Алтайдын Чолмоны

Республикан бюджет јӧптӧлгӧн

15.12.2020

Јаҥар айдыҥ 11-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ јетинчи созывыныҥ ээчий он тӧртинчи сессиязы ӧткӧн.

Спикер Владимир Тюлентинниҥ башкарып ӧткӱрген сессияныҥ ижинде 41 депутаттаҥ 38 депутат, ол тоодо бирӱзи видеоконференцколбу аайынча, анайда ок АР-дыҥ башчызы, АР-дыҥ башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин, РФ-тыҥ Федерация Совединиҥ турчызы Татьяна Гигель, республикан башкаруныҥ турчылары, федерал бӱдӱреечи органдардыҥ Алтай Республикада башкартуларыныҥ чыгартулу улузы турушкан. Сессияда 18 сурак, ол тоодо 13 јасактыҥ ӱлекери кӧрӱлген.

Тӧс сурак – ол 2021-2023 јылдарга республикан бюджетти јӧптӧӧри болгон. Оныҥ да учун сессияда «Алтай Республиканыҥ 2021 јылга ла темдектелген 2022 ле 2023 јылдарга республикан бюджеди керегинде» республикан јасактыҥ ӱлекери шӱӱжилген. Бу ӱлекер мынаҥ озо парламенттиҥ комитеттеринде ле јети ишмекчи группада кӧрӱлген.

АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы, АР-дыҥ акча-манат аайынча министри Ольга Завьялова јасактыҥ ӱлекери баштапкы кычырышта јӧптӧлгӧнинеҥ ала бюджет 3,535 миллиард салковойго кӧптӧгӧнин темдектеген,  федерал бюджеттеҥ отраслевой ведомстволорго кӧчӱрилген акчаныҥ шылтузында.

Ольга Завьялованыҥ айтканыла, 2021 јылга темдектелген кирелтелердиҥ кеми 25,107,6 миллиард салковой, 2022 јылга – 22,597,1 миллиард ла 2023 јылга – 21,606,3 миллиард салковой болор. Алтай Республиканыҥ республикан бюджединиҥ чыгымдары 2021 јылга – 25,217,6 миллиард, 2022 јылга – 22,680,4 миллиард ла 2023 јылга – 21,657,9 миллиард салковой болор.

Чыгымдарда тӧс ууламјы озо эдилер ле социальный учурлу молјуларды, нацӱлекерлер ле республиканыҥ социально-экономикалык ӧзӱми аайынча таҥынаҥ программалары аайынча молјуларды бӱдӱрерине эдилер.

Вице-премьердиҥ темдектегениле, целевой акча-манат болуштыҥ кеми 8 миллиард салковой болуп јат. Олордоҥ 4,6 миллиарды субсидиялар, 1,751 миллиард салковойы табыштырылган молјуларды бӱдӱрерине субвенциялар ла бюджеттер ортодогы ӧскӧ трансферттер. Тӧс ӱлӱзи тергеениҥ социально-экономический ӧзӱминиҥ индивидуальный программазына келижет.

Мынайып, целевой акчалар, јолдыҥ фондынаҥ башка, 13,654 миллиард салковой болуп јат. Олордоҥ республикан бюджеттиҥ акча-манады мынайда ӱлештирилет: 8,308 миллиард салковой эмезе 48 проценти ишјал тӧлӧӧри аайынча молјуларды бӱдӱрерине ле 1,541 миллиард салковой кыйалтазы јоктоҥ медицинский страхованиениҥ Фондына взностор аайынча молјулар.

Ольга Завьялованыҥ јартаганыла, акча-манаттыҥ 72 проценти озо ӧткӱретен керек-јарактарга барып јат. 941 миллион салковой публичный нормативный молјулар, бастыра гарантированный тӧлӧмирлер, 5 процентке бийиктегениле кожо.

195 миллион салковой јеҥилтелер алар категориялу граждандарга медикаменттер ле эмдер аларына, тергеениҥ тыштында медучреждениелерде эмденерине темдектелген.

Муниципал тӧзӧлмӧлӧрди ишјалла јеткилдеринеҥ башка јӧмӧлтӧ эдерине 700 миллион салковой темдектелген. Бу акчалар 16 госпрограмма аайынча ӱлештирилген.

Ӱредӱликке 5,543 миллиард, социальный коруланышка 4,4 миллиард, ЖКХ-га ла транспортный комплекске 4,3 миллиард, су-кадыкты корыырына 3 миллиард салковой аткарылат.

Индивидуальный программа аайынча социальный бӧлӱкке 339 миллион, экономикага 643 миллион салковой ууламјылаары темдектелет. Капитальный вложениелердиҥ объекттерине инвестициялар 885,9 миллион салковой болуп јат. Бу акча мындый бӧлӱктерге ӱлештирилген: су-кадыкты корыырына – 35 миллион (перинатальный тӧс јер ле онкологический диспансер); ӱредӱликке – 400 миллион (7-чи таҥмалу школды, балдардыҥ садтарын ла Культураныҥ колледжиниҥ общежитиези аайынча ПСД); культурага – Белтирде Культураныҥ туразын јетире тударына; физический культура ла спорт – Кан-Оозы јуртта ла Горно-Алтайскта физкультурно-су-кадыкты тыҥыдар комплекстер тударына;  социальный јеткилдештиҥ бӧлӱгине – 139 миллион салковой – ӧскӱс балдарга јадар јер аларына.

ЖКХ-ныҥ инфраструктуразыныҥ ӧзӱминиҥ бӧлӱгинде 100,6 миллион салковой граждандарды аварийный айалгада туралардаҥ кӧчӱрерине; индивидуальный программа аайынча суула јеткилдеерине ле газ ӧткӱрерине – 26 миллион салковой. Резервный фондтор керегинде айдар болзо, олор 80 миллион салковой кеминде темдектелген (чочыдулу айалгалар ла АР-дыҥ башкарузы).

Вице-премьер анайда ок Јолдыҥ фонды 4,678 миллиард салковой кеминде белетелгенин темдектеген. Бу акчадаҥ тудум иштерге — 1 миллиард, капитальный јазал иштерге ле јолдорды јакшы айалгада тударына – 3,5 миллиард салковой акча ууламјылалар. Каланыҥ агломерациязына 2021 јылда 65 миллион аткарылар. Бюджеттиҥ акчазынаҥ 7,378 миллиард салковойды муниципалитеттерге аткарары темдектелет.

Депутаттар бюджеттиҥ ӱлекери аайынча шӱӱлтелерин база айткан. КПРФ-тыҥ фракциязыныҥ башкараачызы Виктор Ромашкин башкарып турган фракциязы республикан бюджет керегинде јасактыҥ ӱлекерин экинчи ле калганчы кычырыштарда јӧмӧбӧс деген.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ эконмикалык, акча-манат ла калан аайынча комитединиҥ јааны Артур Кохоев Алтай Республиканыҥ депутаттары ишмекчи группалардыҥ јуундарында эрчимдӱ турушканын ла башка-башка ууламјылар аайынча ьоло јетирӱлер алганын темдектеген. Оныҥ айтканыла болзо, ишмекчи группалардыҥ бастыра 21 јууны ла комитеттердиҥ 15 јууны ӧткӱрилген. «Нулевой кычырыш» ӧйинде депутаттар республикан башкаруга 96 тӱп-шӱӱлте белетеген. Бюджеттиҥ ӱлекери ишмекчи группалардыҥ јуундарында кӧрӱлген кийнинеҥ байа 96 тӱп-шӱӱлтедеҥ 80-неҥ кӧби арткан. Анайда ок республикан бюджеттиҥ јасакбериминиҥ некелтелери аайынча публичный угуштар ӧткӧн. Олор баштапкы катап видеоконференц колбу аайынча ӧткӧн. Анда 60-наҥ кӧп кижи турушкан. Бу керек-јарак ӧдӧр тушта оныҥ туружаачылары бюджеттиҥ ӱлекери аайынча 12 рекомендация белетеген.

Парламентарийдиҥ темдектегениле, экинчи кычырышка республикан башкару ишмекчи группалардыҥ, комитеттердиҥ јуундарында ла публичный угуштарда алынган тӱп-шӱӱлтелерди ајаруга алган. Ол тӱп-шӱӱлтелердиҥ кӧп сабазы 2021-2023 јылдарга республикан бюджет керегинде јасактыҥ ӱлекерине кирген.

Бу ок ӧйдӧ 2021-2023 јылдарга республикан бюджетке 12 тӱп-шӱӱлте кирбеген. Ишмекчи группалардыҥ ла комитеттердиҥ шӱӱлтелери, парламенттиҥ экономикалык, акча-манат ла калан политика аайынча комитединиҥ јӧби аайынча ол 12 тӱп-шӱӱлте Эл Курултайдыҥ Алтай Республиканыҥ «Алтай Республиканыҥ 2021 јылга ла темдектелген 2022 ле 2023 јылдарга республикан бюджеди керегинде» јасагыныҥ ӱлекерин экинчи ле калганчы кычырышта јӧптӧӧри керегинде јакааныныҥ ӱлекер-проегине кирген.

Мынайда айдып, Артур Кохоев «Алтай Республиканыҥ 2021 јылга ла темдектелген 2022 ле 2023 јылдарга республикан бюджеди керегинде» јасактыҥ ӱлекерин экинчи ле калганчы кычырышта јӧптӧӧр керек деген шӱӱлте эткен.

Депутаттар профильный комитеттиҥ председателине сурактарын берген соҥында, республикан бюджет керегинде јасактыҥ ӱлекерин јӧптӧӧри аайынча ӱнбериш ӧткӧн. Оныҥ турулталарыла Алтай Республиканыҥ «Алтай Республиканыҥ 2021 јылга ла темдектелген 2022 ле 2023 јылдарга республикан бюджеди керегинде» јасагыныҥ ӱлекерин экинчи ле калганчы кычырышта јӧптӧлгӧн. Бюджетти јӧптӧӧри учун 34 депутат, удура 4 депутат болгон. Бирӱзи воздержался. Сессия башталып турарда, оныҥ ижинде 38 депутат турушкан. Бир кезек ӧйдӧҥ база бир депутат кожулган.

Сессияда анайда ок ӧскӧ дӧ сурактар кӧрӱлген. Темдектезе, Кыйалтазы јоктоҥ медицинский страхованиениҥ јербойындагы фондыныҥ ӱч јылга бюджеди керегинде јасак јӧптӧлгӧн. Баланы балазынган билелерге тӧлӧмир акчаныҥ кем иле оны тӧлӧӧр ээжилер керегинде јасакка кубулталар кийдирилген. Ижин јаҥы баштап јаткан таҥынаҥ аргачыларга нулевой калан ставка тургузылып јатканы керегинде айдылган. Промышленный политикага керегинде јасакка кубулталар кийдирилген.

Бу ок сессияда депутаттар одоштой турган Алтайский крайдыҥ спорт аайынча министерствозынаҥ Кош-Агаш аймакта тӧрт кырга альпинисттердиҥ ады-јолдорын адары керегинде шӱӱлтезин јаратпаган.

К. ЯШЕВ