Алтайдын Чолмоны

«Оору кӧптӧбӧзин деп ончобыс каруулу»

17.11.2020

Ӱлӱрген ай ла кӱчӱрген айдыҥ тал-ортозы бистиҥ республикага коронавирус оору јанынаҥ сӱреен кӱчке келишти деп айдарга јараар. Кӧп улус оорыган, оорып јат. Бу оорунаҥ улам јада калган улустыҥ тоозы кӱннеҥ кӱнге кӧптӧйт. Текши тоолорло болзо, бистиҥ тергеениҥ коронавирус оору аайынча кӧргӱзӱлери бӱдӱн ороондо эҥ баштапкы јерге једиже берген. Бу айалгада окылу јаҥдар канайда иштейт, нени эдет?

Кӱчӱрген айдыҥ 11-чи кӱнинде Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ јааны Леонид Щучинов тергеениҥ СМИ-лерине республикадагы эпидемиялык айалга керегинде куучындаган ла сурактарга каруулар берген.

Сурак: Леонид Васильевич, бӱгӱнги кӱнде республикада эпидемиялык айалга кандый?

Каруу: Алтай Республикада 2020 јылдыҥ ӱлӱрген айы ла кӱчӱрген айдыҥ баштапкы јарымызы сӱреен кӱчке келишти деп айдар керек. Коронавирус деген инфекцияла оорыган улустыҥ тоозы там ла кӧптӧгӧн. Јӱк ле ӱлӱрген ай туркунына республикада 4147 кижи оорыган. Качан јастаҥ ала ӱлӱрген айга јетире тоолор 3682 болордо, бир ай туркунына оору 111 процентке кӧптӧгӧн! Ӧткӧн неделениҥ туркунына 968 јаҥы учурал темдектелген. Ковидтеҥ улам внебольничный пневмонияла оорып турган улустыҥ тоозы кӧптӧп јат. Ӧткӧн неделе туркунына мындый 186 учурал темдектелген. Бу тоо, оноҥ озо болгон неделеге кӧрӧ, 17,7% кӧп (158 учурал). 68,8% учуралдарда оору орто кеминде ӧткӧн, 11,2% учуралда — кӱч кеминде, 12 учуралда улус божогон. Бастыразына јуук учуралдарда оору айыл-јурттардаҥ башталганы јарталган. Оору улустыҥ 67% айылында оору улусла кожо болгонынаҥ улам југушкан (260 очаг-айыл).

Оорыган улустыҥ тоозынаҥ 37,32% эр улуска келижип јат,  ол эмезе — 3325 учурал, 62,6% эпши улуска келижет, ол эмезе 5583 учурал. Алты јашка јетпеген балдардыҥ ортозынаҥ оорыган учуралдар 5,25% (468), јетинеҥ он тӧрт јашка јетире балдар — 8% (717), он беш јаштаҥ ала он јети јашка јетире балдар — 3% (272). Бӱгӱнги  кӱндеги тоолорло болзо, оорыган улустыҥ эҥ ле кӧби 30-49 јашту (38,3%), 50-64 јаштулар — 23,5%, 65 ле оноҥ јаан јаштарга 10,7% (988 учурал) келижип јат.

827 учуралда (9,28%) «активно-клиническая симптоматика» дегени јок болгон. 5636 учуралда (63,2%) ОРВИ-ниҥ симптомдоры болгоны темдектелген.  297 учуралда (3,3%) пневмонияныҥ темдектери јарталган. 6014 кижи (67,51%) ковид ооруныҥ јеҥил бӱдӱмиле оорыган. 1983 кижиде (22,2%) ооруныҥ орто кеми темдектелген, 84 кижи (0,9%) ооруныҥ кӱч бӱдӱмиле оорыган.

Бу кире ӧйгӧ тергеебисте ковид оорунаҥ 70 кижи јада калган. Ол 100 муҥ кижиге 31,0% келижет. «Летальность» деген тоо — 0,76%. Божогон улустыҥ 53% 65 јаштаҥ ашкан улус, 36,7% — 50-64 јашту. Олордыҥ ортозынаҥ 35-зи эр улус, 33-зи эпши улус.

Сурак:  Алтай Республиканыҥ Роспотребшиҥжӱзи коронавирус оору кӧптӧбӧзин деп, кандый иштер ӧткӱрет ле бӱгӱнги кӱнге јетире кандый кезем алтам-дар эдилген?

Каруу: Роспотребшиҥжӱниҥ  ишчилери коронавирусла оорыган улустыҥ  иштеп турган јерине предписание-документ јазайт. Бӱгӱнги кӱнге јетире эдилген мындый документтердиҥ тоозы 4,5 муҥга јеткен. Эпидемиологтор оору улусла колбуда болгондорды јартап, олордыҥ ортозынаҥ ишке, ӱредӱге јууктатпастарын аҥылап јадылар. Мындый улустыҥ ады-јолдоры јаткан-иштеген јерлериндеги эмчиликтерге аткарылган кийнинде, олорды шиҥдеери ле эмдеери башталат. Оорунаҥ улам иштеҥ тууралаттырткан улуска больничный листтер берилет. Кӱчӱрген айдыҥ 9-чы кӱнине јетире эмчилер 950 кижиниҥ су-кадыгын ајаруда туткан. Бастыра ӧйдиҥ туркунына 15546 кижи мындый ајарулу шиҥжӱни ӧткӧн. Кочкор айдыҥ 2-чи кӱнинеҥ ала кӱчӱрген айдыҥ 9-чы кӱнине јетире  Роспотребшиҥжӱ мындый 16755 постановление-јӧп јӧптӧгӧн.

Тергееде ковид оорула колбой эпидемиялык айалга керегинде бастыра јетирӱлерди Роспотребшиҥжӱниҥ  ишчилери оперштабка  кажы ла кӱн јетирет. Эпидемиялык айалганы оҥдолторго ууландырылган бистиҥ бастыра јӧптӧристи оперштаб јӧмӧп лӧ бӱдӱрип јат. Онойып, тулаан айдыҥ 18-чи кӱнинеҥ ала бӱгӱнги кӱнге јетире 65 јаштаҥ јаан јашту иштеп турган улустыҥ самоизоляцияда иштеген ӧйи больничный листтерле јеткилделген.  Россия Федерацияныҥ Государственный баш санитарный врачыныҥ кӱчӱрген айдыҥ 3-чи кӱнинде јӧптӧгӧн 31 номерлӱ јакааны аайынча, иштеп турган  65 јашту ла оноҥ јаан улус бӱгӱнги кӱнде самоизоляция деп режимде иштейдилер. Полиция ла јер-бойыныҥ јаҥдары бу айалганы ајаруда тудуп јат.

Сыгын айдыҥ 28-чи кӱнинеҥ ала Горно-Алтайск калада тӱнде иштеер клубтардыҥ, дискотекалардыҥ, улус ажанып турган јерлердиҥ ижи тӱнниҥ он чазынаҥ ала эртен тураныҥ сегис чазына јетире токтодылган. Ӱлӱрген айдыҥ туркунына мындый иш бӱдӱрип турган аргачылардыҥ ижин полицияныҥ ишчилери, јербойы-ныҥ јаҥыныҥ ишчилери ајаруда туткан ла олордыҥ ортозында бу јакаанды бускан аргачылар илезине чыгарылган.

Ӱлӱрген айдыҥ 8-чи кӱнинеҥ ала Алтай Республиканыҥ башкарузы иштеп турган улустыҥ 30 процентин дистанцион эп-аргага кӧчӱрер деп јакару јӧптӧгӧн. Јербойыныҥ окылу јаҥыныҥ бӧлӱктери улустыҥ суракта-рын дистанцион эп-арга аайынча кӧрӧр  ишке кӧчкӧн.

Ӱлӱрген айдыҥ 26-чы кӱнинде  школдордогы каникулдар башталган ла 1-9 класстардыҥ балдары кӱчӱрген айдыҥ 8-чи кӱнине јетире амыраган. 10-11 клас-стардыҥ балдары ӱлӱрген айдыҥ 29-чы кӱнинеҥ ала кӱчӱрген айдыҥ 8-чи кӱнине јетире амырагылаган.

Кӱчӱрген айдыҥ 10-чы кӱнинде тергеениҥ 69 школында ӱредӱ очный режим аайынча башталган. 109 школдо 5-9 класстардыҥ ӱренчиктери дистанцион ре-жимде ӱренип баштаган. Муниципал ла государстволык јеткилдеш улуска эртедеҥ бичиткени аайынча јетирилип јат.

Ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱнинеҥ ала маска јок улусты магазиндерге, аптекаларга, кӧп улус јӱрер бастыра јерлерге, текши транспортко (автобустар, такси) кийдир-бези ле олорло иштебези башталган. Мындый некелте керегинде  јакаруны  Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин база јӧптӧгӧн. Оныҥ учун ӱлӱрген айдаҥ ала бӱгӱнги кӱнге јетире  «масочный режим» деген некелте аайынча бастыра улустаҥ маскалар некелип јат. Оныҥ учун бӱгӱн 90% улус маскалу јӱрет.

Ӱлӱрген айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала ишчилерди ижи аайынча ороон ичиле, гран ары јаар командировка-јорыктарга ийери токтодылган. Балдарды эне-адазы јокко улус јӱрер текши јерлерге кийдирери база ајару-га алынган. Ондый да болзо, ӧткӱрилген рейд-иштерде балдар текши улус јӱрер јерлерге эне-адазы јок барып турганы, јажы эр кемине јетпеген балдар орой ӧйдӧ мындый јерлерде јӱргени илезине чыгарылган ла эне-адазыла кезедӱлӱ иштер ӧткӱрилген.

Роспотребнадзордыҥ ишчилери эпидемияга удура иштер ӧткӱрип, ӱлӱрген-кӱчӱрген айларда тергеениҥ 667 объект-предприятиезинде шиҥжӱлӱ иш ӧткӱрген. Бу иштиҥ уч-турултазы болуп 153 протокол тургузылган ла 18 керек јаргыга аткарылган. Олордыҥ бир канчазы, ол тоодо  «Аникс» ООО 100000 салковойго штрафтаткан.  Ӱлӱрген айда оорыган улус керегинде предписание-документтер јанынаҥ јетирӱлер орой келгени учун административный јаҥбузуш аайынча протоколдор (республикан эмчилик, Маймадагы аймак эмчилик, Оҥдойдогы аймак эмчилик, Кӧксуу-Оозындагы аймак эмчилик, Чамалдагы аймак эмчилик аайынча) тургузылган. Роспотребнадзордыҥ тургускан предписание-документтери кажы ла кӱн шиҥделет. Ӱлӱрген ай туркунына 178 предписание-документ тургузылган ла сегис башкараачы каруузына тургузылган.

Роспотребнадзор Алтай Республиканыҥ Эл Курултайына «Об административных нарушениях Республики Алтай» деп адалган 69-ЗЗ номерлӱ Јакаанына тӱзедӱлер кийдирери јанынаҥ бойыныҥ шӱӱлтелерин айткан. Кӱчӱрген айдыҥ 18-чи кӱнинде парламенттиҥ ээчиде сессиязында бу тӱзедӱлер ле кожулталар шӱӱжилер.

Тергееде эпидемиялык айалганы кӧргӧндӧ, ооруныҥ элбеде јайылып турганыныҥ шылтактары деп эпидемиялык айалгага удура нени эдер керек деп јарлап койгон некелтелерди јӱрӱмде улус бӱдӱрбегенин, кӧп улусту мероприятие-керектерди токтодор дегенин укпаганын, бу кӱч айалгада улусла канайда иштеер керек деп некелтелерди окылу јаҥдар бӱдӱрбегенин адаар керек.

Сурак: Нениҥ учун тесттер јанынаҥ кӱч боло берген ле оору улусла колбуда болгондордоҥ нениҥ учун тесттер алылбай барган?    

Каруу: Кӱчӱрген айдыҥ 11-чи кӱнине јетире республикада текши тооло коронавирус ооруны јартаарга 126635 тест алынган ла шиҥделген. Тесттер аайынча тоолорло тергее ороон ичинде 15-чи јерде туруп јат. Иштеп турган ӱч лаборатория ковид оору аайынча бир кӱнге бир муҥ материал шиҥдеп јат. Ол ло ок ӧйдӧ иштеп турган эмчилердиҥ ле лабораториялардыҥ тоозы кӧптӧбӧгӧнин темдектеер керек. Республикада тесттердиҥ тоозы кажы ла кӱн кӧптӧп турганы, шиҥдеер аргалар ол ло бойы артканы – анализтердиҥ белен болотон ӧйин узадып турган шылтак ол. Лабораториялар бойлорыныҥ аргаларын 200 процентке кӧп иштедип јат.

Бӱгӱнги кӱнде тергееде ӱч лаборатория иштейт: «Центр гигиены и эпидемиологии в Республике Алтай»  деп ФБУЗ-та, «Алтайская противочумная станция» деп АПЧС-та, «Центр по профилактике и борьбе со СПИД»  деп БУЗ-та. Бу лабораториялар ончозы Горно-Алтайскта иштейт. Коронавирус оорула оорып турган улустыҥ тоозы там ла кӧптӧп турарда, тергееде анализ-тесттер шиҥдеер, ПЦР-шиҥжӱлер ӧткӱрер аргаларды тыҥыдар керек деп курч сурак туруп јат. Роспотребнадзор бу суракты су-кадыкты корыыры аайынча министерствоныҥ, оперативный штабтыҥ алдында канча катап кезем тургускан. Кайда да ӱч неделедеҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерстводо база бир лаборатория иштеп баштаар. Бир Амплификатор алынган, база экӱзи тендерлерди ӧдӧрин сакып јат. Бӱгӱнги кӱнде Роспотребнадзор бастыра лабораториялык шиҥжӱлердиҥ 85% бӱдӱрет.

Оору улустыҥ тоозы там ла кӧптӧп, айалга курчып турарда, эмчилер эҥ ле озо коронавирус деп чокымдап койгон улустыҥ тесттерин  шиҥдеп турганын, оноҥ — COVID-19 деп диагнозту улусла колбуда болгон ло ооруныҥ симпомдоры бар болгон улустыҥ анализтери кӧрӱлип турганын, оноҥ — «внебольничная пневмония» деп диагнозту улустыйы кӧрӱлип турганын темдектейдис.

Сурак: Слер иштеп турган предприятиелерде, ӧмӧликтерде эпидемияга удура кандый иш ӧткӱрип турганын шиҥдеп кӧргӧнӧр  деп айттыгар. Оныҥ уч-турулталары кандый?    

Каруу: Роспотребнадзордыҥ ишчилери эпидемиялык айалганы шиҥдеп, иштеп турган предприятиелерде, ӧмӧликтерде ооруны болдыртпазына ууландырылган некелтелерди канайда бӱдӱрип турганын ајаруда тудуп јат. Ӱлӱрген-кӱчӱрген айларда Алтай Республикада 667 объекттиҥ ижи шиҥделген ле олордыҥ уч-турулталары аайынча 153 протокол тургузылган. Кӱчӱрген айдыҥ тал-ортозына јетире ӧткӱрилген рейдтерди кӧрзӧбис, «Туулу Алтай» ГТРК, Эл Курултай, «Россияныҥ почтазы» деген окылу ӧмӧликтерде некелтелерди бусканы јарталган ла олордыҥ јаандарына бу јастыраларды тургуза ла тӱзетсин деп јака-рулар берилген.

Коронавирус оорула оорыган улустыҥ тоозы кӧптӧп турарда, Роспотребнадзорго телефон согуп турган улустыҥ тоозы база кӧптӧп јат. Оору улус больничный листтерин алары јанынаҥ уур-кӱчтер бар болгоны ке-регинде сурагылайт. Эмчилерди айылына кычырары, тӱрген медболушты алары, тесттерди канайда, кайдӧӧн табыштырары керегинде сурагылап јат. Мындый сурактар ла айалга јаҥыс ла бистиҥ республикада эмес, бастыра ороондо болгонын темдектеер эдим. Оору улустыҥ тоозы кӧп болуп, эмдейтен аргалар бу тооны «ажып» болбой турганынаҥ улам, бӱгӱн мындый кӱч айалгага келгенис.

Алтай Республиканыҥ Роспотребнадзоры эпидемиялык айалганы болдыртпазы ла оҥдолторы аайынча иштеп турганын база катап темдектейдим. Оору улуска больничный листтерди берери-бербези, аптекаларда эмдердиҥ бары-јогы, оору улусты кандый эмдерле эмдеери — бу сурактарга карууны Роспотребнадзор берер ле оору улусты эмдеер ишке кирижер учуры јок. Тӱрген болуштыҥ ижи, эмчилердиҥ баштаныжы, эмдер аайынча сурактар, эмдеништиҥ кеми — бу сурактар аайынча Росздравнадзор ло су-кадыкты корыыры аайынча министерство иштеп јат деп чокым темдектейдим! Слерге тӱрген болушты, керектӱ медболу-шты јетирбеген болзо, Росздравнадзорго (тел: 8800-550-9903), су-кадыкты корыыры аайынча министер-ствого (8913-691-0220) телефондогор. Бу телефондорго телефон соксогор, сурактарга каруулар берилер учурлу.

Роспотребнадзордыҥ ишчилери слерди ончогорды тургузылып калган некелтелерди бӱдӱрип, бойыгардыҥ ла коштой јӱрген улустыҥ су-кадыгы керегинде сананзын деп кычырып туру! Бу кӱч ӧйдӧ кӧп улусту, садулу јерлерге кӧп барбаска албаданыгар. Ооруныҥ симптомдоры табылып ла келзе, айылда отурып, эмчилерди кычырыгар. Бу ок ӧйдӧ иштеп турган јерге телефон согуп, башкараачыгарга эртедеҥ айдып койор керек. Онойдо ок бастыра биле айылда отурар учурлу. Эмчи келип, оноҥ ары нени эдетенин јартап берер учурлу. Эмчилер айылдарга барып, мазоктор албай јат! Оору улусла колбуда болгондордоҥ анализтер тургуза ла эмес, 8-10 кӱн ӧткӧн кийнинде алынып јат.

Бастыра бар сурактарды кемнеҥ, кайдаҥ сурайтанын байа айдып койдыс! Тергеениҥ бастыра улузын сурап јадым: ајарыныгар ла чеберленигер, бойоордыҥ ла эбире улустыҥ су-кадыгына ајарыҥкай болугар! Су-кадык ончогорго.

А. МАЙМАНОВА