Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jакшы адаручыда jаман jыл jок

25.08.2020

Алтай Республикада Адаручылардыҥ кÿни jылдыҥ ла куран айдыҥ он тöртинчи кÿнинде öткÿрилери керегинде Jасак бу jуукта чыкты.

Jурт ээлемниҥ бу ууламjызына аjару эдилип, jöмöлтö-болуш jетирер иш öткÿрилип башталганы оныҥ öзÿмине jарамыкту айалга тӧзööр эмей. Алтай jеристиҥ мöди jаан суруда – оныҥ кижиниҥ су-кадыгына тузазы, бийик чыҥдыйы, аҥылу амтамы керегинде ончозы билер.

Кажы ла адаручыныҥ мöдиниҥ амтамы öскöзинеҥ аҥыланып турганын база темдектеер керек. Кан-Оозы аймакта Экинур jурттыҥ адаручызы Андрей Николаевич Яшевтиҥ мöди jаан суруда болгонын аjарып, бир кÿн бу иштеҥкей билеге айылдап келдис. Айакка урулган öҥи алтын-сары jараш мöтти амзазас, чындап та, сÿреен эмтир. Айылдыҥ ээзи Андрей Николаевичтиҥ темдектегениле, мöттиҥ амтамы адаруныҥ эм öлöҥдöрдöҥ jууган jулук-тамзыгынаҥ камаанду. Алтайыс öлöҥ-чöбиле байлык ла jер, Экинурдыҥ элбек jалаҥдарында кандый эм öлöҥ, чечек jок деер! Оныҥ да учун бу мöттиҥ амтамы керегинде айтпаза да jарт.

Куучын-кумый чöйилип, адару керегинде кöпти ле уктым. Адару тудары бу биледе jаандарынаҥ келген керек эмтир. Андрей Николаевичтиҥ  эш-нöкöри Эмилия Владимировнаныҥ адазы Владимир Элчинович Тоедов узы jаан адаручы болгон. Адару тударын ол канчын jиит öйинеҥ ала баштаган эмтир. Баштапкы тöрт уйа адаруны Jабаганнаҥ экелип, кичееп, кöптöдип, балдарына артыргысканы бу.

Эмилия Владимировнаныҥ куучындаганыла, ада-энезине болужып, адаруныҥ ижин кожо чыккандарыла кожо jаштаҥ ала бÿдÿргендер. Кичинек Эмилия беш jашту тужында jабыс отургышка туруп, адаруны ыштап турганы санаазына jакшы артып калган. Адазы кÿчтÿ колдорыла уйаны эптÿ ачып, араайынаҥ jартап, айдып турар, адаруларыла эрмектежип те турар. Эмилия акаларыла кожо jаскы öйдö адаруныҥ чыгарын сакып каруулдаар, мöт алар öйдö ачу таҥнаҥ ала оройго jетире ада-энезине болужып иштегилеер. Ол öйдö адару туткан улус ас болгон. Оныҥ да учун jилбиркеген суракка карууны угар кижи jок. Мынайып, ада-энези почта ажыра адару тударыныҥ журнал-газеттерин бичидип баштагандар. Керектÿ бичимелдерди кезип, анчада ла керектÿзин карандашла темдектеп, Владимир Элчинович башка папкага jуур. Адазыныҥ бу артыргыскан газеттиҥ кезимелдери эмдиге jетире бар, öйлö кожо саргарып калган бичимелдер эмди де балдарына керектÿ боло берет.

Владимир Элчинович айдар: «Адарула иштеер тушта jакшы кÿÿндÿ болор керек, адару кижиниҥ кÿÿнин сезип jат — бир ле эмеш ачынып калала адаруга jууктазаҥ, тен кожо кÿйбÿрей берер». Jаанныҥ сöзин jанчыкка салып, öрöкöнниҥ айтканын кÿйÿзи Николай угуп, кожо болужып, адару тударына ÿренген эмтир. Эмди билерине бойыныҥ Айас ла Амыр уулдарын ÿредет. Уулдары ада-энезине адару ижине бажынаҥ ала учына jетире болужадылар.

Мынайып куучындажып, адару тудар jерге келдибис. Меге Эмилия Владимировна сеткалу шляпа-бöрÿк берди. Чала jалтанып турдым. Кöрзöм, Николай Андреевич ле Эмилия Владимировна кандый да коруланар кийим jогынаҥ ла адаруга jууктап, уйазын ачты, коркыбазын деп, айылдыҥ ээзи меге jаҥып ийди. Адарулар олорды керексибейт те, кÿÿлеп, чагып учпайт та. Байла, адарулар ла адаручылар бой-бойына ÿренижип калгандар. Мен олорды кöрÿп, фотого тÿрген-тÿкей согуп турдым. Адаручылардыҥ jартаганыла, бу уйаныҥ адарулары jобош кылык-jаҥду. Кезик уйа адарулар кылыкту болор, кезик уйа иштеҥкей, кезиги jалку да болор. Ӱзе неме улустый ла  ошкош…

Кажы ла кижи адаручы болуп иштеп болор бо? Андрей Николаевичтиҥ айтканыла, адаручы болорго,  адару ошкош иштеҥкей болор керек. Оноҥ öскö бу керекти ончо аайлап-баштаарга кÿч болор. Эмди ле бу куран айда калганчы мöтти алып, адаруларды кышка белетеер керек. Уйаларын jылулап, кышка тамзыгы jеткилинче болзын деп кичеенер. Кышкыда адаручыга эдер иш jок деп сананбагар: канча рамдар белетеери кайда, jаскыда ишти öйинде баштаарына ончо jазалдарды белетеп алар керек. Jаскыда уйаларды ачып, курсагы арткан ба, оору-jобол бар ба — ÿзе кöрöр керек. Орус албатыныҥ «Сыпышкаларды кÿскиде, адаруларды jаскыда чоттоор» деп укаа сöзи санааргага кирет пе? Адару кöптöгöн болзо, башка уйа тöзöп, билезин бöлиир керек.

Jаан изÿ айда баштапкы мöтти алып jат. Бистиҥ соок jерде, öскö тергеелерге кöрö, бу бир эмеш орой öй. Мынайып, куран айга jетире сыраҥай ла иштиҥ изÿ öйи: канча мöт урган флягаларды тажыыры, ол рам-уйаны ойто арутап арчыыры – тегин керек эмес эмей. Адаручылардыҥ мöди jаан суруда болот, садары jанынаҥ сурак турбай да jат. Анчада ла öскö тергеелердеҥ келип, садып аладылар. 2018 jылда Кыдат та jеринеҥ келип алгандар, jербойыныҥ да улузы мöтти сурулап, садып аладылар. Байла, керек чыҥдыйда. «Бажынаҥ ла ала бис бойыска ээжи тургузып алганыс – чыҥдыйы учун, оныҥ да учун мöт суруда. Кезик-кезикте чыҥдый эмес мöт садып турганын кöрзöм, ичим ачыыр» — деп, Андрей Николаевич ачыгынча айдат.

Бу иштеҥкей билени кöрÿп, адару ла чымыл керегинде кеп-куучын санаамга кирди. Иштеҥкей улустыҥ куучыны да тöзööндÿ, кереги де эрчимдÿ болуп öзöр, jаранар, телекейге jарашты сыйлаар. Адару ошкош. Адару амыры jогынаҥ иштенип, ондый тузалу ла амтамду тамзыкты улуска сыйлайт. А jалку, кылыгы jаман улусты кöрзöгöр, торт ло чымыл — јаҥыс ла коп-сайак, jаткан jеринде кир-тор. Оныҥ да учун, адару ошкош адаручыларга, иштеҥкейлерге мынаҥ да ары ачык јолдор болорын кӱӱнзейли. Ижигер эрчимдÿ, öзÿмдÿ болзын, амадаганаар бÿтсин!

А. ТАЙТОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина