Текши ӧзӱмниҥ чике јолында

13.10.2020

2020 јылда Чой аймакка тӧзӧлгӧнинеҥ ала 40 јыл болуп јат. Мыныла колбой аймакта кӧп тоолу иштер эдилген.Аймактыҥ администрациязы кӧп тоолу федерал да, республикан да программаларда туружып, аймактыҥ јурттарында јаҥы стадиондор, балдар ойноор площадкалар ла Эземниҥ аллеяларын туткан.

Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгында

Темдектезе, ӧдӱп јаткан јылдыҥ кандык айында Паспаулдыҥ јурт јеезезиниҥ «1941-1945 јылдарда Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда јер јастанган јерлештердиҥ эземиниҥ аллеязы» деп адалган ӱлекер-проектти 2020 јылда јурт јерлерди јарандырары аайынча керек-јарактарга тергеелик бюджеттеҥ субсидия-акча аларына јондык учурлу ӱлекер-проекттерди талдаар камыс јараткан.Мынайып,Паспаул јуртта алдында јурттыҥ администрациязыныҥ туразы турган јер јарандырылган, анда «Турналар» деп адалган обелиск тургузылган. Анда ла ок Паспаулдаҥ ла јанындагы јурттардаҥ јууга барган јерлештердиҥ ады-јолдоры бичилген.

«Јурт јерлердиҥ комплексный ӧзӱми» госпрограмма аайынча иштер быјыл Чой аймактыҥ база тӧрт јуртында эдилген ле эдилип јат. Каракӧпши јуртта АдаТӧрӧл учун Улу јууныҥ јуучылдарына тургузылган обелискте капитальный јазал иштер ӧткӱрилген, брусчатка салынган, облицовка эдилип, јарыткыштар ла трибуна тургузылган. Ӱйменде јууныҥ ветерандарына ла тылдыҥ ишчилерине учурлай мемориальный стенд тургузылган. Јурттыҥ администрациязыныҥ јанындагы стендте фронтовиктердиҥ фотојуруктары турат. Гусевка јуртта «Граждандардыҥ баштаҥкайы» деп адалган программа аайынча Эземниҥ аллеязы ачылган. Анда тургузылган «Тул келин» деп адалган архитектурный композицияныҥ бийиги 2,55 метр 3D-модель болуп јат. Бу монументтиҥ тӧзӧлгӧзинде ПСБ-С-35 материал, оныҥ ӱстине эки компоненттеҥ турган аҥылу состав салынган. Бу состав чичкедисперсный кварцевый наполнитель кошкон эпоксидный чаганадаҥ турат. Мындый состав конструкцияны тыҥыдат. Монументтиҥ јанындагы јер чеденделген, брусчатка салынган ла отурар јерлер тургузылган. Алты јетирӱлик стендте Гусевка ла оныҥ јанындагы јурттардаҥ Ада Тӧрӧл учун Улу јууга барган јерлештердиҥ ле тылдыҥ ишчилериниҥ ат-нерелӱ керектери керегинде бичилген. Бир стенд Гусевка јурттыҥ тӧзӧлгӧни керегинде толо јартамал берет. Мемориальный композицияны кӧп балдарлу «Эне-Герой» деп кӱндӱлӱ ат адаткан, «Энениҥ магы» орденле, «Энелик» медальла кайралдаткан энелер керегинде јетирӱлӱ стенд база јарандырат. андырат.

Ада-Тӧрӧл учун јууда Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгы темдектелген јылда Чой аймактыҥ јурттарында Эземниҥ мемориалдары ла аллеялары орныктырылган ла јарандырылган. Олордыҥ кӧп сабазы аймактыҥ администрациязы государственный программаларда турушканыныҥ шылтузында јазалган деп темдектеер керек. Ол государственный программалардыҥ бирӱзи «Јурт јерлердиҥ комплексный ӧзӱми» деп адалат.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга аймактаҥ 3 муҥнаҥ кӧп кижи барган. Олордоҥ јууныҥ јалаҥдарында јеҥ јастангандарыныҥ ла сурузы јок болуп јылыйгандарыныҥ тоозы 2398 кижи. Мемориальный комплекстерди орныктырары, јаҥыларын тудары – јаҥыс ла фронтовиктердиҥ эземин тоогоны эмес, је анайда ок јиит ӱйеге тӧрӧлчи кӱӱнниҥ сӱр-темдектери болуп јат. Каракӧпшиниҥ ле Паспаулдыҥ школдоры Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ геройлорыныҥ адыла адалган. Бу эки школдо јашӧскӱримди јуучыл-тӧрӧлчи кӱӱндӱ болорына таскадар клубтар ачылган. Бу ок јурттарда јууныҥ ветерандары јуртайт. Аймак ичинде олор тӧрт лӧ кижи арткан.

Балдар ойноор площадкалар

«Јурт јерлердиҥ комплексный ӧзӱми» программа аайынча иштер 2020 јылда база эки јуртта ӧдӧт.Ускуч ла Чой јурттарда бу ла ӱлӱрген айда балдар ойноор площадкалар тургузылар.

Чойдо Октябрьский оромдо айландыра чеденделген јерде карусель, спортивный комплекс, песочница, беседка тургузылган. Ускучта качелилердеҥ ле карусельдеҥ башка, јыҥылаар горка ла ада-энелер амыраар отургыштар јазалган. Оромдордо тургузылган ойноор комплекстер јаҥыс ла балдардыҥ ла ада-энелериниҥ бош ӧйин ӧткӱретен јерлер эмес, је анайда ок балдардыҥ физический ӧзӱмине јарамыкту јерлер болуп јат. Јиит билелер де мыны баалап, тӧрӧл јурттарында иштеерге артат.

Стадиондор

Паспаулда јурттыҥ тӱӱкизинде баштапкы стадион ачылган. Ол «Јадар јер ле кала ичинде айалга» нацӱлекер аайынча тудулган. Эмди анда волейбол ло футбол ойноор площадкалар, тренажерлор ло ГТО-ныҥ нормаларын табыштырарына керектӱ спортивный комплекс бар. Калганчы эки јылдыҥ туркунына аймакта спортивный инфраструктура эрчимдӱ ӧзӱм алынып јат. Мынызы муниципалитеттиҥ государственный программаларда эрчимдӱ туружып турганыныҥ шылтузында болуп јат.

2019 јылда бу ла госпрограмма аайынча Чой јуртта «Олимп» стадиондо волейбол ло баскетбол ойноор площадкалар, городошный спортло тазыктырынар јер јазалган. Быјыл Каракӧпшиде стадионды јазаарына керектӱ баштану-заявкага јӧп берилген. Программада туружарына керектӱ проектно-сметный документацияны Сейканыҥ администрациязы белетеген.

2019 јылда јербойыныҥ јондык организациязы президенттиҥ грантыныҥ акчазына јурттыҥ стадионында балдарга ойноор ло спортивный комплекстер тургускан. Государственный программалардыҥ конкурстарында турушканы јурттыҥ кандый ла јашту улузына спортло тазыктырынар ла сукадык јӱрӱм јӱрер арга берет.

Клуб

2021 јылда Ускуч јуртта јаҥы клуб тудулар. Россияныҥ јурт ээлем аайынча министерствозы РФ-тыҥ «Јурт јерлердиҥ комплексный ӧзӱми» деп государственный программазыныҥ «Јурт јерлердиҥ эмдиги бӱдӱжи» деп адалган ведомственный адылу программазы аайынча 2021 јылга ӱлекерпроекттерди талдаар ишти тӱгескен. Бу программаныҥ амадузы јурт јерлерде ле калаларда јаткан эл-јон ортодо јӱрӱмниҥ чыҥдыйыныҥ ыраагын јууктадары, јадарына керектӱ јакшынак айалгалар тӧзӧӧри, анайда ок јурт јерлердеҥ улустыҥ барарын астадары болуп јат. Алтай Республикада конкурстыҥ талдаштарын бир канча аймактыҥ ӱлекер-проекттери ӧткӧн. Чой аймакта бу программа аайынча 2021 јылда Ускуч јуртта јаҥы клуб тудулар. Анайда ок јурттыҥ клубына ГАЗ-322132 микроавтобус аларына керектӱ акча-манат база чыгарылган.

Аймакта эдилген беш ӱлекерпроектти јӱрӱмге кийдирерге 2,5 миллион салковойдоҥ кӧп акча керек болгон. Бу акчаныҥ 70 проценти республикан бюджеттеҥ келген субсидиялар болуп јат. Учурлу болгоны – бу программалардыҥ бастыразы јурт јерлерде јадып турган граждандардыҥ баштаҥкайларына јетирилген грантовый јӧмӧлтӧниҥ турултазы. Бойлоры кӱӱнзеген, бичиген ле алган. Муниципалитеттиҥ ижиниҥ ӱлӱӱ-камааны база бар эмей. Аймактыҥ администрациязын ченемелдӱ башкараачы Михаил Маргачев башкарып баштаганынаҥ ала Чой аймак бастыра ууламјылар аайынча јакшы једимдер кӧргӱзип баштаган. Канча јылдарга экономика бӧлӱгинде башкараачы иштерде иштеген Светлана Буйдышева аймактыҥ јааныныҥ ордынчызыныҥ јамызында иштеп тура, муниципал тӧзӧлмӧниҥ ӧзӱмине база јаан камаанын јетирет. Андый ла болзын. Эптӱјӧптӱ, ӧмӧ-јӧмӧ, блааш-тартыш јогынаҥ иштеген соҥында ӧзӱм болуп турбай.

К. ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина