Бойыныҥ тӱӱкизиниҥ амадуларын јолду баалаза…

22.12.2020

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотека бойыныҥ 100 јылдыгын башка-башка ууламјыларда бийик једимдерле, јаҥыртуларла уткыйт.

Ӧдӱп јаткан јылда эл библиотека тӱӱкилик учурлу керегиле колбой сӱрекей солун бичиктер белетеп, кепке базып чыгарды. Олордыҥ тоозында — «Ойротия в зеркале литературы» деген антология, «Алтай Респуб-ликаныҥ М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеказы» деп ӧҥдӱ буклет, «Изба-читальнядаҥ ала национальный библиотекага јетире» деп јуунты, «Алтай Республиканыҥ бичик кереестери» деген каталог, «М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотека» деп адалган библиографиялык указатель.

Эл библиотеканыҥ ижине билим-шиҥжӱлӱ, билим-методикалык ла билим-јетирӱлик деген ӱч компонент кирет. Библиотеканыҥ ӧмӧлиги, ишчилери бу ӱч компоненттиҥ кажызыла ла тӧзӧмӧлдӱ ишти билгир, чыҥдый, јаҥы ӧйдиҥ некелте-ээжилерине келиштире ӧткӱрет. Олор бойыныҥ бедиреништӱ, шиҥжӱлӱ ижиниҥ турулталарын башка-башка журналдарда, конференциялардыҥ материалдарыныҥ јуунтыларында јарлап, онойдо ок бичиктер белетеп чыгарат.

Эл библиотека таланыҥ библиотечный керектери аайынча бӧлӱкте бичиктер белетеп чыгарары аайынча баш билим тӧс јер деп јолду чотолот. Темдектезе, «Памятное завещание» (2017 ј.), «Бистиҥ Кучияк» (2018 ј.) талалар ортодо ӧткӧн профессионал кӧрӱ-маргаандарда призерлор болуп чыккан. 2019 јылда «Туулу Алтайдыҥ бичиичилери» деген библиографиялык указатель чыккан. Библиотека 1970 јылдардаҥ ала библиографиялык указательдерди једимдӱ белетеп чыгарат. Таланыҥ библиотеказыныҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи — ол 40-нӧҥ ажыра указательдер белетеп чыгарган. Јаҥы чыккан «М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотека: тӱӱки ле эмдиги ӧй» деген библиографиялык указатель 1920 јылдаҥ ала 2020 јылдыҥ јаан изӱ айына јетире ӧйдӧ чыккан материалдарды бир аай эдип ылгаштырып, башка-башка бажалыктарла јарлады. Јетирӱлер таҥынаҥ башка алтай ла орус тилдерле берилет.

«Изба-читальнядаҥ ала национальный библиотекага јетире» деп јуунтыда талада библиотечный иштиҥ јӱрӱмдик учурлу туура салбас сурактары аайынча бичимелдер, онойдо ок Туулу Алтайда эҥ баштапкы кычырар туралардыҥ табылганынаҥ ала бӱгӱнге јетире библиотечный системаныҥ калыҥ тӱӱкизинеҥ алылган материалдар јарлалат. Јуунтыга эл библиотеканыҥ ла онойдо ок ӧскӧ дӧ библиотекалардыҥ фондторыныҥ фотојуруктары кирген.

«Алтай Республиканыҥ бичик кереестери» деп адалгаен каталог «Русская книга гражданской печати XVIII – первой четверти XIX в.в.» ло «Русская книга гражданской печати XIX – I половины XX в.в.» деген эки бӧлӱктеҥ турат.

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ башкарганыла республиканыҥ библиотекаларында, музейлеринде, кӧмзӧлӧрдӧ лӧ ӧскӧ дӧ учреждениелерде кереес бичиктер керегинде јетирӱлер керегинде бирлик банк тӧзӧлӧт. Тузаланаачыларды јаан иштиҥ турултазыла таныштырар амадула «Алтай Республиканыҥ бичик кереестери» деп адалган јартамал справочник-каталог белетелген.

«Ойротия в зеркале литературы» деген антологияда 1922-1947 јылдарда Барнаулда, Новосибирскте, Москвада орус, алтай тилдерле јарлалган чӱмдемел, публицистикалык, билим тексттер јуунадылган; Ойрот автоном областьтыҥ Эл библиотекада чеберлелип јаткан газет-журналдарынаҥ ла таҥынаҥ башка бичикте-ринеҥ ӱлгерлер, бичимелдер ле јурамалдар, очерктер база кирген. Шак ол јайаандык иш совет национальный автономияныҥ — Ойротияныҥ сӱр-кебери јылдаҥ јылга тыҥып, ичкери ӧскӧн јолын чындык ла лапту кӧргӱзет.

Бичикте Алтай Республиканыҥ государственный кӧмзӧзиниҥ фондторынаҥ алылган фотојуруктар јарлалат.

Эл библиотеканыҥ ишчилери билимчилер Эльвира Чининаныҥ ла Татьяна Шастинаныҥ белетеген «Ойротия в зеркале литературы» деген бичиги ас тоолу тиражла чыкканы карамду. Јиит ӱйениҥ, онойдо ок јаан да улустыҥ колынаҥ тӱшпес бу бичиктиҥ учуры айдары јок бийик. Бу эки билимчи таланыҥ ады-јолын ыраак-јуук талаларда чыгаратан јаан ишти ак-чек бӱдӱргенин аҥылап темдектеер керек. Сибирь тергеезинде сӧслӧ иштеген улуска учурлалган баштапкы бичик болуптыр. Эл библиотека јада-тура, айса болзо, акча-манат келишсе, табылза, бичикти база такып чыгарарына иженер керек. Је «Ойротия в зеркале литературы» деген бичиктиҥ оноҥ до ары улалганы, экинчи-ӱчинчи бичиктери болор деп иженерис, сакыырыс. Библиотеканыҥ ӧмӧлигине, би-чиктиҥ авторлорына кычыраачылардыҥ адынаҥ јаан алкыш-быйан айдар керек.

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ ӧмӧлиги ле оныҥ башкараачызы ол ок ӧйдӧ коштой сӱрекей керектӱ, тузалу ишти, бичиктерди белетеер, чыгарар ишти бийик кеминде апарып јатканы оморкодулу. Эл библиотеканыҥ 100 јылдыгына учурлалып белетелген ле кепке базылып, кычыраачыларга јеткен бичиктердиҥ авторлоры-тургузаачылары Светлана Штанакова, Марина Алушкина, Тамара Майчикова, Валентина Алексеева, Лидия Сабашкина, Айана Бобокова, Светлана Моможокова, Эльвира Чинина, Татьяна Шастина кемиле, учурыла јаан ла каруулу ишти бийик кеминде бӱдӱргенин темдектеер керек. Кычыраачылар дезе эл библиотекадаҥ бу јаҥы бичиктерди тӱрген ле алып, билезиле, бала-барказыла кожо бош, чӧлӧӧ ӧйдӧ кычырар деп иженери артат. Јаан ла кичӱ тӧрӧлиниҥ тӱӱкизи, культуразы ажыра албаты, јаш ӱйе ӧзӧктӱ, ийделӱ болор. Ӧзӧк кеми, билгири тыҥ болзо, јаан јолы да ачык ла једимдӱ болор ине.

Јайаан ӧмӧлик бойыныҥ јӱс јылдыгын темдектеп тура, алкы бойыныҥ калыҥ тӱӱкизин баалап, ӧйдиҥ некелтелерине келиштире иштеери јанынаҥ јаан амадулу. Эл библиотека Оностогы эҥ баштапкы эжиги текши улуска ачык библиотеканыҥ тӧзӧгӧзин салган ла ачкан, Сибирьдиҥ ӱредӱчи-просветители Петр Макушинниҥ ле јурукчы Григорий Гуркинниҥ јӱрӱмде темдектеген ижин тӱжӱрбей, бийик кеминде улалтар де-ген шӱӱлтеле башкарынат.

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина