Алтайдын Чолмоны

Россияда коронавирустаҥ вакцина табылган

25.08.2020

Россияда ла телекейде  коронавирустаҥ «Спутник V» деп баштапкы вакцинаны Гамалеяныҥ адыла адалган тӧс јерде тапкандар, ол окылу регистрация ӧткӧн лӧ кӧптӧдӧ чыгарыларына белен.  Ол керегинде президент Владимир Путин јарлаган ла Россияныҥ вакциназы турулталу деп чокымдаган.  Јылына 1,5 млн вакцина чыгарар арга бар, бир дозазыныҥ баазы 500 салковой кирези болор. 

COVID-19 ооруныҥ Россиядагы баштапкы вакциназыныҥ регистрациязы керегинде  Владимир Путин башкаруныҥ турчыларыныҥ куран айдыҥ 11-чи кӱнинде болгон јуунында јарлаган.   «Бӱгӱн эртен тура коронавирустыҥ југуш оорузына удура вакцина телекейде баштапкы катап регистрация ӧткӧнин меге јетирдилер» — деп, президент јарлап, ол турулталу ла турумкай иммунитет тӧзӧйт деген. Владимир Путинниҥ кыстарыныҥ бирӱзи прививканы эттирткен. Куучын Gam-COVID-Vac вакцина керегинде ӧдӧт. Ол  РФ-тыҥ Минсу-кадыгыныҥ Эпидемиологияныҥ ла микробиологияныҥ
Н. Ф. Гамалеяныҥ адыла адалган национальный шиҥжӱлӱ тӧс јеринде јазалган.

«Вакцина ченелтелерде јаан турулталузын ла јеткер јок болгонын кӧргӱскен. Бойыныҥ кӱӱниле прививка алгандарда COVID-19-ка удура јакшы  антителалар тӧзӧлгӧн, олордыҥ бирӱзинде де иммунизация јанынаҥ јаан кубулталар болбогон» — деп, Минсу-кадыктыҥ јааны Михаил Мурашко угускан.

«Спутник V» препаратты Россияныҥ вице-премьери база ченеген.  Марат Хуснуллин коронавирустаҥ прививка этирткен.  Ол керегинде вице-премьер бойыныҥ микроблогында јетирген. «Меге ковидтеҥ привика эткендер, је ончолорыска чеберленериниҥ ээжилерин бӱдӱрерин ундыбас  керек!» — деп, политик бичиген.

Мынаҥ озо Минсу-кадыктыҥ угусканыла, эл-јонныҥ вакцинациязы 2020 јылдыҥ ӱлӱрген айында башталар.  Регистрацияныҥ кере бичигинеҥ кӧргӧндӧ, «Спутник V» деп атту вакцина 2021 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала тургузылып баштаар.   Владимир Путин    вакцинация улустыҥ бойыныҥ кӱӱниле тургузылар деп јарлаган.  Господин Мурашконыҥ айтканыла, прививкалар озо ло баштап медишчилерге ле ӱредӱчилерге тургузылар.

Минсу-кадыкта чокымдаганыла, јӱк эки прививка эдер керек. Вакцинаны эки катап тургусканы эки јылга «узак иммунитет» тӧзӧӧрине болушту.

Вакцина Зеленоградтагы «Биннофарм» заводто эдилер, ол Владимир Евтушенковтыҥ «Система» АФК-зына кирет. «Биннофармда» јылына 1,5 млн вакцина чыгарары пландалат. АФК-да угусканыла, оноҥ ары бу тооны кӧптӧдӧргӧ заводто ӱзеери јепселдер тургузылар. Корпорацияда Россияныҥ чочыдулу айалгада иштеп турган медишчилерин эҥ озо корулаары керегинде угускандар.  Аргачылыктыҥ чыгартулу улузы препараттыҥ баазын айтпай турулар.  RNC Pharma-ныҥ ӧзӱми аайынча директор Николай Беспаловтыҥ темдектегениле,   «Биннофармды» керектӱ јепселдерле јетире јеткилдеерине кӧп акча чыгарылбас ла продукцияга јаан суруныҥ айалгазында ол кайра јандырылып келер.

«Спутник V»,  эмезе Gam-COVID-Vac,— кижиниҥ аденовирусына тӧзӧлгӧлӧнгӧн эки компоненттӱ векторный вакцина деп Минсу-кадыкта јартагандар. Ол   чычкандарда ла бойыныҥ кӱӱниле турушкан улустыҥ эки группазында (кажызында ла 38 кижидеҥ) ченелте ӧткӧн.   Вакцинада COVID-19-тыҥ компоненттери јок деп, ведомстводо  коштылар. Н. Ф. Гамалеяныҥ тӧс јериниҥ директорыныҥ билим иш аайынча ордынчызы  Денис Логуновтыҥ мынаҥ озо айтканыла, векторный вакциналарда аденовирустаҥ кӧптӧӧри учун каруулу гены јоголтылат, оныҥ учун   кижини југуштырар аргазы јок, је клеткаларга керектӱ «кошты» јетирер аргалу. Gam-COVID-Vac-та ӧскӧ ороондордыҥ бир канча вакцинадарында ок чылап, SARS-CoV-2 деп ген кодирующий белок бар.

Господин Логуновтыҥ јетиргениле, коронавируска удура вакцинаны табар иштер 2020 јылдыҥ кочкор айынаҥ ала  оныҥ тӧс јеринде калганчы ӱч јылга MERS вируска удура ӧткӱрилген иштерге тӧзӧлгӧлӧнгӧн. Gam-COVID-Vac-тыҥ клиникалык ченелтелери башталганы керегинде 2020 јылдыҥ кичӱ изӱ айында јарлалган. Оныла коштой бойыныҥ ижин Вирусологияныҥ ла биотехнологияныҥ «Вектор» деп государственный  тӧс јери Biocad-ла (30% Виктор Харитонинниҥ «Фармстандартына» кирет) јаба ӧткӱрет.  Је иш соҥдойт – клинический ченелтелерди јӱк јаан изӱ айдыҥ учында баштагандар.

Башка-башка јетирӱлерле, эмди телекейде COVID-19-таҥ  170-неҥ ала 218-ке јетире  вакциналарла иштер ӧдӧт.

Су-кадыктыҥ бастыра телекейлик ассоциациязы (ВОЗ) јаан изӱ айдыҥ 31-чи кӱнинде улуста ченелтелер ӧдӱп турган ла келер ӧйдӧ чыгарылгадый 26 вакцина керегинде јетирӱлер эткен.   Кӧбизи S-протеинге антителалар чыгарарына ууламјылу эдилет.   Вирус бу S-протеинле, «аткак»-белокло, клетканыҥ мембраназында рецепторло колболот, оноҥ клеткага кӧптӧӧргӧ кирет.    ВОЗ-тыҥ јетирӱзиле, клинический ченелтелердиҥ ӱчинчи бӧлӱгине алты вакцина јеткен:

• Оксфордто университеттиҥ (AstraZeneca-ла јаба),
• Американыҥ Moderna (США-ныҥ аллергия ла инфекция оорулардыҥ национальный институдыла кожо),
• немецкий BioNTech (Fosun Pharma и Pfizer компанияларла кожо),
• китайский Sinovac,
• Вирусологияныҥ Уханьдагы институдыныҥ,
• Вирусологияныҥ Пекиндеги институдыныҥ (Sinopharm-ла кожо).

Јаан изӱ айдыҥ учында Pfizer концернде јарлаганыла, BioNTech-ле јаба эткен оныҥ вакциназыныҥ бир дозазыныҥ баазы 20 доллар кирези болор.  Американыҥ Moderna-зы бойыныҥ эминиҥ бир дозазын кайда да 30 долларга баалайт.   RNC Pharma-ныҥ ӧзӱми аайынча директоры Николай Беспаловтыҥ јетиргениле, коронавируска удура российский вакцинаныҥ бир дозазыныҥ баазы грипптийинеҥ эмеш ле бийик ле 500 салковой болор.     Минсу-кадыктыҥ јааны Михаил Мурашконыҥ алдында угусканыла, коронавирустаҥ прививка тегинге эдилер.

ВОЗ-тыҥ специалисттериниҥ чоттогоныла, эҥ артыгы оксфордский вакцина.   Јаан изӱ айдыҥ 20-чи кӱнинде Lancet деп медицинский журналда бойыныҥ кӱӱниле прививка эттирткен 1077 кижиниҥ кӧргӱзӱлери аайынча турулталар јарлалган. Бу вакцина коронавирустаҥ эки кат корулаш эдет – антитела да, клеточный иммунитет те тӧзӧйт, олор экинчи катап тургузылган вакцинала тыҥыдылат.

Ол ок ӧйдӧ ВОЗ-то ајарганыла, Россияныҥ Gam-COVID-Vac вакциназыныҥ клинический ченелтелери керегинде билим отчетторы јарлалбаган, оныла колбой бу организация Россияныҥ јаҥдарын «вакцина чыгарарыныҥ ээжи-шӱӱлтелерин бӱдӱрерине» кычыргандар.

«Лидер-медицина» деп медицинский тӧс јердиҥ баш врачы,  инфекционист Евгений Тимаковтыҥ айтканыла, эл-јонныҥ вакцинациязы келер јылдаҥ эрте ӧткӱрилбес, ого јетире бойлоры кӱӱнзеген медишчилерге ле ӱредӱчилерге ӱзеери клинический ченелтелер ӧткӱрилер.   «Эпидемияныҥ айалгазында препараттардыҥ регистрациязын тӱргендедери керектӱ, ондый айалгалар јаҥыс катап болгон эмес. Ондый регистрация кийнинде промышленный производствого кӧчӧрин јеҥилтер. Озолодо регистрация этпегенде, ченелтелер божогон кийнинде бюрократия ӧйди база да узадар» — деп, ол чотойт.  Эксперттиҥ айтканыла, российский вакцина «тизеде эдилбеген», оныҥ тӧс компонентиле иштеери 10 јылдаҥ ашкан, а Эбола вирустаҥ ого тӧзӧлгӧлӧнгӧн  лӧ регистрация эдилген вакцина «телекейде эҥ артык деп чотолгон».

РУДН-ныҥ југуш оорулардыҥ кафедразыныҥ доценти Сергей Вознесенский  вакцинаны регистрировать эткени Россияга «јаан политикалык учурлу» деп айдат. Билим ле клинический ченелтелердиҥ турулталары керегинде јетирӱлер јок болзо, «оныҥ аргалары керегинде јӱк текшилей билер арга бар» деп, ол темдектейт.

«Эл-јонго вакцинацияны элбеде ӧткӱрери, айса болзо, керек јок болор. Нениҥ учун дезе, бӱгӱнги кӱнде Россияныҥ эл-јоныныҥ тӧртинчи бӧлӱги коронавируска антителалу. Кезик тергеелерде оорыгандардыҥ тоозы 30 та проценттеҥ кӧп» — деп, РУДН-ныҥ југуш оорулардыҥ кафедразыныҥ доценти Сергей Вознесенский  ајарган.

—Онойып, качан улустыҥ бойыныҥ иммунитедин ӧскӱрери улалып турган айалгада вакцинацияны элбеде ӧткӱрери кереги јок то боло берер».