ ишчилери «Нени отургызарыҥ, оны ла аларыҥ», «Канайда кичеериҥ, андый ла кирелте аларыҥ» дегениле башкарынып, јаскы кыра ижине чыккан эди. Эмди дезе кичееп, ӧскӱрип алган тӱжӱмин јуунадат.

Коронавирустаҥ улам тӧзӧлӧ берген айалгала колбой Россияныҥ јурт ээлем аайынча министерствозы јаскы кыра ижиниҥ сурактары јанынаҥ кажы ла тергееле таҥынаҥ иштеген. Быјыл ороон ичинде 80,3 миллион гектар јерде јуртээлемдик ӧзӱмдер отургызылган. Мынызы, ӧткӧн јылдыйына кӧрӧ, 0,8 миллион гектарга кӧп.

Коронавирустыҥ пандемиязыныҥ айалгаларында министерство кажы ла тергееле ол тергее ӱрендерле, минеральный удобрениелерле, запчастьтарла, анайда ок јаскы кыра ижин једимдӱ ӧткӱрерине керектӱ ӧскӧ дӧ не-немеле јеткилделген бе деп, таҥынаҥ иштер ӧткӱрген. Соя, кукуруза, рис, гречиха, картошко, маала ажы ла масличный культуралар отургызатан јерлердиҥ кеми јаандадылган эди.

Госјӧмӧлтӧниҥ акчазын јурт ээлемниҥ товарэдеечилерине тӱрген јетиргениниҥ шылтузында јаскы кыра ижине ӧйинде чыгар ла оны једимдӱ ӧткӱрер арга болгон. АПК-га керектӱ одыру-сӱркӱш материалдар канайда јетирилип турганын, оныҥ баалары кандый кеминде болорын мониторить эдер ишти министерство база ајаруда туткан.

Ӧзӱмдер ӧскӱрери тергеебистиҥ јурт ээлеминиҥ база бир учурлу бӧлӱги болот. Алтай Республика ашты, концентрированный азыралды ӧскӧ тергеелердеҥ экелип турган да болзо, бистиҥ экологически ару продукцияныҥ (эттиҥ, сӱттиҥ, мӱӱстиҥ, мӧттиҥ, эм ӧлӧҥдӧрдиҥ) чыҥдыйы јакшы болгоны текши јарлу.

Республиканыҥ ӧзӱмдер ӧскӱрери аайынча бӧлӱги иштеп алып турган продукцияныҥ кеми текши продукцияныҥ кеминиҥ 20 проценти болуп јат. Бисте кӧп лӧ сабада азырал культуралар (92 процент кире) отургызылат. Бойыста чыҥдый ӱрендер ӧскӱрер ле белетеер амадула Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозы ӱрендерле иштеер аҥылу ээлем тӧзӧӧриле колбулу иштер ӧткӱрет.

Тергеебисте 2020 јылда бастыра 52 муҥ гектар јерде јылдам ӧзӱмдер отургызары темдектелген болгон. Бу тоо, 2019 јылдыйына кӧрӧ, 4 муҥ гектарга кӧп болуп јат.

Аш ла ашмырчак ӧзӱмдерди 7,1 муҥ гектар јерде (2019 јылдыйына кӧрӧ, 0,3 муҥ гектарга кӧп) отургызар керек болгон. Бирјылдык ӧлӧҥдӧрди 42 муҥ гектар јерде (2019 јылдыйына кӧрӧ, 3 муҥ гектарга кӧп), кӧпјылдык ӧлӧҥдӧрди 2,2 муҥ гектар јерде (2019 јылдыйына кӧрӧ, 0,8 муҥ гектарга кӧп) отургызары темдектелген болгон. Ол јакылталар једимдӱ бӱткен.

Картошко ло маала ажы 2,5 муҥ гектар јерде отургызылган. Бу кӧргӱзӱ былтыргы јылдыҥ кеминде арткан деп айдар керек.

Быјыл отургызылган бастыра керектӱ ӱрендердиҥ кеми 10,8 муҥ тонна болгон.

«Россельхозцентр» ФГБУ-ныҥ Алтай Республика аайынча филиалы алылган ӱрендердиҥ чыҥдыйын шиҥдеер иштер ӧткӱрген. Анайып, ӱрендерди шиҥдеер ле ГОСТ-тыҥ кӧргӱзӱлерине јетирер иш ӧткӧн.

Республикада бастыра бар мал-аштыҥ текши тоозы 436 муҥ условный тын болуп артат. Олорго азырал белетеер иштер кичӱ изӱ айдыҥ ӱчинчи онкӱндӱгинде башталган. Тургуза ӧйдӧ бу иштер тергеениҥ бастыра аймактарында текшилей ӧдӧт.

Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозы берген јетирӱ аайынча болзо, тергеениҥ бастыра категориялу ээлемдеринде 2020 јылдыҥ куран айыныҥ 18-чи кӱнине јетире 69,6 муҥ гектар јер чабылган. Мынызы темдектелгенинеҥ 41 процент болуп јат. Бу чабылган јердеҥ 69,5 муҥ тонна ӧлӧҥ (темдектелгенинеҥ 32 процент), 16,9 муҥ тонна сенаж (темдектелгенинеҥ 45 процент) белетелген.

Ӧдӱп јаткан јылда бастыра категория ээлемдер 171 муҥ гектар јердеҥ 284 муҥ тонна азырал белетеп аларга чырмайат. Ол тоодо 8,4 муҥ гектар јердеҥ аш ла ашмырчак ӧзӱмдер, 50,5 муҥ гектар јердеҥ бирјылдык ӧлӧҥ, 46 муҥ гектар јердеҥ кӧпјылдык ӧлӧҥ лӧ 66 муҥ гектар јер јерлик ӧлӧҥниҥ јери болот.

Быјыл кышка республиканыҥ ээлемдери 436 муҥ условный тын мал-ашту кирер. Јурт ээлемниҥ мал-ажын азыралла јеткилдеерге болуп, муниципал тӧзӧлмӧлӧр, ас ла салза, 145 муҥ тонна азырал единица белетеерге јазанат. Анайып, бир условный тынга 4 центнер азырал единицадаҥ келижер.

Кӱндер јакшы турза, Алтай Республикада мал-ашка азырал белетеер иштерди ӱлӱрген айдыҥ баштапкы онкӱндӱгинде тӱгезери темдектелет.

Азырал белетеер иштер керегинде оперативный јетирӱлерди муниципал тӧзӧлмӧлӧр тергеениҥ јурт ээлем аайынча министерствозына неделеде эки катап аткарат. Бу иштерди министерство ајарузында тудат.

Майма аймакта азырал белетеер иштер кичӱ изӱ айдыҥ 29-чы кӱнинде башталган. Аймактыҥ бастыра категория ээлемдери 6,5 муҥ гектар јердеҥ 7,5 муҥ тонна ӧлӧҥ, 2,1 муҥ тонна сенаж, 1,7 муҥ тонна силос јуунадарын темдектеген.

* * *

Республиканыҥ эл-јоныныҥ јадын-јӱрӱмин јеткилдееринде АПК-ныҥ учуры јаан. Оныҥ тӧс производительный ийдезине ээленериниҥ јӱзӱн-башка бӱдӱмдӱ јуртээлемдик 113 предприятиези, 1300-теҥ кӧп крестьян-фермер ээлем, 56 муҥнаҥ кӧп ЛПХ, сӱт-товарный 49 ээлем, эттеҥ продукция белетеер 13 предприятие, сӱттеҥ аш-курсак белетеер 10 предприятие, аҥ ӧскӱрип турган 79 ээлем, потребительский 44 кооператив кирет.

К. КУРТОВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина