Алтайдын Чолмоны

Эҥ артык экспортер

22.10.2020

Ӧдӱп јаткан ӱлӱрген айдыҥ 9-чы кӱнинде АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ туризминиҥ ле аргачылыгыныҥ ӧзӱминиҥ тӧс јери» деп государственный бюджетный учреждениезинде «Јылдыҥ экспортеры» деп адалган тергеелик конкурстыҥ турулталары кӧрӱлген.

Конкурс «Кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттериниҥ акселерациязы» нацӱлекер аайынча ӧткӧн. Оныҥ амадузы – сырьевой до, энергетический де эмес товарлардыҥ, иштердиҥ, јеткилдештердиҥ экспортын ӧскӱрери, экспортты јӧмӧӧриниҥ озочыл ченемелин таркадары ла албатылар ортодогы кооперацияны тыҥыдары.

Јеҥӱчилдерди адаардаҥ озо, бир эмеш јартамал эдип ийели. «Кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттериниҥ акселерациязы» нацӱлекер иштеп баштаганы мындый турулталарга экелерин темдектейт.

Экспортный јӧмӧлтӧниҥ тергеелик инфраструктуразыныҥ болужыла 2024 јылга јетире кичӱ ле орто аргачылыктыҥ 15,0 муҥнаҥ кӧп субъеги экспортко чыгарылар учурлу. 2024 јылда кичӱ ле орто аргачылыктыҥ экспорттогы ӱлӱзи сырьевой эмес экспорттыҥ текши кеминиҥ 10 процентинеҥ ас болбос учурлу.

2018 јылдыҥ сыгын айыныҥ 4-чи кӱнинде Президенттеги стратегический ӧзӱм ле тӧс ууламјылу ӱлекерлер аайынча совет «Албатылар ортодогы кооперация ла экспорт» деп адалган национальный планды јӧптӧгӧн. Оныҥ паспорты федерал кеминде беш ӱлекердеҥ турат: «Промышленный экспорт», «АПК-ныҥ продукциязыныҥ экспорты», «Јеткилдештердиҥ экспорты», «Телекейлик садуныҥ логистиказы», «Телекейлик кооперацияны ла экспортты иштедер системный эп-аргалар». Олор мындый амадуларга јединерине ууламјылалган:

—2024 јылга јетире сырьевой до, энергетический де эмес экспорттыҥ кемин јылдык 250 миллиард долларга, јеткилдештердиҥ экспортын јылдык 100 миллиард долларга јетирери;

—товарлардыҥ (иштиҥ, јеткилдеш-тердиҥ) экспортыныҥ ӱлӱзи ороонныҥ ВВП-зыныҥ 20 процентинеҥ ас эмес болор;

—Евразийский Союзтыҥ турчылары болуп турган ороондор ортодо садуныҥ кеми 1,5 катапка бийиктеер.

2019 јылда нацӱлекер аайынча «Эҥ артык экспортер» деп адалган сый берери темдектелген. Мынайып, сырьевой эмес экспорт ӧткӱрип турган аргачылар талдалат.

Алтай Республика «Телекейлик кооперация ла экспорт» нацӱлекерге 2018 јылда кирген. Бистиҥ тергеениҥ амадулары мындый:

—АПК-ныҥ продукциязыныҥ экспортын 2024 јылга јетире 18 миллион долларга јетирери;

—јеткилдештердиҥ экспортын – ӧскӧ ороондордыҥ туристтериниҥ тоозын 2024 јылга јетире јылында 4,7 муҥ кижиге јетирери. 2024 јылга јетире тууразынаҥ  турпродуктты ичкерледерине ууламјылалган 4 туристический керек-јарак ӧткӱрери;

—промышленный экспорт – 2024 јылга јетире промышленный экспорттыҥ продукциязын 13,33 миллион долларга јетирери;

—телекейлик кооперацияныҥ ла экспорттыҥ ӧзӱминиҥ системный эп-аргалары – 2021 јылда Алтай Республикада 2,0 тергеелик экспортный стандартты кийдирери, 2024 јылга јетире республикада кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттеринеҥ компания-экспортерлордыҥ тоозын, 2018 јылдыйына кӧрӧ, 100 процентке кӧптӧдӧри;

—телекейлик садуныҥ логистиказы – «Тожоҥты» ла «Карагай» пункттарда экспортко ууламјылалган трансграничный коридорлор тӧзӧӧри.

Алтай Республиканыҥ јеринде экспортный иштиҥ ӧзӱминиҥ тӧс амадуларыныҥ бирӱзи тергеелик экспортный стандартты кийдирип, ижин экспортко ууламјылаган кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттерин јӧмӧӧр институттарды ла эп-аргаларды ӧскӱрери ле јаҥыртары болуп јат.

Тергеелик экспортный стандартты кийдирери аайынча 2019 јылда республикада Экспортты јӧмӧӧриниҥ тӧс јери тӧзӧлгӧн. Алтай Республиканыҥ башчызындагы экспортный совет тӧзӧлип, социально-экономический ӧзӱм бӧлӱгинде экспортный ишти ӧткӱрерине јарамыкту айалгаларла јеткилдеери аайынча нормативно-правовой акттар белетелген.

Эмди куучынды ойто конкурска бурыйлы. Конкурсты ӧткӱрер ле оныҥ јеҥӱчилдерин чокымдаар амадула Алтай Республиканыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министерство-зыныҥ, АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ туризминиҥ ле аргачылыгыныҥ ӧзӱминиҥ тӧс јери» деп государственный бюджетный учреждениезиниҥ, АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ, Алтай Республиканыҥ Саду-промышленный палатазыныҥ, «Опора Россияныҥ» Алтайдагы тергеелик бӧлӱгиниҥ ле Россияныҥ промышленниктериниҥ ле аргачыларыныҥ Алтай Республикада тергеелик бӧлӱгиниҥ чыгартулу улузынаҥ тергеелик камыс тӧзӧлгӧн болгон.

Конкурстыҥ алдына тургузылган сурактар мындый ууламјыларга ууландырылган: 2019 јылда экспортты ӧскӱреринде талдама једимдерге јеткен кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттерин илелеери, јӧмӧӧри ле  кайралдаары; экспортный ӱлекерлерле јарамыкту башкарынар ченемелди таркадары ла албатылар ортодо садуда эҥ артык ченемелдерди ичкерледери; республиканыҥ тоомјы-имиджин чыҥдый товарлар эдип чыгарып турган ла чыҥдый јеткилдеш јетирип турган тергее деп тӧзӧӧри.

Конкурстыҥ јеҥӱчилдериниҥ бастыразы «Агропромышленный комплекс бӧлӱгинде экспортер» номинация аайынча ӧткӧн болуп јат.

Анайып, баштапкы јерди «Марал-АСОХРА» ООО алган. Бу предприятиени тӧзӧлгӧнинеҥ ала Владимир Мещеряков билгир башкарат. Ол јаҥыс ла республика ичинде эмес, је анайда ок текши ороон ичинде јарлу предприятие. Не дезе, «Марал-АСОХРА» ООО јаҥыс ла Алтай Республикада эмес, је анайда ок бӱткӱл Россия ичинде пантовый продукцияныҥ эҥ јаан экспортеры болуп јат. Предприятие аҥныҥ мӱӱзин Тӱштӱк Кореядӧӧн лӧ Гонконгтӧӧн аткарат. Экспортко аткарып турган продукциязыныҥ кеми јылдыҥ сайын 12 тоннага јуук болот.

Экинчи јерди «Абайский» СПК алган. Виктор Челах башкарып турган бу кооператив башка-башка ууламјылар аайынча иштейт, ол тоодо аҥдар,  сӱттеҥир ле эттеҥир уй-мал, јылкы мал, кой ӧскӱрери, эттеҥ ле сӱттеҥ аш-курсак белетеери, калаш быжырары.

«Абайский» СПК ороон ичинде аҥдар ӧскӱрип турган эҥ јаан ээлемдердиҥ бирӱзи. Андагы аҥдардыҥ тоозы 5,5 муҥга једе берет. Мӱӱстердеҥ алынган продукцияныҥ кеми 4 тоннага једет. Кооператив про-дукциязын экспортко 18 јылдыҥ туркунына аткарат.

Ӱчинчи јерди алган компания – «АлтайБизнесКонсалт» ООО. Ол 2007 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 8-чи кӱнинде тӧзӧлгӧн. Башкараачызы Эжер Челоков. 2015 јылда бу компания Алтай тергеениҥ – Китайдыҥ, Россияныҥ, Казахстанныҥ, Монголияныҥ албатылар ортодогы јарымказында ла презентациялык керек-јарактарында турушкан. Анда тӧзӧлгӧн колбулар ажыра «АлтайБизнесКонсалт» ООО Китайга республиканыҥ тӱӱкизинде баштапкы катап мӧт аткарган. Эмди бу компания Китайдыҥ садузына чыккан эрчимдӱ туружаачы болуп јат.

Конкурстыҥ јеҥӱчилдерине ле призерлорына авиабилеттер аларына 100 муҥ салковойдыҥ, конор турада јадары учун тӧлӧӧрине 30 муҥ салковойдыҥ, деловой английский тилди ӱренерине 70 муҥ салковойдыҥ сертификаттары табыштырылган. Анайда ок олор продукциязын ӧскӧ ороондордӧӧн аткарар тушта олорго керектӱ јӧмӧлтӧ-болуш јетирилер.

Конкурстыҥ јеҥӱчилдерине табыштырылган мындый сыйлар олорго ижин мынаҥ да ары ӧскӱрерине јакшынак тебӱ берер.

*   *   *

Алтай Республиканыҥ экспортын јӧмӧӧр Тӧс јер 2019 јылда тӧзӧлгӧн. Ол кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ижин экспортко ууламјылаган субъекттерине государственный јӧмӧлтӧ јетирер амадула тӧзӧлгӧн болуп јат. Тӧс јер анайда ок ижин јаҥы баштап јаткан экспортерлорго экспорттыҥ мындый сурактары аайынча јӧмӧлтӧ-болуш јетирет:

—экспорттыҥ сурактары аайынча консультационный јӧмӧлтӧ-болуш;

—экспортный ӱредӱ семинарлар тӧзӧӧри;

—албатылар ортодо бизнес-миссиялар тӧзӧӧри;

—Россия ичинде де, ӧскӧ ороондордо до ӧдӱп турган кӧрӱ-јарымкалык керек-јарактарда туружарын тӧзӧӧри;

—аргачылардыҥ продукцияларын ла товарларын телекейлик саду площадкаларга чыгарарга јӧмӧлтӧ-болуш;

—ӧскӧ ороондордоҥ партнерлор бедиреери.

Толо јетирӱ аларга кӱӱнзеген аргачыларды мындый суру аайынча баштанзын деп сурайдыс:

Горно-Алтайск кала, Комсомольский ором, 9-чы тура, «МОЙ БИЗНЕС» деп тӧс јер, тел. 8 (388-22) 4-72-41. (Мойбизнес04.рф сайттаҥ табар арга бар).

К. ЯШЕВ

В. СУХОВТЫҤ фотојуруктары