Алтайдын Чолмоны

Айылда эмденери јарадылат

10.11.2020

COVID-19 оорулу кижи айылында айалгалар бар болзо, эмди айылында амбулаторно эмденер аргалу. Башка кып бар болзо, ол арткан тӧрӧӧндӧрин југуштырып койбоско, ондо јадар учурлу.

Медболуш јетирери керегинде јакаруга кубултаны Минсу-кадык эткен.  Бу документ кӱчӱрген айдыҥ 8-чи кӱнинеҥ ала чыду алынган. Алдында ӧйдӧ айылдагы айалгалар ајаруга алынбаган.  Эмди общежитиелерде ле коммуналкаларда, онойдо ок 65 јаштаҥ јаан ла хронический оорулу улусла кожо јадып турган пациенттер кыйалтазы јоктоҥ эмчиликке аткарылат.

Оныла коштой айылда артырган пациенттерге врач айдып койор учурлу: су-кадыгыныҥ айалгазы коомойтый бергенде, тӱрген болуш эмезе поликлиникадаҥ медишчи алдыртар керек.  Онойдо ок тӱрген болушка баштанатан телефондорлу памятка артырып салар учурлу.    Кижи јаҥыскан јатпай турган болзо, врач арткан улуска оорый берер чочыду ла ӧскӧ кыпта јадары керектӱзи керегинде куучындап берер.  Оору кижиле бир квартирада јаткан улус карантинди бӱдӱрбезе, ол кӧп улусты југуштырып койор чочыду јаан деп эзедип койор керек.   Ол тушта бускан кижини уголовный каруузына да тургузар арга бар.

Кубулталарла колбой  айылдагы айалгалар јанынаҥ кӧп сурактар болуп туру.

Эҥ таркаган айалга – ол 40-60 кв. м. кемдӱ эки кып квартира. Ондо оору кижиге башка кып берери кӱчке келижет. Бир кыпту квартиралу, је оорузы јеҥил улуска  эмчиликке кыйалтазы јоктоҥ барар керек пе? Стационарда болуш јаан оору улуска керек.

Су-кадыкты корыырыныҥ министри  Михаил Мурашко кӱчӱрген айдыҥ 6-чы кӱниндеги  селекторный јуунда тергеелерге коронавирусту улус эмденип јадатан орындардыҥ тоозын эмдиги 15 проценттеҥ 20 процентке јетирзин деп баштанган.    Стационарда болушты тыныжы јетпей турган ла кислородло јӧмӧлтӧ керексип турган оору улуска јетирерин министр чокымдаган.   Россияда коронавирусла оорыган улус јадып эмденер бастыра 235 муҥ орын бар.

Роспотребшиҥжӱ шӱӱлте эдет: башка кып јок болзо,  социальный дистанцияны бӱдӱрер керек.

Роспотребшиҥжӱде башка кып керегинде ээжини јӱк шӱӱлте-сӱме деп кӧрӧдилер.  Ведомстводо мындый шӱӱлте эдедилер: «Оору кижиге башка кып беригер. Онойдо келишпей турза, оору кижидеҥ 1 метрдеҥ јуук эмес болугар. Тӧрӧӧндӧр оору кижиле, анчада ла балдарла, хронический оорулу јаан улусла колбуларды астадар.  Кыптарды кейге   кажы ла эки сааттыҥ бажында соктырганы јакшы.  Ару-чек болугар, кыпта ончозын улайын јунугар ла дезинфекция ӧткӱригер.   Оору кижини башка айак-калбактаҥ азырагар.   Оору кижи биледе ӧскӧ улустаҥ башка ажанар учурлу.   Оору кижини кичееп тура, маска ла аҥылу меелей кийигер, дезинфекция эдигер.   Оору кижини билениҥ јӱк бир кижизи кичееп кӧрӧр учурлу».

Эмди   эмчиликте јаткан кижини COVID-19 оору јок деген  тестти сакыбазынаҥ ла айылында јетире эмденерге чыгарарга јараар. Алдында врачтар тест оору јок деп эки катап кӧргӱскен кийнинде айылга јандырган.   «Бисте југушкан улусты 25% учуралда эмчиликке салган. Телекейде бу тоо 15% ас.  Эмчиликке јӱк кемге искусственный кислород керек, олорды алат.  Ол, айса болзо, тергеелерде  орындар једишпей турганын астадар» – деп, ВШЭ-ниҥ НИУ-зында су-кадыктыҥ экономиказыныҥ институдыныҥ јааны    Лариса Попович айдат.

Эмди эмчиликтерде COVID-19 оорудаҥ 250 муҥ кижи эмденет, 650 муҥ пациент айылдарында эмденет деп, Мурашко јетирген.  Олор ончозы эм-тусла јеткилделер учурлу.  Эмдер аларына башкару  ӱзеери 5 млрд салковой чыгарган. «Оорузы јарталган     кийнинде, бис тургуза ла амбулаториядагы улуска бойлорын аптекаларга бастырбазынаҥ ла эмдерди берерин тӧзӧӧр учурлу» – деп,  министр  угускан.

Мындый ээжи бир уунда кӧп сурактарды чечер аргалу: бир јанынаҥ, эмдешти тӱргендедер – оору кижи ле билези эмдер бедиреп баспас, экинчи јанынаҥ,  эмдерге калас суру болбос. Эмди кӧп тергеелерде улус антивирусный, противовоспалительный ла антибиотиктерди биледе кем-кем оорый берзе деп, кӧмзӧлӧп алып турулар. Оныла коштой, «таблетканы айылына» деген ээжи оору улусты коштойында улустаҥ ыраадып, југуш ооруныҥ таркаарын буудактайт.

Акча-манат тергеелерге јеткен, эмди јаҥдар кыска ӧйгӧ эмдерди аларын кичеейт.  Акчаны алары ас, эмди олорды тӱрген ле «таблеткаларга» кӧчӱрер керек.  Кезик тергеелерде айылда эмденери алдында јарадылган – эмдер тергеелердиҥ бюджединеҥ алынган. Темдектезе, Москвада тӧс каланыҥ су-кадыкты корыыр департаментинде чоттогоныла, ӱлӱрген айда COVID-19 оорудаҥ эмдерди айылында эмденген 35 муҥ кижи алган. Олорго 82 муҥ  упаковка препараттар берилген.

Вакцинация

Коронавирустаҥ 70 муҥ доза кирези «Спутник V»  вакцина (оны  Гамалеяныҥ адыла адалган НИЦЭМ белетеген) Москвага ла тергеелерге текшилей вакцинация ӧткӱрерге бу неделеде аткарылар деп,  тӧс јердиҥ башкараачызы  Александр Гинцбург угускан. Баштапкы партияны Москваныҥ медишчилерине ӧткӧн амыраар кӱндерде берер керек болгон деп, ол айткан.  «Текши тоодоҥ 40 процент кирези доза Москвага барар, арткандары тергеелерге барар» – деп,  Гинцбург чокымдаган.

Тӧс каланыҥ су-кадыкты корыыр департаментинде кӱӱнзегендерди элбеде вакцинировать эдериниҥ ӧйин чокымдабайдылар:  калада «Спутник V» вакцинаныҥ клинический шиҥжӱ ӧйинде ле чочыдулу группада врачтарды ла педагогторды вакцинировать эдери ӧдӧт. Шиҥжӱниҥ пландалган 40 муҥ туружаачызынаҥ  (кӱчӱрген айдыҥ бажындагы тоолорло) 20 муҥнаҥ кӧбизи прививка алган. Ол ло тушта Москваныҥ мэри Сергей Собянин москвичтерди кӱчӱрген айдыҥ учынаҥ ала прививкалаары башталар деп угускан.   «Вакцинаны эдеечилер оны кӧптӧдӧ чыгарарына јууктажып келди. Оныҥ учун кӱчӱрген-јаҥар айларда вакцина аларына јайым бичидер арга берерине керектӱ вакциналарла јеткилделерис деп иженедим» – деп, ол чокымдаган.

Коронавирусла јеҥил оорулу улус айылда тӱрген јазылат

Москвада коронавирусту улусты кӧптӧдӧ айылында эмдеери тулаан айда, качан пандемия јаҥы ла  тыҥып турарда  башталган.   Мэр Сергей Собянинниҥ айтканыла,  Россияныҥ тӧс калазында Европаныҥ бир канча калаларында стационарлар толуп, оору улусты јатыргызар јер јок боло берген учуралды болдыртпазы учурлу болгон.    Ол ло тушта Москвада коронавирусла јеҥил оорыган улусты айылында эмдеери башталган.    Уч-турултазында Москвада јаскыда да, эмди  пандемияныҥ тыҥыган јаҥы ӧйинде де орындар једишпей турган учурал болбогон.  Айылда эмденери улалган, кӧп москвичтер  айылында эмденерин талдайт. 

Москваныҥ су-кадыкты корыыр департаментиниҥ медицинский организация-лардыҥ ижин бир чук башкарары аайынча дирекциязыныҥ директоры Алексей Безымянныйдыҥ айтканыла: «Бис мындый ээжиле башкарынып турус: госпитализация пациенттиҥ тестиниҥ кӧргӱзӱлери ле су-кадыгыныҥ айалгазы аайынча ӧдӧр учурлу. Јеҥил оорулу пациенттерди ого јӱк эди-канына вирустыҥ јӱги јаанабазын деп,  айылында эмдезе, артык.

Айылда эмдеш стационарда ок чылап кату ээжилерле ӧдӧт.  Олор улайын ла РФ-тыҥ Минсу-кадыгыныҥ клинический шӱӱлтелери аайынча кубулат.  Ол тоодо ондый кубулта ӱлӱрген айдыҥ 29-чы кӱнинде болгон.

Јӱрӱмде кандый болуп туру?

Москвичтер ОРВИ-ниҥ баштапкы ла  серемјизинде бойыныҥ поликлиниказына телефондоп јат.  Кычыруга келген врачтыҥ баштапкы кереги – ол диагнозты тургузары.  Ол тумчуктаҥ ла оос-кејирдеҥ мазокты бойы алып јат эмезе ПЦР эп-сӱмеле тест эдерге медсестраны аткарат.    Коронавирустыҥ тести ооруны кӧргӱскен болзо, ол јеҥил болзо, эмдеш айылда ӧткӱрилер.

Орто кеминде ӧдӱп турган оору (эди-каныныҥ изӱзи ӱч кӱнге улай 38 градустаҥ ажып турза, канныҥ кислородло  јеткилделгени  94-95% јетире астаган болзо) ӧскӧ эмдеш болор.  Јиит улус бу да тушта айылында эмденер аргалу, је коронавирусла оорый берген чочыдулу группадагы – 65 јаштаҥ ӧрӧ улус, онойдо ок хронический оорулу ла онкологиялу улус госпитальда јадып эмденер.  Коронавирустыҥ југуш оорузыла оорыган јиит кижиле кожо јуртап јаткан ла тести јакшы болгон карган кижи башка кыпта јатса, артык.  Москвада ондый аргазы јок улуска обсерваторлор бар, ондо билениҥ   јеҥил оорулу  улузы јадып эмденер аргалу.

Кемди айылда артырган, олорды коронавирустыҥ 727 бригадазы эмдеп кичеейт.   Врач  каланыҥ бюджеди тӧлӧгӧн эмдер экелет, пациенттер олорды тегинге алат.   Ӧкпӧлӧрди шиҥдеер керек пе? Оору кижини Москваныҥ ла Зеленоградтыҥ поликлиникаларында ла  эки стационарда иштеп турган 22 КТ-тӧс јерлердиҥ бирӱзине аткарып јат.  Ондо компьютерный томография эдилет ле ЭКГ, канныҥ анализи ле кислородло јеткилделгени ле ӧскӧ дӧ шиҥжӱлер ӧткӱрилет.

Пневмония јарталган ба? Ол тушта алдында ӧткӱрилген эмдеш кубулат, ӧскӧ препараттар бичилет.  Коронавирустыҥ југуш оорузыла орто кеминде оорыган эмезе пневмониялу кижиниҥ айалгазын  шиҥжӱде тударына   телемедицинский тӧс јер кожулат. Оноҥ москвичке телефон согуп, оныҥ айалгазында кандый кубулталар болуп турганын лапту сурагылап јат.    Телемедицинский тӧс јердиҥ врачы видеоколбу ажыра пациенттиҥ айалгазын јартап, температуразын ла ӧскӧ дӧ кӧргӱзӱлерин чокымдайт.

«Москвичтердиҥ айтканыла, докторло мындый колбуныҥ кийнинде олорго, алдындазына кӧрӧ, јеҥил боло берет» – деп, Алексей Безымянный куучындаган. Учурлузы, пациент кандый ла ӧйдӧ бу тӧс јерге телефон согуп, бойыныҥ комудалын айдар аргалу.

Је коронавирустыҥ бригадазыныҥ эмезе  телемедицинский тӧс јердиҥ врачы оору кижиниҥ эди-каныныҥ изӱзи ӱч кӱнге 38,5 градустаҥ бийик болуп турза, канныҥ кислородло јеткилделгени 93 проценттеҥ ас болзо, кыйалта јоктоҥ госпитальга јатыргызар шӱӱлте эдет.

Кем айылында эмденерге шӱӱп алган, олорго Алексей Безымянный бойыныҥ таҥынаҥ ченемелине тайанып, озо ло баштап эки айалганы ајаруга алзын деп айдат.  Баштапкызында, коронавирусла оору улусты кӧрӱп турган медишчилердиҥ јеткери јок болорын ајаруга алары. Москвада ондый  бригаданыҥ врачы кӱнине 15-теҥ ала 30-ка јетире пациенттерде болуп јат. Оныҥ учун бир де врачтыҥ иштеҥ барганы арткандарына јаан јӱк боло берет.  Экинчизинде, кажы ла оору кижиниҥ айалгазын ајарулу шиҥжӱлеери керектӱ, нениҥ учун дезе коомойтыганын кӧрбӧй калганы јаан салтарлу болор.

Алексей Безымянный оору улуска мындый суракла баштанат: «Оорый берзеер, бойоор эмденбегер!  Оорый берген болзоор, айылда отурыгар. Бойорды кичеегер. Кайдаар, неге јӱгӱрер?    Доктор келер, эмдер бичип берер.  Кижи врачка канча ла кирези тӱрген баштанар, ого медболушты ончо ло кирези тӱрген  јетирер ле эмдер бичип берер арга болор.  Је поликлиникага баштанарын удатканы ооруны тыҥыдар, айса болзо јӱрӱмге чочыду да эдер аргалу».