Алтайдын Чолмоны

«Оорыган улустыҥ тоозы кӧптӧйт…»

19.10.2020

Коронавирус југуш оорула колбой тӧзӧлӧ берген јеҥил эмес айалгада Алтай Республиканыҥ баш санитар врачы, Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны Леонид Щучиновло ӧткӱрген эрмек-куучынысты јарлайдыс.

– Леонид Васильевич, бис тегин эмес ӧйдӧ, коронавирус југуш ооруныҥ пандемиязы ӧйинде јӱредис. Мыныла колбой Алтай Республикада айалга керегинде айдып берзер?

– Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузы ӧткӱрип турган мониторинг коронавирусла оорып турган улустыҥ тоозы калганчы беш неделениҥ туркунына кезем кӧптӧп турганын кӧргӱзет. Јай ӧйинде бу југуш оору Кош-Агаш аймакта тыҥ таркаган болзо, эмди айалга солынган ла Горно-Алтайскта, Майма ла Оҥдой аймактарда кӧп учуралдар темдектелет. Ол ло Кош-Агаш аймакта коронавирусты таркатпазына ууламјылалган иштер ӧткӱргенис. Ол иштердиҥ шылтузында анда айалга турумкай боло берген эди. Эмди республикабыстыҥ тӧс калазында, Майма ла Оҥдой аймактарда айалга катуланат.

Бис јӱк федерал ла санитар ээжилерле башкарынадыс

Алтай Республикада коронавирусла оорыган улустыҥ тоозы беш муҥды ашкан. Ӧскӧ тергеелерде бу тоолор он муҥ, он беш муҥ. Сибирский федерал округ аайынча кӧрӧр болзо, республикабыста оорыган улустыҥ тоозы, одоштой јаткан тергеелерге кӧрӧ, ас. Оныҥ учун кезик улус бисте айалга андый ла чочыдулу эмес деп айдыжат. Је 100 муҥ кижиге канча оору кижидеҥ келижип турганы ажыра кӧрзӧ, бис Тываныҥ кийнинеҥ экинчи јерде турадыс. 2020 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 13-чи кӱнине јетире бисте 100 муҥ кижиге 2180,3 кижидеҥ келижип турганын кӧргӱзет. Алтай крайда – 669,3, Новосибирский областьта – 511,7 ле Кемеровский областьта 453,6 кижидеҥ келижет. Чокумдап айтса, бистиҥ тергееде кажы ла 50-чи кижи бу оорула оорыган. Ол ло Алтай крайда бу оорула оорыгадый арга, биске кӧрӧ, ӱч катапка ас. Новосибирскте тӧрт, Кемеровский областьта беш катапка ас. Ӧткӧн неделеде коронавирус југуш оорула оорыган 631 учурал темдектелген. Бу кӧргӱзӱ ковидтиҥ башталганынаҥ ала темдектелген эҥ кӧп учурал. Бир муҥнаҥ кӧп кижи эмденет. Оныҥ учун Алтай Республикада бу айалга сӱреен чочыдулу болуп јат.

Ӱлӱрген айдыҥ 12-чи кӱнинде бисте эки антирекорд темдектелген. Бирӱзи ол јаҥы 134 учурал ла коронавирустаҥ улам ӱч ӧлӱм темдектелгени.

Роспотребшиҥжӱниҥ коронавирус југуш ооруныҥ тӱрген таркаарын болдыртпаска болуп, тулаан айда белетеген тӱп-шӱӱлтелерин эл-јон јазап бӱдӱрбейт.

Оорыган улустыҥ тоозы кӧптӧгӧниле, бу оору кӱч ӧдӱп турганы темдектелет. Ӧткӧн неделеде пневмония болгон 82 учурал темдектелген. Ковид башталганынаҥ ала бастыра 614 пневмония темдектелген.

Тергееде мындый кӧп учуралдар нениҥ учун болуп турганын шиҥдегени эл-јон профилактиканыҥ эп-аргаларын тузаланбай турганын кӧргӱзет. Эмди иштеп турган ӧмӧликтерде, јаҥныҥ органдарында ла јербойында башкарынарыныҥ органдарында кӧп учуралдар темдектелет.

Кажы ла учуралда кӧп улус јуулган кандый бир керек-јарак болгонын эпидшиҥжӱ кӧргӱзет: чыккан кӱндер, тойлор, сӧӧк чыгарганы, корпоративный керек-јарактар, јуундар ла оноҥ до ӧскӧзи.

Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери кажы ла кӱн предприятиелерде ле организацияларда эпидемияны болдыртпас режимниҥ некелтелерин бӱдӱрип турган ба деп шиҥжӱ иштер ӧткӱрет ле республиканыҥ кӧп саба улузы коронавирустыҥ профилактиказыныҥ эп-аргаларын бӱдӱрбей турганын темдектейт.

Амыраар кӱндерде, эҥирлер сайын садуныҥ тӧс јерлеринде, олордыҥ јанында улустыҥ тоозы кӧп болот. Кӧп сабазы, анча-да ла јиит улус маска јок болот, социальный дистанция тутпай јат. Масканы кийзин деген некелте эдилзе, тал-табыш та кӧдӱрип тургандары бар. Оноҥ бир канча кӱннеҥ ол ло улус телефон согуп, медицинский болуш јетирзин деп баштанат. Туйук кыптарда кӧп улус јуулганы вирустарга таркайтан јакшынак айалга тӧзӧйт. Оныҥ да учун бу југуш оорула оорып тургандардыҥ тоозы кӧптӧп турганы кайкамчылу эмес.

Роспотребшиҥжӱ маскалу јӱрер режимди бусканы учун предприятиелердиҥ ле организациялардыҥ башкараачыларына, јамылу улуска 1130-таҥ кӧп штраф салган. Экинчи катап ӧткӱрилген рейдтер ойтодоҥ ол ло бузуштарды темдектеп турганы ачымчылу. Бистиҥ кӧп сабабыс олор керегинде башка улус сананар учурлу деп ӱренижип калган. Оору улустыҥ тоозы кӧптӧп турган айалгада кажы ла кижи бойыныҥ ла јуук улузыныҥ су-кадыгы керегинде сананар учурлу.

Организациялардыҥ ла предприя-тиелердиҥ башкараачылары ишчилериниҥ эди-каныныҥ температуразын кемјиир айалгалар тӧзӧӧр, дезинфекцияныҥ эдимдериле јеткилдеер керек. Температуразы бийик ле эмезе југуш ооруныҥ темдектери бар ишчини кыйалтазы јоктоҥ ишке чыгарбас; андый ишчилердиҥ ле олорло кожо јадып турган улустыҥ су-кадыгыныҥ айалгазын чокумдаар, оору улусла контактта болгон улус, анайда ок ӧскӧ ороондордоҥ эмезе РФ-тыҥ башка субъекттеринеҥ јанып келген улус керегинде јетирӱ эдер (опрос, анкетирование ле о.ӧ.)

Текши тузаланып турган јерлерди (туалеттер, бытовой кыптар, амыраар ла оноҥ до ӧскӧ кыптар) кол јунарына керектӱ самынла, дозаторло, антисептикле јеткилдеер.

Келген улусла иштеп турган ишчилерди маскаларла (3 саатта бир катап солыыр эттире), анайда ок дезинфицирующий салфеткаларла, антисептиктерле, дезин-фицирующий эдимдерле јеткилдеер.

Кажы ла кӱн служебный кыптарды, текши тузаланар јерлерди дезинфицирующий эдимдерле арчыыр. Эжиктердиҥ туткаларын, выключательдерди, столдордыҥ ӱстин, оргтехниканы, отургыштарды кажыла 2-4 сааттыҥ бажында дезинфицирующий эдимдерле арчыыр.

Кажы ла эки сааттыҥ бажында кыптарда ару кей болзын деп кӧзнӧктӧрди ачар.

Кыпта 4 квадратный метр јерде бир кижидеҥ кӧп болбос учурлу. Бого тайанып, кыптарда улустыҥ тоозын киреледер.

Ӱлӱрген айдыҥ 12-чи кӱнинде бисте эки антирекорд темдектелген

Кӧп улус јуубас, кӧп улус јуур керек-јарактарды ӧткӱрбес.

Ишчилер эпидемияны болдыртпас ээжини бӱдӱрип турган ба деп шиҥжӱде тудар.

Бу оорула тартыжып келгенистеҥ бери алты ай ӧтти. Роспотребшиҥжӱниҥ белетеген тӱп-шӱӱлтелерин бу кире ӧйдиҥ туркунына чокум бӱдӱрерге ӱренип алар керек эмес пе? Је шиҥжӱ иштер ӧткӱргенисте, такып ла кандый бир бузуштарды темдектейдис. Бис јерлештеристи ол ло маскалу јӱреринеҥ, колдорды јаантайын јунарынаҥ мойнобозын деп кычыру эдедис.

– Эпидемияны болдыртпазы аайынча керек-јарактар бӱгӱн канайда тӧзӧлгӧн?

– Эпидемияны болдыртпазы аайынча керек-јарактар бӱгӱн мынайда тӧзӧлгӧн. Кижи оорыгандардыҥ тооломына кирген болзо, ооруныҥ симптомдоры табыла берзе, айлында отурар учурлу. Иштеп турган организациязыныҥ башкараачызына айдып салар. Билениҥ арткан турчылары база айылда артар учурлу. Оноҥ врач алдыртар керек.

Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери оорый берген кижи иштеп турган организацияга предписание аткарат. Бӱгӱнге јетире бастыра 13 муҥнаҥ кӧп андый предписаниелер аткарылган болуп јат. Эпидемиологтор кон-тактный улусты чокумдаарга байа оору кижиле колбу тудат. Контактный улустаҥ кемизи бир кезек ӧйгӧ ишке эмезе ӱредӱге барбас деп чокумдайдылар. Контактный улустыҥ тооломы јаткан јерлери аайынча поликлиникаларга аткарылат. Анда врачтар медшиҥжӱни тӧзӧйт лӧ оорыгандарды эмдейт.

Роспотребшиҥжӱниҥ предписаниелери аайынча иштеҥ јайымдаткан граждандарга карантин ӧткӧн соҥында поликлиникалар больничный листтер берет.

Тӧзӧлӧ берген айалгала колбой граждандарга айылдарында отурзын деген шӱӱлте эдедис. Симптомдор табыла берзе, телефон ажыра поликлиникага баштаныгар.

Оору кижиле контактта болгон болзогор ло кандый да симптомдор јок болзо, айлардӧӧн мазок алзын деп врачтар алдыртпагар.

Анализ 8-10-чы кӱнде алынат. Не дезе, эрте алган анализ тӧгӱн турулта кӧргӱзер аргалу. Тургуза ӧйдӧ контактта болгон улустаҥ анализтер јӱк ле ооруныҥ клиниказы бар болгон соҥында алынат. Тӧс ајару тӱрген болуш керек болгон оору улуска эдилет.

Тургуза ӧйдӧ тергееде 103274 кижи лабораторный шиҥжӱ ӧткӧн. Мынызы республиканыҥ текши эл-јоныныҥ 47,1 проценти болуп јат. Алтай Республика эл-јонын коронавируска тест ӧткӱрери аайынча Российский Федерацияда тӧртинчи јерде турат. Ӱлӱрген айда тергеебисте ооруныҥ клиниказыла оорыгандардыҥ тоозы кӧптӧгӧн. Мынызы контактный улустыҥ ла шиҥжӱге алынар учурлу улустыҥ тоозы кӧптӧгӧнин темдектейт.

Коронавирусты шиҥдеерине аккреди-тациялу ӱч лабораторияда кӱн туркунына шиҥделип турган материалдардыҥ тоозы бир муҥга једе берет.

Тергеебиске туристтер келгени, эл-јон бала-барказын јаҥы ӱредӱлӱ јылга белетеп, олорго кийим-тудум аларга болуп ары-бери маҥтатканы коронавирусла оорыган учуралдардыҥ тоозын база кӧптӧткӧн эмей.

Муниципалитеттердиҥ кезиги Рос-потребшиҥжӱниҥ тӱп-шӱӱлтелерин база јазап бӱдӱрбей јат. Бу јанынаҥ јакшы иштеп турган муниципалитеттер – Чой аймак, Кӧксуу-Оозы аймак. Олор амыралтадаҥ, вахтадаҥ ла ӧскӧ дӧ јерлердеҥ келген улусты медшиҥжӱге алат.

– Тергееде школдорды дистанцион-ный ӱредӱге кӧчӱрери керегинде нени айдарар?

– Бис кочкор айдаҥ бери бу айалганыҥ мониторингин ӧткӱрип јадыс. Кажы ла кӱн тергеениҥ башчызына, республика аайынча баш федерал инспекторго, республикан башкаруныҥ предсе-дателиниҥ ордынчыларына, Эл Курултайга сводкалар аткарадыс. Ол сводкаларда тӱп-шӱӱлтелеристи бичийдис. Ол ло турбазалар-ды ачарыла бис јӧп эмес болгоныс. Је олор ижин канайда бӱдӱрерге јазанганын темдектеген планын кӧргӱзип, јараду алган. Соҥында, байа темдектеп алган ижин толо бӱдӱрбей тургандарын илелеерге келишкен. Ол ло ашканалар тӱндер сайын бијелер ӧткӱрет.

Бис — федерал службаныҥ чыгартулу улузы. Оныҥ учун бис тергеениҥ бӱдӱреечи јаҥы јӧптӧгӧн нормативно-правовой акттарды шиҥжӱде тудуп болбозыс. Бис јӱк федерал ла санитар ээжилерле башкарынадыс. Тергеениҥ башчызыныҥ маскалу јӱрер деген јакаанын эл-јон бӱдӱрип турган ба деп, полицияныҥ ла беш министерствоныҥ ишчилери шиҥдеер учурлу. Јай ӧйинде бу иш јакшы ӧткӱрилбеген. Министерстволор јанынаҥ шиҥжӱ иштер јазап ӧткӱрилбейт. Бӱгӱн јаҥыс ла Роспотребшиҥжӱниҥ бригадалары кажы ла кӱн шиҥжӱ иштер ӧткӱрет ле турулталарын јаҥныҥ орган-дарына аткарат. Бис бу ӧйдиҥ туркунына јаргыга 55 материал табыштырганыс, 12 объекттиҥ ижин токтотконыс, 1130 штраф салганыс. Је Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик башкартузында јӱк ле 28 кижи. Министерст-волордо улустыҥ тоозы кӧп. Олор биске болушкан болзо, муниципалитеттер база.

Роспотребшиҥжӱде больничный листтер берер молју јок

Школдор керегинде айдар болзо, ӱредӱчилер де, ӱренчиктер де база оорыйт. Ӧткӧн неделеде 70 ӱредӱчи, 65 ӱренчик ле 10 студент оорыганы темдектелген. Кандый бир класста коронавирусла оорыган учурал болзо, ол классты дистанционный ӱредӱге кӧчӱредис. Шабалин аймакта школдыҥ ишчизи оорыган. Оныла контактта болгон улусты чокумдаарга, школды бӱткӱлинче дистанционный ӱредӱге кӧчӱрген болгоныс. Бу сурак айалгадаҥ камаанду болот. Бис тергеениҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозына кӱски каникулдарды узатсын деп шӱӱлте эткенис. Эмди республикада ОРВИ база башталган. Шак ла ОРВИ-деҥ улам, коронавирустаҥ эмес, республикада эки школды база дистанционный ӱредӱге кӧчӱрерге келишкен болгон.

– Коронавируска тесттерди кандый лабораториялар ӧткӱрет?

– Шиҥжӱ иштерди ӱч лаборатория ӧткӱрет: «Алтай Республикада гигиенаныҥ ла эпидемиологияныҥ тӧс јери» ФБУЗ, «Алтайда чума ооруны болдыртпас станция»  АПЧС ла Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыырыныҥ «СПИД-ле тартыжары ла оны болдыртпазы аайынча тӧс јер» деп бюджетный учреждениези.

Оорыган улустыҥ тоозы кӧптӧгӧниле колбой, коро-навируска шиҥдедерге кӱӱнзеген улустыҥ тоозы база кӧптӧйт. Је тургуза ӧйдӧ коронавируска шиҥжӱ ӧткӱрип турган лабораторный тӧзӧлгӧни элбедер арга тергееде јок, бар аргалар бӱгӱнги кӱнде 200 процентке тузаланылат. Лаборанттарга тӱни-тӱжи иштеерге келижет. Је лабораториялардыҥ ишчилери база улус ла олорго уйуктаар, амыраар керек. Не дезе, олордыҥ ижинеҥ бистиҥ су-кадыгыс камаанду. Келип турган материалдардыҥ тоозы кӧптӧгӧнинеҥ ле лабораториялардыҥ аргалары кирелӱ болгонынаҥ улам, анализтерди шиҥдеер ӧй эмеш узак ӧдӧт.

Анайда ок «Авиценна», «Евромедцентр» ле оноҥ до ӧскӧ таҥынаҥ медициналык тӧс јерлерде тестти база табыштырарга јараар. Јаҥыс анда акча тӧлӧӧр керек. Олор алынган материалдарды тергеениҥ тыштында лабораторияларга апарат.

Санитарно-эпидемиологический ээжилердиҥ не-келтелери аайынча коронавируска озо ло баштап мындый улус шиҥделет деп такып айдадыс:

– COVID-19 југуш оорулу деп серемји бар, кӧп саба-да респираторный характерлӱ эмезе внебольничный пневмониялу ла эпидемиологический анамнезтӱ (мын-дый оору кӧп деп темдектелген тергеелердеҥ келгени-ле, коронавирус бар деп лабораторно темдектелген кижиле контактта болгоныла, респираторный ооруларла, внебольничный пневмонияла оорып турган улусты эмдеер медицинский организацияда иштеп турганыла колбой);

– Российский Федерацияныҥ јерине бу југуш ооруныҥ симптомдорыла келген улус (эмезе медицинский шиҥжӱ ӧйинде симптомдор табылган болзо);

– COVID-19 југуш оорулу улусла контактта болгон улуста симптомдор табыла берзе;

– «внебольничный пневмония» диагнозту улус;

– интернаттарда, балдардыҥ тураларында, балдардыҥ лагерьлеринде, јажы јаандай берген улустыҥ пансионаттарында ла социальный јеткилдештиҥ ӧскӧ дӧ стационарный организацияларында, уголовно-бӱдӱреечи системаныҥ учреждениелеринде улуста респираторный симптомдор табыла берзе;

– медицинский болуш аларга баштанган респира-торный симптомдорлу 65 јашты ашкан улус;

– балдар бар јерлерде коронавируска тӱҥейлеш оорула оорыган ӱч ле оноҥ кӧп учуралдар темдектелзе, байа оорыган улусла контактта болгондор (Роспотребшиҥжӱниҥ органдарыныҥ предписаниелерине тайанып, эпидемияны болдыртпазы аайынча керек-јарактар ӧткӱрери).

Оору улустыҥ кӧптӧгӧниле, Роспотребшиҥжӱге больничный листтеристи алып болбой турус деп телефон согуп турган учуралдар кӧптӧйт. Кӧп тоолу граждандар айылдарындӧӧн врачтар алдырып болбой турганы, ковид темдектелген соҥында врачтыҥ келерин узак сакыырга келишкени, коронавируска серемјилер бар болзо, тӱрген болуштыҥ врачтары  келеринеҥ мойноп турганы керегинде комудайт.

Чындаптаҥ да, ӧрӧ айдылган учуралдар болуп јат.  Андый айалга јаҥыс ла бистиҥ республикада эмес, бастыра ороон ичинде темдектелет. Не дезе, оорыган улустыҥ тоозы аҥылу эмдеер организациялардыҥ аргаларын ажа берет.

Роспотребшиҥжӱде больничный листтер берер молју јок, ол тоодо коронавирусту улусла контактта болгон граждандарга. Роспотребшиҥжӱ эмдеер бӧлӱктердиҥ бирӱзи эмес, Роспотребшиҥжӱде иштеп турган врачтарда эмдер бичиир эмезе клинический анализтер тургузар тап-эрик јок. Бу керегинде Алтай Республиканыҥ эл-јонына такып айдып салайын.

Медицинский болуш јетиреринеҥ мойноп турган учуралда кызу линияныҥ телефондорына согугар:

– Россу-кадык шиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузы – 8 800 550 99 03;

– Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыр мини-стерствозы – 8 913 691 02 20;

– Су-кадыгар кенейте коомойтый берзе ле тӱрген ме-дицинский болуш керек болзо, 103 эмезе 112.

– Роспотребшиҥжӱниҥ кызу линиязы (388-22) 64-3-84. Ол кӱнӱҥ сайын иштейт.

Роспотребшиҥжӱниҥ башкартузы јерлештерин ол ло маскалу јӱреринеҥ, колдорды јаантайын јунарынаҥ мойнобозын деп кычыру эдет. Оору улустыҥ тоозына кирбеске, контакттардыҥ тоозын астадар керек. Кӧп улус јуулган јерлердеҥ ыраада туругар, магазинге сыраҥай ла керек болгондо барыгар. Улусту јерлерде маскалу ла перчаткалу болор, јаантайын колорды јазап јунар. Тузаланып турган гаджеттерерди дезинфици-рующий салфеткаларла арчыгар, кӧзнӧктӧрди ачып турар, су-кадык јӱрӱм јӱрӱгер! Су-кадык болугар!

К. Яшев