Јорыктап јӱрер «Кванториум» аймактар јаар атанар

28.08.2020

«Ӱредӱлик» деп национальный ӱлекердиҥ «Кажы ла баланыҥ једими» деген федерал ӱлекерин бӱдӱрерге, 2019 јылда Алтай Республика «Кванториум» деп мобильный технопарк тӧзӧӧрине федерал бюджеттеҥ 17 миллион салковой кире акча алган болгон. Бу ӱлекерди бӱдӱрери Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ баштаҥкайын тергеелик башкару јӧмӧгӧниниҥ шылтузында болгон.

Былтыр кӱскиде Россияда мындый ок 15 технопарк иштеп баштаган, быјыл олордыҥ тоозы 70-ге једер. 2024 јылга јетире ӧйдиҥ туркунына ӱредӱликтиҥ јорыктап јӱрер 340 комплексин тӧзӧӧри планга кийдирилген, олордоҥ эки комплекс Алтай Республикада болор. «Кванториум» деген мобильный технопарк — транспортко тургузылган аҥылу мобильный лаборатория, ол ӱредӱликтиҥ јазал-немелериле јеткилделген: виртуальный кӧрӱштиҥ шлемдери, планшеттер, квадрокоптерлер, ӱредериниҥ робототехнический конструкторлоры, 3D-принтерлер, лазерный гравер, о. ӧ. Технопарктыҥ андый бӱдӱми јурт јердеги орто ло јаан класстардыҥ ӱренчиктерине учурлай белетелген технический ле естественнобилимдик ууламјылу программаларды тузаланарын јеткилдеер.

Јорыктап јӱрер технопарк 2020 јылда тергеениҥ алты аймагында болор — Улаган, Кош-Агаш, Кан-Оозы, Кӧксуу-Оозы, Шабалин ле Чой аймактарда. Технопарктыҥ ӱредӱлик программалары аайынча ӱредӱни 2020-2021 јылдардагы ӱредӱлик јылдыҥ туркунына бир муҥнаҥ ас эмес ӱренчиктер ӧдӧри, текши керек-јарактарда тергеениҥ ӱч муҥнаҥ ас эмес ӱренчиктери туружары темдектелет.

«Кванториум» деген бу технопарк ӱч ууламјы аайынча программаларды бӱдӱрет: «Виртуальная и дополненная реальность (VR/AR) Информационные технологии (IT)». Ӱренчиктер башка-башка операционный системалардыҥ, машинный ӱредӱниҥ, компьютерный кӧрӱмниҥ, сетевой ӧмӧ-јӧмӧ иш-колбуныҥ мобильный улантыларын тӧзӧӧри аайынча ӱлекерлер тӧзӧӧр командаларда туружар. Иш ӧйинде балдар јаҥыс ла программирование ле эмдиги ӧйдиҥ фреймворкалары керегинде билгирлер алар эмес, је анайда ок IT бӧлӱгинде јасакберим, јетирӱлик јеткер болдыртпазы јанынаҥ билгирлер алар, операционный системаларда ла прогораммный јеткилдеште когыс јерлерди табарына ла јоголторына ӱренер.

Виртуальный ла ӱзеери кӧрӱш — аҥылу IT-ууламјы, мында виртуальный ӱлекерлер ле башка-башка айалгалардыҥ моделированиези јанынаҥ сурактарла иштеп јат. Виртуальный ла ӱзеери кӧрӱштиҥ технологиялары VR/AR-дыҥ тематиказы аайынча билимниҥ ле техниканыҥ башка-башка бӧлӱктерине, кӧп тоолу шиҥжӱ иштерине тӧзӧлгӧлӧнӧт. Андый технологиялардыҥ эп-аргаларына ӱренип алганы ла олорды билгир тузаланып билери келер ӧйдиҥ специалистиниҥ јаҥыс ла билгирлерин байыдып турган эмес, је анайда ок иштиҥ рыногыныҥ эрчимдӱ ле улайынча кубулып турган айалгаларында оныҥ конкуренцияда туружар аргаларын бийиктедет.

Бӱгӱн VR/AR чыҥдый болуп калган ла оны улус текшилей тузаланар айалга тӧзӧлгӧн. Мындый технологиялардыҥ болужыла врачтарды ӱредерине, летчиктердиҥ, космонавттардыҥ, черӱчилдердиҥ тазыктырузына виртуальный тренажерлор тӧзӧлӧт. Архитекторлор, инженер-ӱлекерчилер ле промышленный дизайнерлер олор тӧзӧп турган объекттерди, олор «физический» кеберин алынардаҥ озо, кӧргӱзип ийер аргалу болуп калган. VR/AR-технологияларды башка-башка бӧлӱктерде тузаланар арга бар. Келер онјылдыктардыҥ туркунына эҥ ле јаан сурууда болуп калатан специальностордыҥ иш-марына ӱренери — кижи ӧйдӧҥ соҥдобой турганыныҥ тӧзӧлгӧзи. Чындап, ол специальностьтордыҥ кӧбизи келер ӧйдиҥ профессияларыныҥ бу јуукта Россияда чыгарылган атласына кийдирилип калган.

Келер ӧйдиҥ кажы ла профессиязына компьютерный јеткилдеш, трекингтиҥ системалары (кыймыктап турган объекттерди ајаруда тударыныҥ системалары), 3D-моделирование јанынаҥ билгирлер ле ченемел сӱрекей керектӱ. Ӱренчиктер VR/AR-квантум ажыра виртуальный ла ӱзеери кӧрӱштӱ уланты-приложениелер тӧзӧӧрине ӱренер ле керектӱ программный јеткилдештиҥ ижиниҥ ченемелине тазыктырынар — 3D-моделирование, прототипирование, панорамный видеоныҥ монтажы аайынча программалар, графический редакторлорло иш јанынаҥ.

Кванторианецтерде VR-шлемдер ошкош бойыныҥ јазал-прототиптерин тӧзӧӧр лӧ олорго виртуальный улантылар белетеер арга болор. Анайда ок технологиялардыҥ аргалары јаҥыс ла аттракциондорло, ойындарла колбулу эмес болгонын олор билип алар.

«Промышленный робототехника (ПромРобо), Промышленный дизайн (Промдизайн)» керегинде айтса, ӱренчиктер бу ууламјы аайынча ӱренер тушта дизайнерский скетчингтиҥ (эмезе эскизтер тӧзӧӧри), макетированиениҥ (чаазыннаҥ, картонноҥ, скульптурный пластилиннеҥ, ӧскӧ дӧ не-немелердеҥ) эп-аргаларына ӱренер. Мындый ӱредӱ олорго функциональный ла јараш-эптӱ ӱлекерлер тургузарына ла тӧзӧӧрине билгирлер берер. Анайда ок ӱренчиктер бойыныҥ физика ла математика аайынча билгирлерин тереҥжидер, бойыныҥ роботизированный јазалдарын тӧзӧӧрине ӱренер арга болор.

«Геојетирӱлик технологиялар (Гео)/Аэротехнологиялар (Аэро)» ууламјы јанынаҥ ӱренип тура, ӱренчиктер космический јуруктарла, аэрофотосъемкала, GPS/ГЛОНАСС-тыҥ јетирӱлериле, кеми элбек јетирӱ-кӧргӱзӱлерле иштеерине, 3D-калалар тударына ӱренер. Анайда ок экологияла, тӱӱкиле, маркетингле, каланыҥ айалгазыла, јурт ээлемле, бисти айландыра турган не-немелерле колбулу сурактар јанынаҥ иштеерине темигет.

«Аэротехнологиялар» деген ууламјы аайынча ӱренип тургандар учар аппарат эдериле колбулу бастыра ишле таныжат. Олор квадрокоптер, самолет ло вертолет јанынаҥ элбек кемдӱ јетирӱлер алар. Анайда ок кошторды тартары, авиатранспорт кейле учарын тӧзӧӧри, автономный учуштар, авиапромышленностько инновационный технологиялар кийдирери јанынаҥ билгирлер алар.

Јорыктап јӱрер автомобильде бийик технологиялардыҥ «Хайтек» деген мини-лабораториязы бар. Ол 3D-принтерлерле, тоолорлу программный башкартуныҥ станокторыла, лазерный, каҥдаачы ла эмдиги ӧйдиҥ ӧскӧ дӧ јазалдарыла јепселген. Ӱренчиктер бойыныҥ инженерный ӱлекерлерин олор ажыра тӧзӧӧр, анайда ок не-немелерди каҥдаар, элктронный јазалдарды јуур аргалу болор.

Мобильный технопарк аҥылу график аайынча кажы ла агломерацияда ӱредӱлӱ јыл туркунына эки неделедеҥ ӱч катап болор. Кӱнниҥ баштапкы јарымызында јорыктап јӱрер «Кванториум» технопаркта «Технологиялардыҥ урокторы» деген ӱлекер аайынча ӱредӱ ӧдӧр, экинчи јарымызында — ӱзеери инженерный программалар. «Технологиялардыҥ урокторы» ӱлекер кеминде ӱренип турган балдар — 5-6 класстардыҥ ӱренчиктери, ӱзеери программалар аайынча — 5-11 класстардыҥ ӱренчиктери. Мобильный технопарк кайра јӱрген соҥында, јербойыныҥ балдары ӱредӱчилериле колбуны ыраагынаҥ тударын улалтар.

Јорыктап јӱрер «Кванториум» технопаркта иштейтен јиит, эрчимдӱ педагогтор аҥылу ӱредӱ-белетеништи Москвада, ӱредӱликтиҥ ӧзӱминиҥ јаҥы бӱдӱмдериниҥ фондында, ӧткӧн. Олор башка-башка ууламјылар аайынча программаларды белетеп алган ла балдарла иштеерине белен.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина