Алтайдын Чолмоны

Јӧбин айдар эрлерис барда — јоныс ижемjилӱ

17.11.2020

Бу ла кӱндерде орооныста Ичбойындагы керектердиҥ органдарыныҥ ишчизиниҥ кӱни темдектелди. Бу бӧлӱкте јирме беш јылдыҥ туркунына иштеген ченемелдӱ ле тоомjылу ишчи, отставкада полковник Евгений Кайлукович Мешкиновтыҥ јуукта учурлу јажы толгон. Бу ӱйениҥ эрчимдӱ иштегендериниҥ jӱрӱминиҥ кажы ла бӱги, эбирӱзи ле учуралдары ажыра бӱдӱн тергеебистиҥ, керек дезе орооныстыҥ да тӱӱкизин кӧрӱп, билип jадыбыс. Мындый улусла канча да кире куучындажып турзаҥ, jилбилӱ болот, олор ченемелиле ӱлежип, сагышка сагыш кожуп, кижиниҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱрип тургандый. Бу бӱкте Евгений Кайлукович керегинде бичимелисти јарлайдыс.

Евгений Кайлукович 1950 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 1-кы кӱнинде Оҥдой аймактыҥ Кулады јуртында чыккан. Ол ӧйдӧ Кулады ла Боочы јурттардыҥ ортозында Текпенек деген јерде сарјусырзавод иштеген. Эки јурттыҥ таҥынаҥ улузы ары сӱт табыштырып јӱрген. Текпенекте ол тужында он ӧрӧкӧ кире биле јаткан: Чаминовтор, Барнуловтор, Козиндер, Окчиновтор, Белековтор, Бакчабаевтер. Бу кичинек јурттыҥ балдары ӱренерге Куладыныҥ эмезе Боочыныҥ школына барып туратан. 1954 јылда заводты нениҥ де учун Текпенек-теҥ Караколдӧӧн кӧчӱрип ийген. Евгений Кайлуковичтиҥ ада-энези Кулады јаар 1956 јыл киреде кӧчкӧн. Ол ӧйлӧрдӧ кемге-кемге тура тутса, јурттыҥ ончо эр улузы јуулыжып, јӧмӧжип ийетен.

Е. Мешкинов:

—Школ 7 класска јетире болгон. Оныҥ директоры болуп Семен Эркемеевич Бедесов (Сайдыстаҥ) иштеген. 1957 јылда баштапкы класска барган балдардаҥ эмди эзен-амыры Павел Эдоков, Альберт Урчимаев, Людмила Адарова (Борсукова) ла мен арттыбыс. Бис ӱренип јадарыста, Куладыда школды сегис класска јетире ӱренер эдип ийген. Школды божодоло, областной национальный школго кирерге санангам, је ары эҥ ле озо койчы-малчылардыҥ балдарын алып турган. Мениҥ ада-энем дезе јаанап калган улус болгон, оныҥ учун келишпеген.

Кижиге јаҥ албатыга болужарга, албатыны кӧдӱрерге берилип јат

Оҥдойдыҥ орто ӱредӱлӱ школына Таајы Киндиков нӧкӧримле барып киргенис. 1967 јылда он классты тӱгескен. Ол тушта балдар ӱренип ЗВТ-га (зооветеринарный техникум), педучилищеге ле институтка, кыстар онойдо ок Барнаулдӧӧн мединститутка, уулдар кӧп сабазы сельхозинститутта зоотехникке, инженер-механикке ӱренерге барып туратан. Мени де ада-энем сельхозинститутка барзын деп кӱӱнзеген, је ондо ӱренерге келишпеди. Куладыныҥ школында ол ӧйдӧ директор болуп Сергей Адучинович Мандаев иштеген. Ол мени бойына алдыртып, школдо јакшы ӱренгенимди айдып, физиканыҥ ла математиканыҥ урокторын ӧткӱрзин деп сураган. Мен, ӱредӱ јок кижи, бойыныҥ ла ӱреткен ӱредӱчилериле кожо канайып иштеер деп, мойногом. Је балдарды ӱредер кижи чек јок учун јӧпсингем. Онойып, мениҥ ишмекчи јолым 1967 јылда он јети јаштуда ба-шталган.

1968 јылда ӱредӱ алар керек деп шӱӱнип јатканча, најым Валерий Тюхтенев (ол база Куладыда ӱредӱчи болуп иштеген) калада Новосибирсктиҥ театрал училищезинде алтай бӧлӱк тӧзӧлип јаткан, ары кирип кӧрӧк деген. Бистиҥ таладаҥ балдар талдаар јайаандык конкурс ӧткӱрилген. Ченелтени ӧдӱп, экӱлебис ары кирип алганыс. Бир јыл ӱренген соҥында бисти черӱге алдырткан. Чекурашев Борис, Игорь Тодошев ле мен черӱге бир уунда кожо атанганыс.

Черӱде јӱрӱп, санаа кубулган. Не дезе, 1969 јылда Ыраак Кӱнчыгышта Таманский ортолык учун кыдаттарла ӧӧн-бӧкӧндӧ бистиҥ пограничниктер корогон, Казахстанныҥ гран-кыйузында айалга кызуланган ӧйлӧр болгон. Оноҥ черӱдеҥ озо до, Новосибирскте ӱренип турарыста, бисти тенек оҥор уулдар китаецтер деп кыйыктагылап, уйан кӧргӱлейтен. Культурада иштеп, албатыныҥ адын, тоомјызын кӧдӱрерге, оны корулап, айалганы солыырга узак ӧй керек. Эл-јоныҥа тузалу болорго юридический ӱредӱ алар керек деп шӱӱдим.

1971 јылда черӱдеҥ јанып, Пермский государстволык университеттиҥ юридический факультедине кирип алгам. Бу университетти јерлештеристеҥ онойдо ок Иван Михайлович Чалчиков (кийнинде узак јылдарга Кош-Агаштыҥ прокуратуразында иштеген), Станислав Алексеевич Телеков (Кош-Агаш, Улаган аймактарда прокурор болуп иштеген) Даниил Михайлович Анчибаев (Улаганда ла областной прокуратурада иштеген) божоткондор. 

Амадап талдаган ӱредӱмди божодып, јуучыл-эмчилик комиссияныҥ ширтӱзин ӧткӧм лӧ мени јуучыл прокуратурага алатан болгон. Је мен дезе, ол тушта кижи јиит, байла, јакшы аайланбай, јуучыл учеттоҥ чыгала, Алтайымдӧӧн јӱре бергем. Онойып, ӱредӱ аайынча ижимди тӧрӧл (ол тушта) крайда адвокаттардыҥ алтай краевой коллегиязында баштагам. Оноҥ мени областьтӧӧн ийген. Областной коллегияда јарым јыл кире стажировка ӧткӧн кийнинде, мени Улагандӧӧн юридический консультацияныҥ башкараачызы эдип ийген. Ол ӧйдӧ юридический ӱредӱлӱ улус сӱрекей ас, јетпей туратан. Областьтыҥ прокурорыныҥ ол тушта ордынчызы болуп турган Даниил Иванович Табаев прокуратурага иштеп келзин деп тыҥ кычырган. Је мен ол тушта биле тӧзӧп алгам, эш-нӧкӧрим Раиса Дмитриевна медициналык ӱредӱзи аайынча Кош-Агашта, мен ижимле Улаганныҥ ла Кош-Агаштыҥ ортозында, Оҥдой до барып келетем, адвокаттар јетпей турганынаҥ улам.

Бир кӱн 1978 јылдыҥ учкары мени райкомдӧӧн кычырган. Ол тушта ондо баштапкы качы Андрей Григорьевич Бельбеков, райисполкомныҥ председатели Михаил Николаевич Пахомов болгон. Барзам, олор экӱ отуры. Јылдыҥ учы, милицияда шылучы јок, уголовный керектер јадып јат, шылу иштер туруп калган ӧй. Оныҥ учун олор мени райкомныҥ бюрозыныҥ јӧбиле аймактыҥ милициязындӧӧн ишке, ичбойындагы керектердиҥ органдарын тыҥыдып аткарган. Барзын дегенде, барар керек. Оноҥ ло бери 2003 јылга јетире бу бӧлӱкте иштегем. Шылучы, баш шылучы, аймакбӧлӱктиҥ јааныныҥ ордынчызы, оноҥ Кан-Оозында бир јыл иштегем, оноҥ ойто ло Улаган. Текши алза, Улаганда тогус јыл иштеп ийгенис.

1981 јылда аймактыҥ тӧс јуртын Акташтаҥ ойто Улагандӧӧн кӧчӱрген. Ол кӧчӱште бойыстыҥ кӱчисле эски тураны јазап, ИВС (каршучылдарды бир канча ӧйгӧ отургузар јер) тудуп, кӱч ӧйлӧрди ӧткӧнис ле. Отделде оҥду кӧлӱк те болбогон. Бир ГАЗ-69. Аймакта јолдор до јок. Јазулуга једерге, Саратанга јетире кандый бир  кӧлӱктӱ једип, оноҥ ары 70 км јерди атту барарыҥ. Кату-Јарыктыҥ јолы тудулгалак, Балыкчыдӧӧн вертолетту эмезе Алтын-Кӧл ажыра једериҥ.

1986 јылда областьтыҥ УВД-зына јаҥы башкараачы келген — Владимир Павлович Чернов. Ол Рубцовскто ичбойындагы керектерди башкарган, Афганистанда болгон, оныҥ кийнинде биске келген. Владимир Павлович мени бойыныҥ служба аайынча ордынчызы эдип кӧстӧгӧн. Ол тушта мен јӱк капитанныҥ јамызында болгом. Ордынчы кижиниҥ молјузында јуучыл јамызы бойынаҥ бийик те улусты башкарары болгон. Молјогон, бӱдӱмји эткен кийнинде, јалтан-јалтанба да, ишти бӱдӱрер керек.

1991 јылда ороон јайрадылган, министерстволор тӧзӧлгӧн. Айдарда, мениҥ ижим министрдиҥ јондыкта јеткер болдыртпазы аайынча баштапкы ордынчызы деп адалган. 90-чы јылдар  ороон ичинде шакпыртту ӧй болгон. Оныҥ некелтезиле тергееде СОБР, оныҥ кийнинде ОМОН отрядтар тӧзӧлгӧн. ОМОН бистиҥ башкартуга кирген, оныҥ јаанына Афганистанда, Нагорный Карабахта јуучыл керектерде турушкан ченемели јаан Вячеслав Кучукович Сабинди кӧстӧгӧнис. Ары ченемели јаан, јуучыл керектерде турушкан, эди-каны бек, спортчы уулдарды, јуучыл иштиҥ устарын талдап алганыс.

Райкомныҥ бюрозыныҥ јӧбиле мени аймактыҥ милициязындӧӧн ишке аткарган

1994 јылда бистиҥ ОМОН баштапкы командировкага барган, ол ло јылдыҥ учында Чеченде јуу башталган. 1995 јылда ОМОН-ло ол јууга барганыс. Јууны кӧрӧргӧ сӱрекей кӱч неме, куучындаарга узак. Бистиҥ уулдар бойын јакшы кӧргӱскен, олордыҥ јакшы ады чыккан.

1996 јылдыҥ тулаан айыныҥ 6-чы кӱни эҥ ле карыкчалду ӧй, бис ол кӱн ӱч кижини јылыйтканыс, текши тооло ол тушта јууда бистиҥ тӧрт јерлежистиҥ јӱрӱми ӱзӱлген. Сӱрекей јаан јылыйту…

ОМОН-ныҥ ол баштап иштеген уулдарынаҥ бӱгӱнги кӱнде јӱк ле  3-4 кижи иштейт. Бистиҥ уулдардаҥ 19 кирези Јалтанбастыҥ ордениле кайралдаткан.

Кажы ла ишке кижи темигип калат, ченемелин бийиктедип, албатыга тузалу болорго чырмайат. Ми-лицияныҥ ижи эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ ончо јандарыла тудуш. Мында иштегендер анчада ла улустыҥ кылык-јаҥына, психологиязына кӧзи курчып калат. Аймактар да сайын эл-јоныстыҥ кылык-јаҥы башкаланып турганын билип, сезип турар керек.

2003 јылда Евгений Кайлукович ичбойындагы органдарда ижинеҥ амыралтага чыккан. Ол ло јыл оны тергеениҥ депутаттары Алтай Республиканыҥ Талдаачы кӱреезиниҥ турчызына кӧстӧгӧн, кийнинде эки катап оныҥ председатели, председателиниҥ ордынчызы болуп иштеген.

Ишмекчи јолын Е. Мешкинов 2016 јылда тӱгескен. Је бош отурар ӧй ондо јок. Евгений Кайлукович Талдаачы кӱреениҥ тӧс ӱндӱ турчызы, ОНФ-тыҥ тергеелик штабыныҥ сопредседатели, АР-да Росгвардияныҥ башкартузыныҥ ветерандар совединиҥ председатели болуп јат.

Је эҥ ле сӱӱген ижи — ол баркаларын садикке, школго ары-бери тартары. Мешкиновтордо беш барка. Олордыҥ јаан уулы ла кызы адазыныҥ јолыла барган.

Бош ӧйдӧ Евгений Кайлукович кичӱ тӧрӧлине барып, нӧкӧрлӧриле кожо тайга-ташла јортып јӱрерин јакшызынат. Аҥ-кушты килеп, аҥдаарында турушпайт.

Газеттиҥ бир бӱгине јилбилӱ, јаан салымду улустыҥ ӧткӧн јолын бадырып салар арга јок. Куучыныстыҥ учында Евгений Кайлуковичле республикада јииттердиҥ салымы, экономиканыҥ айалгалары јанынаҥ куучындаштыбыс. «Јаҥ деп неме, кандый да јаҥга келзеҥ, ол удурумга. Јаҥда отурала, јаман кылык эдип салзаҥ, ол бастыра јӱрӱмиҥе јаҥыланар. Кижиге јаҥ албатыга болужарга, албатыны кӧдӱрерге берилип јат. Байыырга, бийиркеерге эмес» — деп, Евгений Кайлукович айтты. Ортобыста албатызын кӧдӱрип, мынайып ак-чек иштеген улустыҥ энчизи калас артпас, олордыҥ ченемелин алып, ӧскӧлӧри анайып ла албатызын сананып иштеерине бӱдедим.

Евгений Кайлуковичке бек су-кадык, айас теҥери, бала-барказына баш, јииттериске јозок болуп, албаты ортодо тоомјызы улалып, база да кӧп јаш јажазын деп кӱӱнзейдис!

Э. КУДАЧИНА