Юрий Тапаа – Россияныҥ Кубогында ӱчинчи

19.10.2020

Бистиҥ јерлежис, грек-рим кӱрешчи Юрий Тапаа калганчы јылдарда једимиле сӱӱндирип, Сибирьдиҥ, Россияныҥ бастырароссиялык маргаандарында јеҥӱлерге једип турганы оморкодулу.

Юрийдиҥ чыккан-ӧскӧн јери Улаган аймак болгоны керегинде «Алтайдыҥ Чолмоны» бичиген. Кӱрешчи школдоҥ ло бейин бойыныҥ јажына келиштире болгон маргаандарда јаантайын јеҥӱчил болуп чыкканы, Сибирьдиҥ ле Россияныҥ бийик кеминдеги маргаандарынаҥ јеҥӱлер экелгени тазыктыраачыларына да, Алтай Республиканыҥ эл-јонына да јаан једим болгон эмей. Юрий — Сибирьдиҥ маргаандарыныҥ канча катап алтын јеҥӱчили, Россияныҥ ӱренчиктериниҥ спартакиадазыныҥ кӱлер призеры, Россияныҥ юниорлор ортодо ӧткӧн маргааныныҥ јеҥӱчили, грек-рим кӱрешле спорттыҥ узы, ороонныҥ јииттер ортодор јуунты командазыныҥ турчызы болгон. Эмди ол Россияныҥ эр улус ортодо јуунты командазыныҥ турчызы. Быјылгы кӱсте кӱрешчи јерлежис база бир јаан јеҥӱ экелди.

Ӱлӱрген айдыҥ 9-11 кӱндеринде Башкортостанныҥ тӧс калазы Уфада грек-рим кӱрешле Россияныҥ Кубогы учун маргаандар ӧткӧн лӧ бу маргаандарга ороонныҥ 36 талазынаҥ 300-теҥ ажыра эҥ ле бӧкӧ кӱрешчилер јуулышкан. Россияныҥ Кубогын ороонныҥ окылу эмес чемпионады деп, грек-рим кӱрешле Россияныҥ јуунты командазыныҥ тазыктыраачызы Гоги Когиашвили маргаандардыҥ кийнинде тегиндӱ темдектебеген. Телекейде ле ороондо пандемияла колбой айалга кӱч те болзо, Башкортостанныҥ башкараачыларыныҥ бийик тӧзӧмӧлдӱ ижиниҥ шылтузында маргаандар бир де тутак јогынаҥ ӧткӧн. ФСБР-дыҥ (Россияныҥ спортивный кӱреш аайынча федерациязы) јааны Михаил Мамиашвили Кубоктыҥ кийнинде тӧс СМИ-лерге мынайда куучындаган: «Кубок ӧткӧн, кӱрешчилер бойыныҥ арга-кӱчин ле узын кӧргӱзип, профессионал спортто иш, ӧзӱм кандый да шылтактардаҥ улам бир јерде турбай турганын база катап јартадылар».

Юрий Тапаа Улаган аймакта узак јылдарга тазыктыраачы болуп иштеген, балдарды кӱрешке ӱредери аайынча ары јанынаҥ јайалталу болгон Геннадий Борисович Чильчиновтыҥ ӱренчиги. Школдоҥ ло бери тазыктырынып, озо баштап аймактыҥ маргаандарында, оноҥ тергеелик маргаандарда јеҥӱчил болуп чыккан Юраныҥ кӱрешке јолын ачкан ӱредӱчизи Геннадий Борисович узак јылдарга ондор тоолу јайалталу кӱрешчилер тазыктырган. Је салымы ондый болуп, тазыктыраачы бистиҥ ортобыстаҥ сӱреен эрте јӱре берген. Геннадий Борисовичтиҥ эткен ижиниҥ турултазын ӱреткен ӱренчиктериниҥ једимдерге једип турганынаҥ кӧрӱп јадыбыс. Айдарда, ӱредӱчизиниҥ эткен ижи тегиндӱ болбогон.

Школ-интернаттыҥ кийнинеҥ Юра Горно-Алтайсктыҥ педагогический колледжин божоткон. Бӱгӱнги кӱнде кӱрешчи ГАГУ-да ӱренет. Школ-интернаттаҥ ла бейин оны ады-јолы чыккан тазыктыраачы, СССР-дыҥ спортыныҥ узы Аржан Михайлович Мюсов тазыктырат ла Россияныҥ ла Сибирьдиҥ ороон кеминде маргаандарына белетейт. Ӧткӧн јылдардыҥ туркунына Юра ороонныҥ јииттер ортодо јуунты командазына кирип, Россияныҥ башка-башка јерлеринде (Москва, Кабардино-Балкария, Адлер) сборлордо белетенип тазыктырынган. Эмди ол ороонныҥ эр улус ортодо јуунты командазына кирет ле Россияныҥ чемпионадына белетенетен сборго јазанат.

Юрий Уфада маргаандарда 55 килограммга јетире бескеде кӱрешкен ле Алтайский крайдыҥ Юрий Васюнин деп кӱрешчизиле кожо кӧргӱзӱлери теҥ-тай болуп, кӱлер јеҥӱге јединген. Коштой турган Алтайский крайдаҥ Кубокто кӱлер јеҥӱге база бир кӱрешчи — 63 кг бескеде кӱрешкен Максим Новичихин јеткен.

Эмди Россияныҥ Кубогыныҥ турулталарын кӧрӱп ийектер:

55 кг. 1. Эмин Сефершаев (ЯНАО). 2. Виталий Кабалоев (Мордовия). 3. Юрий Тапаа (Алтай Республика), Юрий Васюнин (Алтайский край).

60 кг. 1. Степан Марянян (Краснодарский край). 2. Сергей Емелин (Мордовия). 3. Андрей Иванов (Мордовия), Садык Лалаев (Московский область).

63 кг. 1. Жамболат Локьяев (Мордовия). 2. Марат Гарипов (Санкт-Петербург). 3. Максим Новичихин (Алтайский край), Роман Иванов (Владимирский область).

67 кг. 1. Артем Сурков (Мордовия). 2. Максим Сурков (Мордовия). 3. Ислам-Бека Альбиев (Москва), Сайгид Бутаев (Дагестан).

72 кг. 1. Нарек Оганян (Воронежский область). 2. Азамат Каиров (Кабардино-Балкария). 3. Ахмед Кайцуков (Кабардино-Балкария), Адлет Тюлюбаев (Московский область).

77 кг. 1. Роман Власов (Новосибирский область). 2. Егор Депцов (Мордовия). 3. Дмитрий Петайкин (Мордовия), Ираклий Каландия (Ростовский область).

82 кг. 1. Рамазан Абачараев (Ростовский область). 2. Милад Алирзаев (Дагестан). 3. Имиль Шарафетдинов (Москва), Дмитрий Джиоев (ЯНАО).

87 кг. 1. Александр Комаров (Санкт-Петербург). 2. Вааг Маргарян (Красноярский край). 3. Сосруко Кодзоков (Кабардино-Балкария), Илья Никифоров (Новосибирский область).

97 кг. 1. Никита Мельников (Красноярский край). 2. Муса Евлоев (Москва). 3. Александр Головин (Краснодарский край), Илья Борисов (Московский область).

130 кг. 1. Сергей Семенов (Московский область). 2. Рафаэль Цицуашвили (Ростовский область). 3. Лом-Али Акаев (Чечен Республика), Данила Сотников (Москва).

2020 јылда болгон маргаандардыҥ ла јерлежистиҥ бу маргаандарда јединген кӧргӱзӱлерин ајаарып ийели. Јылдыҥ сыраҥай ла бажында, чаган айдыҥ 19-чы кӱнинде, Новосибирск калада Россияныҥ чемпионады ӧткӧн. Ороонныҥ эҥ артык кӱрешчилери јуулган маргаанда Юрий бойыныҥ бескезинде (55 кг) «тӧс сетка» аайынча четверть финалга једимдӱ јеткен. Мында ол Новороссийсктиҥ бӧкӧзи Амояк Осиповко јеҥдиртип ийген. Амояк Осипов чемпионатты кӱлер јеҥӱле тӱгескен. Алтайский крайдыҥ ады-чуузын чыгарган спортчы Виталий Щур бу маргаандарда москвич Зураб Гедехауриге јеҥдирткен. Россияныҥ былтыргы чемпионадында Щур бойынығ 130 кг јетире бескезинде јеҥӱчил болуп чыккан болгон.

2020 јылдыҥ кочкор айыныҥ 28-чи кӱнинеҥ ала тулаан айыныҥ 2-чи кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына Красноярскта 24 јашка јетпеген јииттер ортодо Сибирьдеги федерал округтыҥ первенствозы ӧткӧн. 1999-2000 јылдарда чыккан уулдар јеҥӱлӱ јерлер учун ла Россияныҥ первенствозында туружар арга учун маргышкан. Юрий бу маргаандарда 55 кг јетире бескезинде јеҥӱлӱ баштапкы јерди ойноп алган. Бу ла маргаандарда Ижен Чейнинге 72 кг јетире бескеде мӧҥӱн кайрал келишкен. Алтайский крайды тӱҥдештире алза, јеҥӱчилдер болуп 63 кг бескеде Максим Новичихин, 82 кг бескеде Аслан Кумышев чыккылаган. Кӱлер јеҥӱлерге 87 кг јетире бескеде кӱрешкен Дмитрий Елисеев ле 130 кг јетире бескеде кӱрешкен Никита Сысо јединген.

PS: Бу грек-рим кӱрешчилер бӱгӱнги кӱнде Россияныҥ эр улус ортодо јуунты командазына кирип, ороонныҥ ады-чуузын телекейлик маргаандарда, Олимпийский ойындарда корыыр аргалу деп темдектеер керек. Бис Юрийди ле оныҥ тазыктыраачы-ӱредӱчизи Аржан Михайлович Мюсовты Россияныҥ Кубогында кӱлер јеҥӱзиле уткыйдыс. Быјылгы кышкыда, 2021 јылда каруулу маргаандар алтын јеҥӱлер экелзин деп кӱӱнзейдис!

А. МАЙМАНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина