Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Бюджеттиҥ акчазы јуук ӱч јылга канайып чыгымдалар

28.09.2020

Кӱски сессияныҥ сыраҥай ла башталганында Владимир Путинниҥ сенаторлорло ӧткӱрген туштажузы учурлу болуп калды. Президент тӧс учурды келер ӱч јылга белетелип јаткан бюджетке эткен, Федерация Советтиҥ спикери Валентина Матвиенко кийнинде бу бюджеттиҥ ӱлекерин «толо јонјӱрӱмдик ууламјылу» деп темдектеген.

Инфляциядаҥ эки катапка бийик

Туштажуда государствоныҥ башкараачызы парламентарийлерге баштанып, эл-јон бу јууктарда Конституцияга кийдирген кубулталарды кӱнӱҥги јадын-јӱрӱминде иле сезип турар учурлу деп јакыган. Ороонныҥ Тӧс јасагында тӧс ајару балдарды кичеерине ле билеге болужарына эдилген. Бу ууламјыда Владимир Путин энениҥ капиталында ла пенсияларда јылдыҥ сайын индексация болор деп угускан. 2021 јылда олор 6,7% ӧзӧр. Мынызы таҥ эртедеҥ темдектелип турган инфляцияныҥ кеминеҥ эки катапка кӧп. Ол ороонныҥ бюджединиҥ јаҥы ӱлекерине салынып калган.

Энениҥ капиталы 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала 639 432 салковой акча болор. Баштапкы чыккан бала учун тӧлӧп турган акчаныҥ кеми 484 муҥ салковойго јетире бийиктеер.

Валентина Матвиенко государствоныҥ башкараачызыныҥ эткен база бир шӱӱлтезине јаан ајару эткен: ӱч бала азырап, чыдадып турган кирелтелери ас билелерге тӧлӧп турган айлык акчаныҥ кеми эки катапка бийиктеер. Мындый пособиениҥ кемин В. Путин билениҥ јаткан тергеезиндеги прожиточный минимумга тӱҥей эдер шӱӱлте эткен. Президент анайда ок кирелтелери прожиточный минимумга јетпей турган билелерге болуш јетирерге парламетарийлер Башкарула кожо бюджетке акча саларын јеткилдезин деген јакылта берген. Ол «Бу тегин ле эптӱ механизм-арга болор учурлу» — деп айткан.

Путин анайда ок сенаторлорды баштамы класстардыҥ балдарын акча тӧлӧбӧзинеҥ изӱ курсакла јеткилдеп турганын бойлорыныҥ ајарузында тутсын деп сураган. Бу керекке 2021 јылда  40 миллиард салковой акча чыгымдалары темдектелген. Казна база 76 миллиард акчаны јаҥы школдор тударына чыгарарга белен, а 75 миллиардты — класстарды башкарып турган ӱредӱчилерге. Президент анайда ок 2020 јылда ВУЗ-да ачылган 11 муҥ бюджетный јерлерге ӱзеери келер јылда база 33 муҥ јер ачылар деп темдектеген — туй ла ӱч катапка кӧп! Путин андый алтам эдерге «Бисте бастыра аргалар бар» деп ајарган.

Иштеер јерлерди арттыргызып аларга —јарым триллион

Мынча кире акча экономиканы  јайрадылбазын деп корулап алганы учун бар. Јаҥыс ла бу эмес. Россияныҥ тӱӱкизинде качан да болбогон алтам эдилген. Сырьевой эмес сектор госбюджетти 70% толтырган. Он јыл мынаҥ кайра мындый једим керегинде сананарга да кӱч болгон. Президент бу керегинде айдып тура: Россияныҥ экономиказы јабыс госдолгтыҥ ла мынаҥ озо јууп алган резерв-кӧмзӧниҥ шылтузында ол ло кеминде арткан деп ајарган. Ол «Минфинниҥ макроэкономиканыҥ ээжилерин бӱдӱреринеҥ кыйбас керек деген некелтелеринеҥ мойношпос керек» деп јакыган.

Государствоныҥ башкараачызы пандемияныҥ ӧйинде экономикада болгон ичкерлеш керегинде база айткан. Темдектезе, бистиҥ IT-отрасльда кирелте учун алып турган каланныҥ кеми 20%-теҥ 3% јетире тӱшкен. Анайда ок ишјалдыҥ эҥ јабыс  кеминеҥ алынып турган страховой взнос эки ктапка — 15% јетире астаган. Мындый алтамдарды ол «чындаптаҥ ла революция» деп темдектеген. Ишјал МРОТ-ко тӱҥей учуралда дезе взностыҥ кеми ол ло 30% бойы  артып јат. Путин ишјалды МРОТ-тыҥ некелтелеринеҥ јабыс тӧлӧӧри эмди Конституцияныҥ кубулталарына келишпей турганы керегинде база эске алындырткан. «Мынайда эдерге чек јарабас» — деп, ороонныҥ башкараачызы кезе чапкан.

Ол анайда ок арга-чакту бай јаткан улустыҥ подоходный налогын 13%-теҥ 15 процентке јетире кӧдӱргенин чын алтам деп айткан. Бу каланнаҥ тӱшкен 60 миллиард салковой акча тыҥ ла уур оорып турган балдарды эмдеерине тузаланылар. Президент Россияда коронавирус деген југуш оору токтобой, там элбеп турган ӧйдӧ оору балдарга јаан ајару эдери сыраҥай чын алтам деп темдектеген. Пандемияныҥ ӧйинде иш јок арткан улус бисте база ајару јок артпас. Удабас андый улуска јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱ кийдирилер.

Бу керекке президент госказнадаҥ 26 миллиард акча чыгымдаар шӱӱлте эткен. Ол анайда ок иштейтен јерлерин чеберлеп алган эмезе ӱзеери иштеер јерлер ачкан компаниялардыҥ јеҥилтилген кредиттериниҥ тӧлӱлерин јоголторы аайынча баштану эткен. Мындый айалгадаҥ чыгарга, Россия Федерацияныҥ бюджединде јарым триллион акча салылган. Путин бу суракты башкалап, сенаторлорды мындый јӧпти јаратсын деп сураган.

COVID-теҥ аргаданарга экинчи вакцина беленге јуук

Су-кадыктыҥ бӧлӱги керегинде — башка. Президент Россия «коронавирустыҥ инфекциязыла, сезон сайын  соокко ӧдӱп, оорып турган ооруларла једимдӱ тартыжарга белен» деп угускан. Ороондо COVID-19 ооруны эмдейтен телекейде баштапкы вакцина тӧзӧлгӧн, а сенаторлорло болгон туштажуда Путин «бисте удабас экинчи вакцина окылу темдектелер» деп угускан.

Ол анайда ок экологияны корулаарга 2021 јылда чыгарылатан ас эмес акча керегинде айткан. Келер јылда оныҥ кеми бир триллионго јетире кӧптӧӧр. Анайда ок јурт јерлерди ӧскӱрерге ӱзеери средстволор бедиреп табары јанынаҥ јакылта берилген. Федерация Совет бу јанынаҥ башкаруга туку качаннаҥ бери баштанып јат.

Тергеелерге ууламјылу болуш эдилер

Государство ӱч јылдыҥ туркунына Воронежте, Липецкте, Ставропольеде, Оренбургта, Благовещенскте ле Петропавловск-Камчатскийде јаҥы аэропорттор тударга  темдектейт. Тольяттини ле Краснодарды айландыра јаҥы јолдор салынар, Москваныҥ ла Казаньныҥ ортозында тӱрген маҥтадар јаҥы јол иштеп баштаар. Путин бу керектерге бюджетте эмес акчаны тузаланары јанынаҥ инфраструктурный облигациялар бары јакшы деп темдектеген.

Бу туштажуныҥ кийнинде Валентина Матвиенко: «Бис манаҥ ары бӱдӱретен иштериске чокым ууламјылар алдыс, ол ичкери кӧрӧр лӧ эрчимдӱ иштеер кӱӱн-санаа кошты» — деп айткан. «Пандемияныҥ табылганыла колбой, обществодо амыр-энчӱ ле токыналу айалгада јадар некелтелерге сыраҥай јаан ајару эдилет. Эл-јон государствого иженип ле бӱдӱп турганы сӱрекей јаан учурлу».

Валентина Матвиенко анайда ок ӱлӱрген айдыҥ 5-чи кӱнинде Федерация Советте бу јуук ӱч јылга јӧптӧлӧтӧн бюджет аайынча ачык угуштар ӧдӧр деп јетирген. Спикер «бис президенттиҥ айткан тӧс тезистериниҥ бастыразын ајаруга аларыс» — деп бӱдӱмјилеген.

Путин адакыда сенаторлорго бюджетти чук тартып, эмеш «јуунатканыла» колбой, тергеелердиҥ кирелтелери астаардаҥ да айабас, је олор качан да болуш јок артпас деп айткан. «Бис бу кӱндерде оны минфинниҥ јааныла шӱӱшкенис, башкару болуш керексиген тергеелерге ууламјылу болуш јетирерге белен. Слерди бу керегинде билип турзын деп сурап турум» деп айткан.

«Парламентский газеттеҥ»

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина