Алтайдын Чолмоны

Јӱрӱмниҥ элестери

15.12.2020

Јууныҥ кийнинде ӧйлӧрдӧ

Јадын-јӱрӱм оҥдолгон.

Јашӧскӱрим ортодо

Јаҥар кожоҥ угулган.

Каргандарыс јиит тушта

Кайыҥаштый коо болгон.

Кара кӧстӧр суркурап,

Капшуун, ӧктӧм туш болгон.

Ӧзӧк-јикте ӧлӧҥди

Ӧмӧлӧжип чабатан,

Ӧзӧккӧ тийер кожоҥды

Ӧткӱн ӱндер сыйлайтан.

Энемле кожо чайлап отурыс. «Эне, телефонноҥ кандый кожоҥ угатанар эмезе кино кӧрӧтӧнӧр?» —  деп сураарымда, энем Л. Зыкинаны ла В. Толкунованы јакыды. Озогы концерттерди кӧрдис. Энем кожоҥдорды угуп, сӱӱнип, јиит ӧйлӧрин эске алынды.

Энем Јалтыркай Тенженовна Шатина 1947 јылда чыккан. 1963 јылда Кырлыктыҥ школында 8-чи класс ачылган. Энем ӱренген класс бу школдо 8-чи классты божоткон баштапкы класс болуп јат — 26 ӱренчик божоткон.

Јуу-чактыҥ кийнинде албаты јаан шырадаҥ айрылганына сӱӱнип, бешјылдык пландар бӱдӱрип, ороонысты ӧрӧ кӧдӱрип, кӧксинде јаантайын толо ырысту јӱрген. Социализмге јӱткӱп, јарык санаалу јӱрӱп, бастыра кӱчин ишке берген. Байла, оныҥ да учун кажы ла бала «песенниктӱ» јӱрген. Ӧлӧҥ ижи де болзын, кандый бир ӧскӧ дӧ иш бӱдӱрзин — улус кожоҥдоп јӱретен. Ол тушта энемле кураа уулдардаҥ Андрей Трыхманов, Миша Казазаев, Коля Дешов, Вовка Киндиков «запевалалар» болгон. Ачык-јарык, омок то уулдар. Кыстардаҥ Татьяна Якашевна Кичекова, Валентина Шурлаевна Мюсова, Вера Петровна Абраимова анчада ла јараш кожоҥдойтон. Валентина Шурлаевна дезе чуранала ойногон. Энемниҥ эске алганыла, кажы ла балада сӱӱген кӱӱзи-кожоҥы бар. Темдектезе, В. П. Ажанарованыҥ сӱӱгени  — «Тулаан ай келет», «Называют меня некрасивою…», энемге — «Виновата ли я…», «Деревенька моя…».

Ӱӱрелер бой-бойыныҥ ортозында Т. Я. Токованы «бойыстыҥ Зыкинагыс» деп адайдылар. Удабады:  телевизордоҥ бу кожоҥчыныҥ концертин кӧрӧлӧ, энем айылдаш ӱӱрези Г. Н. Кыйгасовала кожо «бойыныҥ Зыкиназына» айылдап јӱртир. Татьяна Якашевнада эмдигенче пластинкалар да бар.

Энемле кураа ӱӱрелерге јурттыҥ јаан уулдары кӧзин салып, канча билелер тӧзӧлгӧн. Ол тоодо: энем ле адам Шатиндердиҥ, Татьяна ла Николай Токовтордыҥ, Нина ла Василий Котлаевтердиҥ, Рая ла Јуучыл Бедесовтордыҥ, Рая ла Василий Битешевтердиҥ билелери канча балдар чыдатты. 1968 јылда совхоз Сартакпай оромды тудуп, јиит билелерди туралаган. Јуртыс ичинде эмдигенче ле бу оромды «јаҥы улица» деп адайдыс.

Бис 1982 јылда Тулайты ӧзӧктӧ койдо турганыс. Мен 4 јашту болгом. 7 ноябрьдыҥ байрамына адам деремнеге чанакту атту тӱжӱп, энемниҥ ӱӱрелерин тартып экелген. Эмди кӧрӧр болзо, олор 35 ле јашту канчын јиит улус. Кой сойылган, казан кайнаган, кырдаҥ јыҥылаш башталган. Эр улус аттыҥ чанагын кырга јӱк арайдаҥ чыгарып ла келзе, ӱй улус ого озолоп калыыр, эр улус кем та кайдаҥ кадалган, карга шыбалган сӱӱредилер ле, бис, балдар, база артпай турганыс. Мениҥ колчанагымга Орусмай эјем ле Ю. К.  Боктергишева отурып ийерде, ого ло сынып, јайрадылган. В. Т. Куртугашева ла Г. Н. Кыйгасова кожоҥ баштаган. Кезик улус санаама јазап кирбейт.

Јууныҥ кийнинде чыккан балдар эмди јуртымныҥ јаан јашту улузы болуп калган, кемизи де ол јерге јана берген. Ӧрӧкӧндӧр ак санаалу јӱрӱп, кандый да ишти кӱчсинбей, кем де тегин отурбай, албатызына тузазын экелген. Балдарарга баш болуп, кӧп-кӧп јаш јажагар, арка-«сынаар јеҥил, су-кадыгар бек болзын. Јоонду мал ӱркӱбес, јаанду јон чачылбас» деп, албаты озодо айткан. Баш болзын слерге, јурттыҥ јаандары.

Б. НЕКОШЕВА