Jÿреги јылула толо

08.10.2020

Бу эпшини тууразынаҥ кöрÿп, бирде кайкап, бирде оморкоп jÿредим. Jÿреги ачык, санаазы омок, ичкери амадулу, jаантайын ийде-кÿчтÿ… Jуук улузын ууламjылап, баштап jÿрер кижи. Людмила Николаевна Тыдыкова – РФ-тыҥ гидрометеослужбазыныҥ кÿндÿлÿ ишчизи, АР-дыҥ кÿндÿлÿ кижизи ÿлÿрген айдыҥ 10-чы кÿнинде учурлу jажын темдектеер.

Наjыларыныҥ, ÿÿре-jелелериниҥ санаазында ол узун тулуҥду, кеберкек чырайлу Людочка ла ончо керектердиҥ башкараачызы болуп артат. Jуук улузы ого карузып, Люба эjебис, ойгор ло сÿÿген сыйныбыс, экинчи энебис дежет. Кожо иштегендерге Людмила Николаевна тöрöлчи кÿÿндÿ, ишке бастыра бойын беринген кижи.

Одессадагы гидрометеорологический институтты божодып, ол 30 jылга jуук тергеебистиҥ гидрометеослужбазыныҥ Тöс jерин башкарган. Оныҥ шылтузында тургуза öйдö öмöлик Горно-Алтайскта jараш ла эптÿ, таҥынаҥ бойыныҥ туразында иштейт. Профессиязын ла jÿрÿмди сÿӱген бистиҥ юбилярыс бойыныҥ республиказына ла калыгына тузалу ижин бÿдÿргенче.

Людмила Николаевнага оны билбес те улус тушташканда: «Кандый кÿн болор?» — деп сурагылайт. Ол jылу кÿлÿмзиренип, чÿрче ле каруузын берген турар. Тышкары кандый да кÿн болзо, jе оныҥ jÿреги jылула толо. Jаантайын ондый ла болзын!

Эҥ jуук кижи

—Бистиҥ ада-энебисте беш бала – эки кыс ла ÿч уул. Эҥ jааны Люда (бис оны Люба эjе деп адайдыс) – деп, юбилярдыҥ сыйыны Надежда Тыдыкова куучындайт. Бу бастыра öйлöргö эjези ого эҥ ле jуук кижизи болуп јат.

–Люба оогош болордо, ада-энебис оны jаантайын Кумжулу jаар, jааназына ла таадазына апарып туратан. Ол таай эjезиле кожо бÿдÿн jайды ондо öткÿретен. Люба эрте кычырып ÿренип алып, эҥирлер сайын каргандарга «Алтай баатырларды» кычыратан. Кичинектеҥ ала ол быjыраш чачту, кеберкек кызычак болгон. Мениҥ таныштарым эмдиге jетире эjемди jараш, эптÿ кийинер кеберкек эпши дежет.

Алтай jонныҥ öзÿминде эjемниҥ де ÿлÿзи бар. Бойына некелтелÿ, иштеҥкей, сÿрекей каруулу бу кижи гидрометеослужбаны öрö кöдÿрген. Иште улус оноҥ болуш та, jакшы jöп тö сурап баштанат. Кожо иштеп тургандардыҥ jакшызын да, jаманын да теҥ-тай ÿлежет.

Бис, кожо чыккандары, jеендери, Люба эjебистиҥ айткан сöзин jаантайын угадыс. Эјебисти юбилейиле изÿ уткуп, ондый ла кеберкек, ачык-jарык, улуска jаан кÿÿндÿ болуп артсын деп кÿÿнзейдис — деп, ол айткан.

Чындап та, Людмила Николаевнаныҥ билези jаан, ага-карындаштары, эjе-сыйындары, jеендери кöп. Калыгыста айтканыла, «jер бÿркеген».

Юбилярдыҥ jеени Екатерина Тыдыкова Москвада иштейт. Ол jаан калада ÿренип турарда, эjези сÿрекей jöмöгöн. Тургуза да öйдö оныҥ jÿрÿминде ол эҥ јуук кижизи болуп jат. Катя кару эjезин «экинчи энем» деп айдат.

—Мен ижим аайынча интерьерлердиҥ дизайнерлериле бек колбу тудадым. Олор тöс аjаруны анчада ла öҥдÿ, фактурный дейтен трендтерге эдет. Мен де эмди олорго аjару саладым.

Телекейде кандый ла öҥдöр бар, кандый ла бÿдÿмдÿ. Ӱзеери «ару» öҥдöр бар: кызыл, jажыл, кöк… Эjем шак бу öҥдöрдий. Олор ару, олордоҥ башка-башка jÿзÿн öҥдöр чыгаргадый, нениҥ учун дезе олор – тöзöгöзи.

Люба эjебис – бистиҥ «тайагыс». Оныҥ айтканын, санаа-шÿÿлтезин бис jаантайын аjарубыска аладыс. Ол кандый бир курч сурактыҥ аайы-бажына чÿрче ле чыга берген турар. Мындый jайалта деер бе, ол кажы ла кижиге берилбей jат ине.

Бистиҥ биледе jирме бала ла он беш киреге шыдар jаан улус бар. Кайкамчылузы – эjебис кажыбыстыҥ ла чыккан кÿнин билер, качан да ундыбас. Ӱзеери кожо иштеп тургандардыҥ, ветерандардыҥ чыккан кÿндерин. Биске, олорго ончозына акту кÿÿнинеҥ jылу-jылу, jакшынак сöстöрлÿ уткуулдар бичиген турар. Кижи кÿÿндÿ эjем!

Эртен Люба эjем 70 jажына кирер. Оныҥ санаалузына, санаа-шÿӱлтезин чокым айдарына кажы ла кижи адаркаар. Мен де эjемле оморкоп, ÿзеери оны кайкап jÿредим.

Кöп улус бистиҥ эjебистеҥ jÿрÿмди сÿÿрине, öйди тузалу öткÿрерине ÿренер аргалу. Ол кажы ла jаҥы таҥга, кажы ла кÿнге сÿÿнет. Мен оноҥ оору-jобол керегинде куучындаганын бир де укпагам. Кöп ишти чокымдап, чырмайып, олорды öйинде бÿдÿрери – бу ончозы эjемниҥ! Мен кажы ла кижиге мындый ла ийде-кÿчтÿ болзын деп кÿÿнзейдим. Меге Люба эjем – jаҥыс ла эпши болорыныҥ jозогы эмес, је анайда ок jаан таныктаҥ Кижи болорыныҥ jозогы болуп jат — деп, Екатерина куучындайт.

Узун jÿрÿмдий наjылык

Людмила Николаевна кандый ла кÿч айалгада кижиге болушка келер, ончо керек-jарактардыҥ учы-бажына чыгар, ишке бастыра бойын беринер эпши. Оныҥ мындый кылык-jаҥыла jаҥыс ла оморкоорго келижет. Ол анайда ок антыгарлу наjы. Темдектезе, юбиляр ОНСШ-та кожо ÿренгендерле бек колбу тудат. Сÿÿнчиде де, ачуда да – кожо. Оныҥ jÿрегинде 50 jылга алып jÿрген база бир jылу чок бар. Ол Одессадагы гидрометеорологический институтта кожо ÿренгендериле бузулбас наjылык. Ыраак Беш-Öзöк jуртта чыккан оморкок кызычак öрö адалган бийик ÿредÿлÿ jерге 1969 jылда ÿренип барган.

Ыраак Украинада ла Россияныҥ ончо тергеелеринде jадып турган нöкöрлöри Людмила Николаевнаны толо jажыла уткуп та турза, jе кабыра кучактай болбозы ачу! Jе ондый да болзо, олор телефон ло интернет колбу ажыра бойыныҥ антыгарлу наjызы керегинде эске алыныштарыла ÿлешкен.

Валентина ХРИСТЕНКО, Краснодарский крайдыҥ Кирпильская станицазынаҥ:

–Людочка институтта ÿренип турарда да ак-чек, ачык-jарык кылык-jаҥду болгон. Стипендиябыс ас та болгон болзо, театр барып, опера угарын сÿÿйтенис. Люда кожо ÿренгендердиҥ чыккан кÿндерин ончозын билетен. Jарабаган немени кöскö чике айдатан. Ол мениҥ эҥ jуук ла кару ÿÿре-jелем. Бой-бойыстаҥ ыраак та болзобыс, jе наjылашканчабыс!

Бир катап мен гриппле тыҥ оорыырымда, Людочка мени кичееп эмдеген. Кижиге сÿрекей килеҥкей наjым.

Тургуза öйдиҥ технологияларына, интернетке тайанып, бис, сегис кижи, «ватсапка» группа тöзöп алганыс. Бар-jогысла кажы ла кÿн ÿлежедис. Кажы ла таҥ Люданыҥ уткуулдарынаҥ, jараш фотоjуруктарынаҥ башталат. Ол jаантайын куулгазын Алтайдыҥ фотоjуруктарын аткарат. Бис ончобыс jер-телекейдиҥ бу кайкал толыгын сÿÿп ле оныла оморкоп jадыс. Качан бирде Алтайды бойымныҥ кöзимле кöрöр лö болбойым.

Мениҥ билем Люда керегинде куучындарымнаҥ ла билген болгон. Былтыр ÿч балам ла эш-нöкöрим оны кöрÿп, jууктада танышкан. Ол биске келип, группабыстыҥ туштажузын баштап öткÿрген. Люда студент öйлöрдö лö ок чылап, омок, кеберкек артып калган. Балдарыма ла эш-нöкöриме ÿÿре-jелем тыҥ jараган, олор оны «идеальный кижи» деп баалаган. Мен де оной сананып турум. Люданыҥ кижилик кÿÿнин неле де тÿҥдеп болбозыҥ. Бисти билдирбес учук… jок, та не де jаан колбоп, бириктирип jат. Ол бистиҥ де билениҥ jуук кижизи болуп калган.

Мен кару ÿÿре-jелеме бу jÿрÿмде андый ла ойгор санаалу, ачык-jарык кÿÿндÿ болзын деп кÿÿнзейдим. Сÿÿйдис, баалайдыс, оморкойдыс. Тирÿ jÿреристе, бистиҥ наjылык бисле кожо болор.

Людмила ПЛОТНИКОВА (КУЖЕЛЕВА), Санкт-Петербург кала:

–Наjыларыстыҥ юбилейлери улалып барат… Бис бу ла jуукта Одесса jаар институтка кирерге амадаган ошкожыс. Jирме де jаш jок jиит кыстар. Советский Союзтыҥ ончо толыктарынаҥ келгенис. Jок, jер-телекейдиҥ…

Бистиҥ институтта башка-башка ороондордоҥ келген студенттер ÿренген. Бистиҥ факультетте де андый болгон. Ол тушта эколог деп профессия алып, башка-башка ороондорго иштеп баратан болгоныс. Jе ончозы бойыныҥ алган специальнози аайынча иштебеген де болзо, алган билгирлерис тузалу ла болды… Jÿрÿм бисти телекей ичиле «чачкан» да болзо, jе эмдигенче наjылашканчабыс.

Бисти Алтай, Людмила Николаевна бириктирген деп айдар керек. Jылдар jылыжып öткöн, jÿк ле самаралар арткан ла каа-jаада телефон-колбу. Карын, болушка интернет келген. А ондо – бистиҥ Люда… Соцсетьтерде кожо ÿренгендерди табарга ондый ла jеҥил болбогон. Jаҥыс Людмила кемибис кайда болгонын jакшы билген. Ол биске кандый jаан ырыс болгон! Кийнинде бир канча кижи Людага айылдап барган. Ол öй качан да ундылбас! Jаҥыс ла Алтайдыҥ ар-бÿткениниҥ jаражы эмес, jе анайда ок ÿÿре-jелебистиҥ jуук улузыныҥ кÿндÿзеги бисти кайкаткан. Ол jол-jорыкты мен де уулымла кожо jаантайын эске аладыс. Кереес эдип, бойысла кожо Алтайдаҥ кичинек кайыҥашты экелгенис. Ол тушта Казахстанда jатканыс ла бу кайыҥаш кийнинде ончо соседтердиҥ дачаларында болгон агаштардаҥ бийик öзÿп калган. Качан бирде бу кайыҥга jöлöнип, Алтайды, Тыдыковтордыҥ билезин jылу эске аладыс.

Бисти гран-кыйулар бöлийт, ÿзеери пандемия табылды… Jе кажы ла кÿн эртен тура Люданыҥ «Jакшылар, кыстар» дегенин кычырып, jылу кÿÿн-санаага алдыртарыҥ. Бис кокыр-каткылу Одессада Людмиланы туштажулардыҥ башкараачызы ла кÿÿнисти кöдÿреечи деп адап алганыс.

Кару ÿÿре-jелемди чыккан кÿниле уткуп, су-кадык ла ырыс кÿÿнзейдим. Толо jажыҥла, Людочка!

Валентина САВВИНА, Воронеж кала:

–Меге факультеттиҥ бир группазында Людмила Тыдыковала кожо ÿренерге келишкен. Санаама кирет: ол jараш бöрÿктÿ болгон. Кийнинде угар болзо – алтай тÿлкÿ-бычкак бöрÿк эмтир. Кыс бойы кеберкек, чöрчöктö чылап, jараш кеберлÿ болгон. Jууктада танышкан болзо, ол Туулу Алтайдаҥ эмтир.

Людочка бистиҥ группаныҥ комсоргы болгон, бек кылык-jаҥду. Институттыҥ кийнинеҥ самара бичижип, каа-jаада телефон ажыра куучындажып туратаныс. Люда ыраактаҥ да болзо, кижини jöмöп, ончозын билип болужатан. Ол учун алкыш-быйанысты айдадыс.

Бис тургуза öйдö интернет ажыра колбу тудадыс ла ÿÿре-jелебистиҥ jараш фотоjуруктары, куучындары ажыра Алтайды сÿÿп баштадыс. Людочка нак ла jаан биледе öскöн, ончозы биленеҥ башталат ине. Бу сÿÿш оныҥ jÿрÿминиҥ jолын jаантайын jарытсын!

Людмила, jылдар öдÿп те jатса, jе бис эмдиге jиит, jараш. Сен узак öйлöргö ондый ла ийде-кÿчтÿ, омок бол. Сеге су-кадык, су-кадык ла база катап су-кадык кÿÿнзейдим!

Лидия ЧЕРНЫШЕНКО, Галина ЖАРКО, Краснодар кала:

–Бистиҥ ÿренген группабыста Одессадаҥ эки ле кыс, арткандары jер-телекейистиҥ башка-башка jерлеринеҥ болгон. Людмила Тыдыкова тыш кебериле, узун, калыҥ тулуҥыла аҥыланган. Ол лидер болгон, комсорг, совет öйиниҥ балазы. Люда кажы ла кижиге болужайын ла дейтен.

Былтыр институтты божотконынаҥ ала 45 jыл толордо, бис тушташканыс. Люда Феодосияда амырайла, Краснодарга келген. Андый jакшы, качан да ундылбас туштажу болгон! Эки кÿн амырап, куучындажып, очнозын эзеткенис. Люда Алтайдаҥ сый эдип, эм-öлöҥдöр, эликсирлер экелген. Анайып бисти тöрöл jериниҥ ар-бÿткениле таныштырган.

Текши чат ажыра бис эмдигенче колбу тудадыс, куучындажадыс. Ол бойыныҥ Тöрöлин, билезин кандый тыҥ сÿÿп турганын jарт сестис. Люда биске солун фотоjуруктар, кöрÿроликтер jаантайын ийет. Jажыс jаан да болзо, jе качан бирде Алтайга барып келерис деп иженедис.

Юбилейи алдында кару ÿÿребиске «стройдо» узак öйлöргö болзын, амадаган амадуларына jетсин деп кÿÿнзейдис. Jуук улузы сÿÿнчи ле сыйлазын.

Сен бистиҥ jÿрегисте, бисле кожо, кару Людмила!

Ай-Тана ТОРБОКОВА белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина