Алтайдын Чолмоны

Јӱрӱм ол — тартыжу

04.12.2020

Јаҥар айдыҥ 1-10 кӱндеринде бистиҥ республикада јаҥжыкканы аайынча кенектердиҥ онкӱндӱги ӧдӱп јат. Быјыл оныла колбулу керек-јарактар тергееде кандый айалгаларда ӧдӱп турганы керегинде кенектердиҥ бастырароссиялык обществозыныҥ јондык организациязыныҥ Алтайдагы тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны Людмила РЫСПАЕВА куучындайт:

—Бистиҥ республикада кенек улустыҥ 11 организациязы иштеп јат. Олордыҥ ижин тергеелик бӧлӱк башкарат.  Бойым бу ишке былтыр тулаан айда келгем. Јондык организацияныҥ јаанына ээчиде эмес ӧткӧн конференцияда тудулгам. Кенек улустыҥ быјылгы онкӱндӱги керегинде куучындаардаҥ озо Кенектердиҥ телекейлик кӱни јанынаҥ кыскарта айдып ийерге турум. Бу байрамды Бириктирилген Нациялардыҥ Организациязы 1992 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 14-чи кӱнинде јӧптӧгӧн.  Су-кадыгынаҥ кирелӱ улус албатылар ортодогы бу байрамды эмди јирме јылга шыку ӧйгӧ јаҥар айдыҥ ӱчинчи кӱнинде темдектейт.

Бу байрамла  колбой, бис ак-јарыкта бар болгонысты, бистиҥ алдыста кӧп курч сурактар туруп турганы керегинде обществого, государствого база катап угузадыс. Кенек улуска андый аргалар берилгенин сӱрекей учурлу деп кӧрӧдим. Кенек улустыҥ јадын-јӱрӱминде Алтай Республикада, текши Россияда ла чылап ок, уур-кӱчтер ле  курч сурактар ас эмес.

Бӱгӱнги кӱнде кенек улустыҥ јонјӱрӱмдик айалгаларын јарандырар, ого туура салбас ајару эдер некелтелер туруп јат. Бу сурак кече-башкӱн табылган эмес, ол бистиҥ алдыста јаантайын турат. «Јӱрӱм ол — тартыжу»  дегени бистий улустыҥ јадын-јӱрӱмине сӱрекей јуук келижип јат. Кенек кижи айылынаҥ чыгып, магазинге, аптекага ла ӧскӧ дӧ јерлерге кандый да буудактар јогынаҥ једип, су-кадык улустыҥ ортозында јайым ла бош јӱрер учурлу.

Бисте тургузылган кезик пандустарды ӧрӧ колло до тартынып, чыгып болбозыҥ. Мындый айалгаларды эксперттердиҥ комиссиязы бастыразына шыдар аймактарда темдектейт. Муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ле учреждениелердиҥ јаандарына пандустарды тударына ла олорды бар ээжилерге келиштире тузаланатанына јаан ајару эдер керек деп бодойдым.

Бу јанынаҥ аймактардыҥ јаандарыла, учреждениелердиҥ башкараачыларыла эптӱ-јӧптӱ ле ачык-јарык куучын-эрмек улай ла ӧдӱп јат. Бистиҥ тергеениҥ кажы ла организациязында коляскада отурган кенек кижиге болужатан аҥылу специалист иштеген болзо, сӱрекей јакшы болор эди. Бис дезе андый улусты ӱредерге јазымы јогынаҥ болужар эдис.

«Јӱрӱм ол — тартыжу» дегени бистий улустыҥ јадын-јӱрӱмине сӱрекей јуук келижет

Коронавирустыҥ пандемиязыла колбой, бистиҥ ижис база кубулган. Эмди бастыра керек-јарактар онлайн бӱдӱмле ӧдӧт. Тургуза ӧйдӧ су-кадыгынаҥ кирелӱ улус онкӱндӱкке учурлалган јайаан конкурста туружат. Ол «Мир внутри нас» деп адалат. Конкурстыҥ жюризи јеҥӱчилдерди ӱч башка номинацияда талдаар. «Кожоҥ биске јӱрерге болужат» деген ууламјыда кожоҥдоорына јайалталу болуп бӱткен улус туружат. «Ус колду улус» деп адалган номинацияда узанып ла кӧктӧнип билер јайалталар тартыжат. «Мастерское слово» деген ӱчинчи уууламјыда ӱлгерлер эске айдылат. Бу конкурста туружарга кӱӱнзеген улус бойлорыныҥ угузу бичиктерин, эдим-тудумдарын, кӧрӱклиптерин биске электрон почта ажыра ийет.

Јаҥар айдыҥ учы јаар организацияныҥ ижинде эрчимдӱ туружып турган улусты јууп, олорго кайралдар ла сыйлар табыштырып, кӱндӱӱ-кӱрее ӧткӱрерге белетенип турус. П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда анайда ок јарлу артисттердиҥ турушканыла јаан онлайн концерт ӧдӧр.

Коронавирустыҥ бистиҥ ижиске јетирген чаптыгын мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдим. Је оныҥ шылтузында онлайн бӱдӱмле иштеерине ӱренип, эмди оны тузаланарына темиге бердис. Мындый аргала кӧнӱ эфирлер ӧткӱрип турус. Су-кадыкты корыырыныҥ, иштиҥ министерстволорыныҥ, соцстраховканыҥ, эмчилердиҥ јонјӱрӱмдик экспертизазыныҥ ла иш аайынча фондтордыҥ чыгартулу ишчилериле кожо  кенек улустыҥ  сурактарына каруулар бередис.

Кенек улустыҥ онкӱндӱги ӧдӱп турган ӧйдӧ бисле кожо јуук колбуда иштеп турган министерстволорло акту бойым кӧнӱ эфирлерди база ӧткӱрип турум.  Керек-јарактардыҥ ла курч сурактардыҥ аайына чыгарга мындый эп-мар сӱрекей јарамыкту болгонын јӱрӱм кӧргӱзет.

Ол ло пандемиядаҥ улам бис темдектеп алган керек-јарактарыстыҥ кӧп сабазын быјыл токтодып салганыс. Је ӱч јаан керекти бӱдӱрип, оныҥ учына чыкканысты оморкодулу айдарга турум. Кичӱ изӱ айда бистиҥ обществоныҥ ижинде эрчимдӱ туружып турган он кижи кенек улустыҥ бастырароссиялык обществозыныҥ јӧмӧлтӧзиле Москва јаар экскурсияга барып јӱргендер. Орооныстыҥ тӧс калазын олордыҥ кӧп сабазы јӱрӱминде баштапкы ла катап кӧргӧндӧр. Республиканыҥ тыштына чыкпаган јерлештерис бу јол-јорыктаҥ бийик кӱӱн-санаалу јангандар.

Республиканыҥ элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларында «Пара-Крым-2020» фестивальда  једимдӱ турушканыс јанынаҥ мынаҥ озо кӧп бичилген эди.   Је андый да болзо, ол керегинде база катап айдып ийерге турум. Бу фестиваль быјыл сыгын айда Евпаторияда ӧткӧн. Бу јаан маргаандарда Арасей тергеениҥ   бежен алты талазынаҥ  тӧрт јӱстеҥ ажыра  кенек спортчы турушкан. Бистиҥ јерлештерис  таҥынаҥ туружаачылар ортодо беш медаль ойноп алгандар. Мен бойым 50 метр эжиниште маргыжып, баштапкы јерге чыккам. Надежда Ортонулова пневматический мылтыктаҥ таҥма адып, экинчи јерге чыккан. Чейнеш Манзырова  дартсла, пауэрлифтингле болгон маргаандарда аткыр ла кӱчтӱ болгонын кӧргӱзип, баштапкызында экинчи, экинчизинде ӱчинчи јерлер алган. Алена Бабушкина дезе столдо ойноор теннисте кӱлер медальла кайралдаткан. Бистиҥ тергеедеҥ бу фестивальда бастыра сегис кижи турушкан.

Алтай Республиканыҥ командазы сыгын айдыҥ он биринчи кӱнинде фестивальдаҥ јанып келерде, оны аэропортто тергеениҥ    башчызы Олег Хорохордин уткуганы спортчыларга сӱрекей оморкодулу болгон эди. Ол тушта тергеениҥ башкараачызы иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ, эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министри Адар Суминге ле спорт ло физкультура аайынча комитеттиҥ председатели Олег Гуринге «Пара-Крым-2021»  бастырароссиялык фестивальга белетенер ӧйдӧ бистиҥ кенек спортчыларга бастыра јанынаҥ болуш јетирзин ле тазыктыру белетенишке јарамыкту айалгалар тӧзӧӧрин јеткилдезин деген јакылта берген. Бис бойыстыҥ алдыста  бу фестивальдыҥ командалар ортодо улалып јӱрер Кубогын ойноп, оны Алтай Республикага экелер амаду тургузадыс. Андый аргалар тергеениҥ кенек спортчыларында јеткилинче бар.

Бистиҥ республикада кенек улустыҥ 11 организациязы иштеп јат

Быјыл бӱдӱрген ӱчинчи јаан керек ол — «За рулем-2020» деп конкурс болор. Бис оны бойлорыс тӧзӧп ӧткӱргенис. Бу конкурста коляскада отурган кенек «тискинчилер» турушкандар. Олор кӧлӱкле маҥтадып, јолдо фигурный јорыктыҥ эп-аргаларын кӧргӱскендер. Маргаандар сӱрекей јилбилӱ ӧткӧн деп айдар керек. Солун конкурста бастыразына шыдар аймактар турушкан. Темир аттыҥ тискинчизине керектӱ ченемел шак мындый јол-јорыктарда келип јат. Бистиҥ тергееде кенек улус ӱренетен аҥылу автошколдор јок. Бу конкурсты бис общество ло јаҥныҥ органдары бу суракка ајару этсин деп ӧнӧтийин ӧткӱргенис.

Кенек улустыҥ тергеелик бӧлӱги быјыл анайда ок башка-башка гранттарда једимдӱ турушкан. Оныҥ шылтузында «Россияныҥ энелери»  деген обществоныҥ бастырароссиялык кыймыгузыныҥ болужыла  Горно-Алтайскта кенек балдардыҥ аҥылу кыбын ачканыс. Эне-адаларга эмди бу кыпта балазын тоолу ӧйгӧ артыргызып, бойлорыныҥ керек-јарактарына барып келер аргалар тӧзӧлгӧн. Кенек балдарла мында таскадаачы-психолог иштеп јат.

Быјыл ол ло «Россияныҥ энелери»  деген обществоныҥ јӧмӧлтӧзиле коронавирустыҥ пандемиязыныҥ ӧйинде јӱске кийер маскалар кӧктӧп таркатканыс. Бу ишти кенек улустыҥ Чой аймакта иштеп турган јербойындагы организациязы тӧзӧп  ӧткӱрген. Коронавирустыҥ ӧйинде сӱрекей керектӱ бу маскалар кенек улуска, кирелӱ јадып турган билелерге ле кӧп балдарлу билелерге акча тӧлӧбӧзинеҥ ӱлелген.

Бис албаты фронттыҥ бӧлӱгиниҥ, «Единая Россия» партияныҥ бистиҥ тергееде иштеп турган башкартуларыла, башкаруныҥ министерстволорыла, комитеттериле, ведомстволорыла јуук колбуда иштеп јадыс.