Алтайдын Чолмоны

Экспортко элбек јолдор ачып

04.12.2020

Алтай Республикада «Кичӱ ле орто аргачылыкты ла таҥынаҥ аргачылык баштануны јӧмӧӧри» деген эл ӱлекер аайынча «Мой бизнес» деген тӧс јердиҥ ижи, ӱлекерлери керегинде тергеениҥ «Туризмниҥ ле аргачылыктыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јери» государстволык бюджет учреждениезиниҥ директоры Айдар МЫЗИНЛЕ куучындаштыбыс.

—Айдар Аркадьевич, кычыраачыларыска озо баштап «Мой бизнес» деп тӧс јер качан, кандый амадула тӧзӧлгӧни керегинде куучындап берзер?

—Орооныста «Мой бизнес» деген тӧс јерлер ӧткӧн јылдаҥ ала тӧзӧлип башталган. Олордыҥ тӧс амадузы кичӱ ле орто аргачылыкта иштеп тургандарга бир јерде бир ле уунда ончо јанынаҥ болуш јетирери болуп јат. Бистиҥ тергееде андый тӧс јер бизнес-инкубатордо («Туризмниҥ ле аргачылыктыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јери» ГБУ) 2019 јылдыҥ кичӱ изӱ айында ачылган ла ол граждандарга ла тӧзӧлмӧлӧргӧ аргачылык бӧлӱкте, јонјӱрӱмдик јаҥыртуларда, албатылык-кееркедим узанышта, экспортто ло инжинирингте, сертификация ла стандартизация эдеринде болуш јетирет. Чокумдап айтса, мында ончо аргачылар ар-јӧӧжӧлик, акча-манат, экспорт јанынаҥ ӱредӱлик болуш ла јартамал алар аргалу. Онойдо ок эдимдер эдип чыгарарында јаҥыртуларда ла олорды ӧйдиҥ некелтезиле јарандырарында болужар. «Мой бизнес» тӧс јердиҥ болужын акча тӧлӧбӧзинеҥ эмезе јеҥилтилген баала аларга јараар.

Бизнес-партнерлор табарында болуш јетирилет

Бу тӧс јерге «Туризмниҥ ле аргачылыктыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јери» государстволык бюджет тӧзӧлмӧ лӧ «Алтай Республиканыҥ кичӱ ле орто аргачылыкты јӧмӧӧр кӧмзӧзи» микрокредитный компания, коммерциялык эмес тӧзӧлмӧ кирип јат.

—Айдарда, аргачылар ары-бери кӧп баспазын да сананза, эптӱ тӧзӧмӧл эмтир. Эмди бӱгӱнги кӱнге јетире кандый иштер ӧткӱрилген, кандый туза јетирилген, чокумдап ийзер?

—Эйе, темдектезе, тургуза ӧйдӧ бисте кӧпфункциональный тӧс јердиҥ ишчизи иштеп отурып јат. Аргачылар ого келип, узак ӧйгӧ сакыбастаҥ, керек-терин бӱдӱрип алар аргалу. Ол тоодо государстволык јӱзӱн-башка јеткилдештер, јеҥилтилген кредиттерге керектӱ документтер, јаҥы юридический лицо тӧзӧӧри, таҥынаҥ аргачылык ачары јанынаҥ ла оноҥ до ӧскӧзи.

Текши иштер керегинде айтса, анчада ла тергеебистиҥ товар эдеечилерине болуш керегинде айдар керек. ГБУ-да былтыр кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала экспортты јӧмӧӧр тӧс јер иштеп баштаган. 2019 јылда экспорт ууламјы аайынча бис албатылар ортодогы кеминде тӧрт јаан бизнес-миссияда турушканыс. Олор Монголияда, Казахстанда, Китайда ла Тӱштӱк Кореяда кӧрӱ-выставкалар. Онойдо ок Корея ла Монголия ороондорло реверсный бизнес-миссиялар ӧткӱрилген.

Быјыл текши телекейде эпидемиялык айалгала колбой, албатылар ортодо миссиялар токтодылган. Је андый да болзо, тергеебистиҥ кичӱ ле орто аргачылыгыныҥ субъекттери ӧткӧн сыгын айда Москва калада Албатылар ортодо «Амыраш-2020» деген российский туристический форум-кӧрӱде ле аш-курсактыҥ Россияда эҥ ле јаан «WorldFood Moscow 2020» деген телекейлик кемдӱ кӧрӱзинде турушкан. Андый јаан керек-јарактарда јербойыныҥ аргачыларына продукция-эдимдерин ӧскӧ ороондордыҥ садузына чыгарар, ӧмӧ-јӧмӧ иштеер, ченемелле ӱлежер јӧптӧжӱлер тургузып, керектӱ колбулар тӧзӧп алар јакшынак арга болот.

Темдектезе, быјыл кочкор айда бистӧн Казахстанныҥ аргачылары келип јӱрген. Бу бизнес-миссия ӧйинде јербойыныҥ аргачылары чыгарып турган эдимдерин — экспортко чыгарар аргаларын кӧргӱскен, олорло јууктада таныштырган. Онойдо ок миссия кеминде ӧткӧн јуунда Алтай Республикадаҥ јуртээлем, биофармацевтикалык эдимдер, плодовый ла кееркедим ӧзӱмдердиҥ чаалдарын, чилгемди, адарулар тудар бӧлӱктиҥ продукциязы, агаштаҥ эткен тураларды, агаштаҥ ла темирдеҥ балдар ойноор площадкаларын экспортко чыгарар аргалар шӱӱжилген.

Туштажу-куучындардыҥ турултазында Казахстан Алтайдаҥ мӧт алар, онойдо ок бистиҥ тергеениҥ јеринде адарулар тудар бӧлӱктиҥ продукциязын ӧмӧ-јӧмӧ белетеер ле эм-техникалык сырье ло отургузар материалдар тартары, Кӱнчыгыш-Казахстан областьтыҥ јеринде кубултып белетееринде ӧмӧ-јӧмӧ иштеерге Алтай Республикадаҥ специалисттер алдыртары јӧптӧлгӧн.

2020 јылда бис те электрон садуларга јол ачтыбыс деп айдарга јараар

—Эпидайалгала колбой, бизнестиҥ ончо бӧлӱктери уур-кӱчтерге табарткан, је андый да болзо, бу ченел-тени ӧдӱп тура, јаҥы, јакшынак аргалар, эп-сӱмелер табыларында алаҥзу јок. Слердиҥ ижигерде кандый бир јаҥыртулар, јаҥы ууламјылар ачылды ба?

—Ол, чындап та, андый. Сӱмелӱ, чыдамкай ла турумкай аргачы эбин табып ла ийер. Олорго јӧмӧлтӧ эдип, бойыстыҥ јаныстаҥ болужар аргаларысты элбедип јадыбыс. Эмди јаҥыс ла јартамал эдип эмес, онойдо ок ӧскӧ ороондордоҥ бизнес-партнерлор табары јанынаҥ  болуш јетирип баштадыс.

2020 јылда бис те электрон садуларга јол ачтыбыс деп айдарга јараар. Интернет ажыра албатылар ортодо саду туку качаннаҥ бери кыймырап, кайнап јат. Анчада ла бӱгӱнги айалгаларла колбой оныҥ эбиртӱ-ӧдӱштирӱзи кӧптӧгӧн. Электрон аргалар экспортты јаҥы саду-рынокторго ас чыгымдарлу чыгарар, Алтайыстыҥ эдимдерин текши телекейде јаткандар кӧрӱп, садып алар јакшынак арга берет.

Онойып, эм тургуза Алтай Республиканыҥ аргачылыгыныҥ он беш кире объектиниҥ продукциязы албатылар ортодогы јарлу интернет саду площадкаларга (Alibaba.com, eBay.com, EPINDUO) чыгарылган. Олор аайынча баштапкы баштанулар келип баштады — мӧткӧ лӧ агаш фито-бочкаларга.

—Интернет-площадкалар ажыра албатылар ортодогы садуга, байла, эҥ ле артык продукция эдип  тургандардыҥ эдимдери тургузылып јат?

—Кемди бир артыктаар болзо, «Јылдыҥ экспортеры» деген конкурс керегинде айдар керек. Конкурстыҥ алдына тургузылган сурактар — ол 2019 јылда экспортты ӧскӱреринде талдама једимдерге јеткен кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттерин илелеери, јӧмӧӧри ле  кайралдаары; экспортный ӱлекерлерле јарамыкту башкарынар ченемелди таркадары ла албатылар ортодо садуда эҥ артык ченемелдерди ичкерледери; республиканыҥ тоомјы-имиджин чыҥдый товарлар эдип чыгарып турган ла чыҥдый јеткилдеш јетирип турган тергее деп тӧзӧӧри (элбеде бу конкурс керегинде газеттиҥ ӧткӧн номеринеҥ кӧрӱгер).

Конкурстыҥ јеҥӱчилдерине олордыҥ келер једимдерине јарамыкту болор сыйлар табыштырылган. Онойдо ок олорго продукциязын башка ороондорго чыгарар тушта, башка ороондордоҥ партнерлорло јӧптӧжӱ-куучындарда ӱзеери болуш эдилер, башка-башка программаларда, бизнес-миссияларда ла кӧрӱлерде туружар арга берилер ле бир канча јеҥилтелер эдилер.

—Адакыда, экспортты јӧмӧӧр тӧс јердиҥ ле текши «Мой бизнес» деген тӧс јердиҥ ижинде база кандый јаҥы алтамдар, ӱлекерлер болоры керегинде айдып берзер?

—Эмдиги ӧйдӧ иш эпидайалгадаҥ јаан камаанду болуп калган. Темдектелген канча керек-јарактар, ӱлекерлер гран-кыйулар бӧктӧлгӧнинеҥ улам токтоды-лып калган. Андый да болзо, јуук ӧйдӧ солун бир ӱлекерде туружарыс, ого чаптыгын не де јетирбес деп иженип турубыс. Ол иш-керегис бӱткен кийнинде, оныҥ турулталарыла газеттиҥ кычыраачыларыла ӱлежерис. Оноҥ башка бизнес-инкубатордо аргачыларыска ӱредӱ-семинарлар, јарамыкту туштажу-куучындар јаантайын ӧткӱрилип јат.

Алтай мӧт албатылар ортодо интернет-садуга чыгып јат

Јаҥар айдыҥ 9-чы кӱнинде Россияныҥ экспортный тӧс јери экспортерлорго јарамыкту онлайн-форматту «Россияда эдилген» («Сделано в России») деген форум тӧзӧп јаткан. Быјыл ол «Јаҥы онјылдыктыҥ кычырулары» деп адалат. Ондо экспортко чыгарын буудактап турган сурактарды аайлаштырары, электрон садуга чыгары, сагышка томулар, орустап айтса, — «впечатления»  деген јаҥы товарды канайып экспортировать эдери аайынча шӱӱжӱлер, башка-башка мастер-класстар ӧткӱрилер. Форумныҥ чике кӧрӱзи оныҥ окылу forum.exportcenter.ru сайтында ачык болор. Ондо ороонныҥ башкарузыныҥ чыгартулу улузы, РФ-тыҥ ла ӧскӧ ороондордыҥ компанияларыныҥ башкараачылары ла оноҥ до ӧскӧлӧри туружар. Кӱӱнзеген аргачыларысты бу форумды кӧрӱп, ченемелин байытсын деп кычырадыс.

Э. КУДАЧИНА